در حالی که در ایران، مقام‌های جمهوری اسلامی با خوش‌بینی محتاطانه از احتمال ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای و حل شدن پرونده‌های اختلافی سخن می‌گویند، در طرف غربی هنوز نشانه آشکاری از این تحول مشاهده نمی‌شود.
روز سه‌شنبه ۱۶ مه/ ۲۶ اردیبهشت، در کنگره آمریکا یک جلسه غیرعلنی درباره وضعیت کنونی برنامه هسته‌ای ایران، برجام و رویکرد دولت بایدن درباره مناقشه با جمهوری اسلامی برگزار شد. پیش از این جلسه، وب‌سایت پولیتیکو به نقل از منابعی نوشته بود که پیشرفت‌هایی درباره مذاکرات احیای برجام انجام شده است.
در تهران هم، روز چهارشنبه شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی از احتمال ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای گفت. او به خبرگزاری مهر گفت که «مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ و رفع تحریم‌های ضدایرانی ممکن است در آینده نزدیک از سر گرفته شود.»
این نماینده مجلس البته گفت که آمریکا به دنبال تحمیل توافقی است که ایران از آن سودی نبرد ولی جمهوری اسلامی زیر بار چنین توافقی نخواهد رفت و از استراتژی مذاکراتی‌اش عقب نخواهد نشست.
در آمریکا وضع اندکی متفاوت است. گرچه پولیتیکو از گشایش احتمالی در پرونده برجام خبر داده بود ولی وزارت خارجه آمریکا گفت که از سپتامبر گذشته تا امروز جهان صد چرخ خورده و وضعیت شبیه تابستان پارسال که هنوز متن توافقی روی میز قرار داشت، نیست.
ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در جلسه پرسش و پاسخی که شامگاه سه‌شنبه به وقت آمریکا برگزار شد در پاسخ به سوالی درباره جلسه محرمانه کنگره بدون اشاره به جزئیات گفت که آمریکا همچنان بهینه‌ترین راه برای مهار جمهوری اسلامی را دیپلماسی می‌داند ولی اوضاع اندکی تغییر داشته است.
او گفت که جو بایدن و آنتونی بلینکن کاملاً متعهد هستند که هرگز اجازه ندهند ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد و برای تحقق این هدف همچنان همه گزینه‌ها روی میزند.
پاتل در ادامه آن چیزی که فضا را دگرگون کرده این‌طور توصیف کرد:
مهم است که کمی به عقب برداریم و به یاد داشته باشیم که از سپتامبر گذشته که ایران به توافقی که روی میز بود پشت کرد، اتفاقات زیادی افتاده است. مهسا امینی، همراه با ۵۰۰ ایرانی دیگر توسط رژیم ایران کشته شدند… ایران همچنین پهپادها و سایر تسلیحات را به روسیه منتقل و به آن‌ها کمک کرده تا زیرساخت‌های غیرنظامی در اوکراین را هدف قرار دهند و غیرنظامیان را بکشند، و آن‌ها به این کار ادامه می‌دهند. و ایران به سرعت به پیشبرد برنامه هسته‌ای خود به شیوه‌های هشدار دهنده ادامه می‌دهد.
پاتل گفت که مجموع «این اتفاقات رویکرد ما را تغییر خواهد داد» هرچند «همان‌طور که بارها گفته‌ام، ما همیشه بر این باور بوده‌ایم که دیپلماسی بهترین راه برای رسیدن به هدف مهار برنامه هسته‌ای ایران است.»
شرط‌هایی برای احیا نشدن
موضوع تضمین ادامه انتفاع ایران از مزایای اقتصادی برجام در صورت خروج مجدد آمریکا از توافق، خروج نام سپاه پاسداران از فهرست تروریستی و لغو تحریم‌های علی خامنه‌ای و دفتر او سه شرط از چهار شرط ایران بود که هنوز راه‌حلی برای آن وجود ندارد. شرط چهارم به رابطه ایران و آژانس باز می‌گردد. ایران می‌خواهد آژانس پرونده سؤالات پادمانی در مورد سه مکانی که در آن‌ها فعالیت هسته‌ای داشته ولی آن را به آژانس اعلام نکرده را مختومه کند.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مدیرکل آن اما بر مأموریت فنی نهادشان تاکید دارند و می‌گویند این مساله را نمی‌توان به صورت سیاسی حل کرد و ایران باید پاسخ‌های درست و قانع‌کننده‌ای درباره وجود آثار اورانیوم غنی شده در این سه مکان ارائه کند.
با این حال رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر اهمیت زنده نگه داشتن تعامل نهادش با ایران تاکید دارد.
هم‌زمان با شنیده شدن صداهای متناقض در مورد وضع کنونی پرونده هسته‌ای ایران، گروسی در گفت‌وگو با سی‌بی‌سی نیوز کانادا گفت که سطح تعامل بین ایران و ناظر هسته‌ای در حال حاضر «خوب ارزیابی نمی‌شود».
رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید کرد: «آنچه مهم است حفظ تعامل است و احتمالاً بازگشت به میز مذاکره.» البته او تاکید کرد بدون آنکه ایران تعاملی سازنده با آژانس داشته باشد امکان احیای برجام صفر است و او هم احتمال احیای برجام در آینده نزدیک را بعید می‌داند.
«چشم‌انداز بازگشت سریع به برجام که زمانی آن را محتمل می‌دانستیم در حال حاضر بسیار کم است.»
محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران روز چهارشنبه در حاشیه جلسه هیات دولت به این اظهارات گروسی پاسخی تند داد و گفت که «آژانس مسئول مذاکرات نیست، این مسئولیت به عهده گروه ۵+۱ است.»
او درباره بخش دیگری از صحبت‌های گروسی که همکاری ایران با آن نهاد را خوب ندانسته بود گفت: «روابط ایران و آژانس بر اساس پادمان و معاهده ان پی تی برقرار است و نظارت‌ها ادامه دارد و هیچ خدشه‌ای در آن نبوده و خللی به وجود نیامده است و تداوم دارد.»
پول‌های بلوکه‌شده در راه است؟
اما شاید جنبه دیگر وضع کنونی پرونده هسته‌ای ایران به موضوع حاشیه‌ای و البته مهم معامله گروگان‌های آمریکایی با پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی بازگردد.
محمدرضا فرزین، رئیس بانک مرکزی ایران روز چهارشنبه به خبرنگاران گفت که خبرهای خوبی در مورد بازگشت پول‌های بلوکه‌شده در راه است که بعدتر به تفصیل در موردش اطلاع‌رسانی خواهد شد.
پس از خروج دولت پیشین آمریکا از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷، بخشی از پول‌های فروش نفت ایران به چند کشور از جمله هند، ژاپن و کره‌جنوبی در بانک‌های این کشورها بلوکه شد.
بیشترین میزان پول بلوکه‌شده در کره‌جنوبی و به میزان ۹ میلیارد دلار بود که حدود ۲ میلیارد دلار آن به صورت تهاتر با دارو و کالاهای دیگر مصرف شد.
موضوع آزاد‌سازی این پول‌ها در پنج سال گذشته به بحرانی در روابط تهران و سئول تبدیل شده است. سپاه پاسداران حتی در یک مرحله در روز ۱۵ دی‌ماه ۱۳۹۹ یک کشتی این کشور را در آب‌های جنوبی ایران توقیف کرد و مدتی در ایران نگه داشت ولی در نهایت بدون آنکه تغییری در وضعیت پول‌های بلوکه‌شده اتفاق بیفتد در فروردین ۱۴۰۰ ناگزیر شد این کشتی و محموله آن را رفع توقیف کند.
از زمان روی کار آمدن دولت بایدن، جمهوری اسلامی راهی متفاوت از توقیف کشتی‌های کره‌ای در پیش گرفته است. آزادی زندانیان آمریکایی در ازای دسترسی به پول‌های بلوکه شده. این همان حاشیه‌ای است که در متن مذاکرات احیای برجام همیشه تکرار می‌شد و حتی به زعم ایران، در اسفند سال ۱۴۰۰ فرمولی برای انجام این معامله میان طرفین توافق شد.
مقام‌های آمریکایی تاکنون درباره رابطه پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی با آزادی زندانیانشان به صراحت سخن نگفته‌اند. البته آن‌ها همواره تاکید دارند که این موضوع را به شکلی جدی دنبال می‌کنند و سرنوشت این گروگان‌ها را در اولویت می‌دانند.
هنوز مشخص نیست که آیا دولت آمریکا توانسته در مورد این معامله به نتیجه نهایی برسد یا نه. در ایران هر بار بحران ارزی به سیاستمداران فشار آورده آن‌ها از آزاد شدن این پول‌های بلوکه‌شده سخن گفته‌اند و هر بار هم نادرست بودن این اظهارات روشن شده است.
در فقدان واکنش و موضع‌گیری طرف آمریکایی یا کره‌ای نمی‌توان چندان به اظهارات مقام‌های جمهوری اسلامی تکیه کرد ولی این احتمال وجود دارد که آن گشایشی که پولیتیکو از آن سخن گفته نه مرتبط با اصل دعوا یعنی پرونده هسته‌ای که حاشیه آن یعنی آزادی گروگان‌ها در ازای پول‌های بلوکه‌شده باشد.