پیمان منع جنگافزار هستهای که توسط ۵۱ کشور امضا شده است از جمعه ۲۲ ژانویه / ۳ بهمن به اجرا درآمد. اعضای ناتو، کشورهای دارنده سلاحهای هستهای و حتی ژاپن که خود صحنه دوبار استفاده از بمب اتمی بوده است، این پیمان را بایکوت کردهاند.
به این ترتیب از برخی جهات این رویداد تا حد زیادی نمادین است و این پیمان از لحاظ قانونی برای کشورهای کوچکتر که آن را تأیید کردهاند، لازمالاجرا خواهد بود. سازمان ملل اجرای این پیمان از سوی کشورهای عضو را کنترل میکند.
پیمان منع جنگافزارهای هستهای تولید، مالکیت و استقرار سلاحهای هستهای توسط کشورهای عضو را ممنوع میکند.
در روزهای گذشته و در حالی که آمریکا درگیر تحولات مربوط به روی کار آمدن جو بایدن و خروج ترامپ از قدرت بود و واکنشی به اجرای قریبالوقوع آن نداشت، روسیه به عنوان یکی دیگر از قدرتهای بزرگ هستهای به صورت رسمی مخالفت خود را با اجرای این پیمان اعلام کرد.
میخاییل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمانهای بین المللی در وین در روز ۲۲ ژانویه/۳ بهمن در حساب توییتری خود نوشت که کشورش این پیمان را اجرا نخواهد کرد. او نوشت که پیمان منع جنگافزارهای هستهای تنها برای امضاکنندگان آن الزاماور است و ممنوعیتی برای سلاحهای هستهای موجود در جهان ایجاد نمیکند.
مقامهای دولت ترامپ نیز پاییز امسال از کشورهای امضاکننده این پیمان خواسته بودند که از این توافق خارج شوند؛ موضعی مشابه موضع روسیه و ناتو.
روسیه نیز پیشتر دلیل مخالفت خود را عدم مشارکت قدرتهای جهانی در روند تدوین آن و بیتوجهی به اصول بنیادین پیمان منع اشاعه سلاحهای هستهای اعلام کرده بود. این کشور گفته که خلع سلاح اتمی تنها با توافق جمعی همه کشورهای دارنده این سلاح و منطبق بر معاهده منع اشاعه می تواند انجام شود.
پیمان جدید در حقیقت تکمیلکننده و فراتر از پیمان منع اشاعه سلاحهای هستهای است که کشورهای بیشتری به آن پیوستهاند. هدف آن پیمان ۵۰ ساله (که در سال ۱۹۷۰ به تصویب رسید) جلوگیری از گسترش کشورهای دارنده سلاح هستهای است.
هماکنون تعدادی از کشورهای جهان مانند فرانسه، آمریکا، بریتانیا، روسیه، چین، پاکستان، هند و کره شمالی دارای سلاح هستهای هستند و اسرائیل نیز گرچه به صورت رسمی داشتن سلاح هستهای را نپذیرفته است، به عنوان کشور هستهای درنظر گرفته میشود. همه این کشورها با این پیمان مخالف هستند.
ایران، امضاکنندهای که نپیوسته
پیمان منع جنگافزارهای هستهای به ابتکار کاستاریکا در تیرماه سال ۲۰۱۷ در صحن مجمع عمومی سازمان ملل به رای گذاشته شد. ۱۲۲ کشور از جمله ایران به این پیمان رای مثبت دادند. کشورهای عضو ناتو و دارندگان سلاحهای هستهای در این رای گیری شرکت نکردند و هلند که در این جلسه شرکت کرده بود تنها رای مخالف به آن را داد.
ایران به رغم رای مثبت به تصویب آن، هنوز به آن نپیوسته است و تنها ۵۱ کشور از میان ۱۲۲ کشور تایید کننده نهایتا به آن پیوستهاند.
ینس اتولتنبرگ، دبیرکل ناتو در آستانه اجرای این پیمان گفته است که این اقدام «واقعیتهای امنیت جهانی را نادیده گرفته است.»
او گفته است: «دست كشیدن از قدرت بازدارندگیمان بدون آنکه هیچ تضمینی برای اقدام متقابل دیگران وجود داشته باشد، گزینه خطرناکی است. جهانی که روسیه، چین، کرهشمالی و دیگران دارای سلاح هستهای هستند، اما ناتو آن را کنار گذاشته است، دنیای امنتری نخواهد بود.»
گرچه اجراییشدن این پیمان در امروز بیش از آنکه عملا به امنشدن جهان منجر شود، اقدامی نمادین است ولی فعالان صلح جهانی امیدوارند که با فشار افکار عمومی نهایتا بتوان دارندگان سلاحهای هستهای را مجاب کرد که دستکم در میانمدت، پیوستن و اجرای این پیمان را درنظر بگیرند.