وب‌سایت «اطلس زندان‌های ایران»، با انتشار گزارش مفصلی درباره زندان شیبان اهواز در استان خوزستان، مجموعه‌ای از نقض حقوق زندانیان محبوس در این زندان را مستند کرده است. در گزارش منتشر شده از سوی اطلس زندان‌های ایران، تأکید شده که این مستندات «بر پایه اطلاعات موثق» گردآوری شده است.
زندان شیبان اهواز
در گزارش اطلس زندان‌های ایران با اشاره به نگهداری شمار بالاتر از ظرفیت زندانیان در زندان شیبان آمده است:
«ظرفیت این زندان سه هزار و ۱۵۰ نفر است اما به گفته زندانیان سابق این زندان، بیشتر وقت‌ها تعداد زندانیان بیش از ظرفیت زندان است و گاه تا چهار هزار و۵۰۰ نفر افزایش پیدا می‌کند.»
زندان شیبان که با نام «کلینیک اهواز» نیز شناخته می‌شود در فاصله ۲۵ کیلومتری جاده ملاثانی و همچنین در کیلومتر ۱۲ جاده اهواز – مسجد سلیمان (پس از شهر شیبان)، در حومه شهر اهواز واقع شده است.
اطلس زندان‌های ایران اما در گزارش خود درباره تاریخچه این زندان نوشته است:
«ساختمان زندان شیبان ابتدا خوابگاه مهندسان و کارکنان یک شرکت روسی فعال در نیروگاه برق شیبان به نام تکنوپروم اکسپورت بوده است. اواخر دهه ۸۰ این مکان برای نگهداری زندانیان معتاد به مواد مخدر اختصاص یافت. نام مجتمع حرفه‌ای و کار درمانی هم به همین دلیل بر آن گذاشته شد. اوایل دهه ۹۰ تعدادی از زندانیان سیاسی برای مدت کوتاهی به این زندان فرستاده شدند.»
یکی از زندانیان سیاسی سابق که پیش‌تر مدتی در زندان شیبان اهواز به سر برده، درباره سال‌های آغازین راه‌اندازی این زندان گفته است:
«شیبان در آغاز ساختاری شبیه زندان نداشت و کارکنان آن نیز با زندانیان مانند معتادان مواد مخدر برخورد می‌کردند. آن‌ها به دنبال وادار کردن زندانیان به فعالیت‌های مختلفی بودند که در طول روز به اندازه کافی خسته شوند و شب به راحتی بخوابند. هدف آن بود که این زندانیان از رفتارهای پرخطر و شب‌زنده‌داری دوری کنند.»
او در ادامه به یک مورد در سال ۹۰ اشاره کرده و از وجود یک قانون «بیدار باش» در این زندان خبر داده است:
«طبق این قانون زندانیان ساعت ۶:۳۰ صبح از خواب بیدار می‌شدند. آن‌ها تا ساعت هفت در حیاط ورزش می‌کردند و سپس به اتاق‌ها برمی‌گشتند و تا ساعت هشت فرصت صرف صبحانه داشتند. ساعت هشت هم دوباره به حیاط برگردانده می‌شدند. این زندانیان تا ساعت ۱۱ باید در حیاط می‌ماندند. ما [زندانیان سیاسی] اعتراض کردیم که ما معتاد نیستیم و چرا با ما مثل معتادان برخورد می‌کنید؟ بعد از آن مسئولان زندان ما را از این قانون معاف کردند.»
حدود ۱۰ سال پس از تصویب «قانون انتقال زندان‌ها و مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی موجود به خارج از شهرها» در اوایل آذر ماه ۱۳۸۰، مسئولان زندان کارون اهواز ابتدا در اوایل دهه ۹۰ شمسی با خریدن زمین‌های اطراف زندان شیبان، سوله بزرگی در آن احداث کردند و در بهمن ماه ۱۳۹۴ هزاران زندانی را به زندان شیبان منتقل کردند.
رضا پوستچی، مدیرکل زندان‌ها و اقدامات تأمینی استان خوزستان پیش‌تر انتقال سه هزار و ۲۰۰ زندانی کارون به زندان دو هزار و ۵۰۰ نفری شیبان را «ریسک مدیریتی» توصیف کرده و گفته بود:
«اگر می‌خواستیم یک زندان جدید با استاندارد جدید ایجاد کنیم حدود ۸۰۰ میلیارد ریال هزینه در بر داشت اما انتقال به زندان شیبان با هزینه ۱۰۰ میلیارد ریالی انجام شد.»
یک زندانی که تجربه حبس در هر دو زندان کارون و شیبان را دارد درباره وضعیت زندان کارون گفته است:
«زندان کارون وضعیت فاجعه‌آمیزی داشت. کیفیت بهداشت و درمان و غذای زندان فاجعه‌آمیز بود. باندهای مواد مخدر زندان را در کنترل خود داشتند. زندانیان زورمند در زندان برای خود حرمسرا دایر کرده بودند و علناً به زندانیان کم سن و سال تجاوز می‌کردند. مأموران زندان در این فساد نقش داشتند و از آن منفعت می‌بردند. حقوق زندانی هیچ اهمیتی نداشت.»
اطلس زندان‌های ایران در گزارش خود نام‌ها و سمت‌های برخی از مسئولان زندان شیبان را منتشر کرده است. در حال حاضر احمد آزاده، رئیس زندان شیبان اهواز است. معاون او، ورمزیار است، رئیس حفاظت زندان، غلام‌نژاد و رئیس خدمات زندان، خلیلی است.
در گزارش اطلس زندان‌های ایران آمده است:
«گفته می‌شود رئیس نیروهای امنیتی زندان شخصی به نام خسروی است. مدیر بندهای پنج و هشت به ترتیب آقایان رشیدی و ناصر صخیراوی هستند. به طور معمول در بند پنج زندانیان سیاسی و در بند هشت زندانیان اهل سنت محبوس هستند.»
بر اساس این گزارش، در زندان شیبان ۱۰ بند وجود دارد که هشت بند، قرنطینه، سلول‌های انفرادی، بهداری، کارگاه، بخش اداری و فروشگاه مرکزی در قسمت قدیم این مجموعه قرار دارند و بند شش و هفت بعداً ساخته شده‌اند. فروشگاه مرکزی هم اجناس و اغذیه را در فروشگاه‌های بندها پخش می‌کند.
سلول‌های انفرادی هم در مجاورت «بند یک» قرار گرفته‌اند:
«این سلول‌ها اگرچه به نام انفرادی مشهور هستند اما بیشتر وقت‌ها بیش از یک زندانی را در خود جای می‌دهند. برخی از زندانیان بر اساس نظر مدیران زندان برای تنبیه به این سلول‌ها فرستاده می‌شوند. رخدادهایی مانند درگیری زندانیان با یکدیگر و ارتکاب برخی جرایم مانند مصرف یا نگهداری مواد مخدر ممکن است به حبس در سلول انفرادی منجر شود. از این بخش زندان همچنین برای تنبیه افرادی که به مدیریت زندان اعتراض می‌کنند استفاده می‌شود. زندانیانی که به دلیل بی‌توجهی مسئولان به درخواست‌های آن‌ها مانند مرخصی، اعزام به بیمارستان، ارسال نامه، اعتراض نسبت به روند قضایی پرونده و مسائلی از این قبیل با مسئولان بحث و مشاجره می‌کنند، گاهی برای تنبیه به انفرادی فرستاده می‌شوند.»
طبق این گزارش، «هیچ گونه امکانات گرمایشی و سرمایشی» در سلول‌های انفرادی وجود ندارد و به دلیل قرار گرفتن یک توالت در هر سلول، سبب انتشار «بوی بسیار بد و غیر قابل تحمل» در فضای سلول می‌شود.
یک منبع آگاه درباره وضعیت سلول‌های انفرادی در زندان شیبان اهواز گفته است:
«قرار گرفتن توالت در سلول‌های این بند علاوه بر انتشار بوی بسیار نامطبوع، سبب جریحه‌دار شدن شخصیت و احساسات زندانی نیز می‌شود. یکی از زندانیان سیاسی که سه روز در این سلول‌ها زندانی بود، از ابتدا تا انتها حاضر به خوردن غذا نشد زیرا نگران بود که با مصرف غذا ناچار به استفاده از سرویس بهداشتی در مقابل چشم سایرین بشود.»
به گفته این منبع آگاه، هم اکنون بین ۵۰ تا ۶۰ زندانی در سلول‌های انفرادی نگهداری می‌شوند.
در ادامه این گزارش همچنین درباره مدیریت ناکارآمد در زندان شیبان اهواز آمده است:
«نامناسب بودن فضای زندان، محرومیت زندانیان از امکانات درمانی کافی، غذای کم و بدون کیفیت، رفتار نامناسب کارکنان زندان با زندانیان، مشکلات مهم این زندان هستند.»
یکی دیگر از مشکلات عمده زندان شیبان کمبود فضای لازم برای زندگی است:
«بندهای قرار گرفته در قسمت قدیمی زندان به جز بند چهار شرایط به مراتب بدتری دارند. تعداد زیاد تخت‌های درون اتاق، فضای کمی برای نشستن و انجام فعالیت‌های گروهی باقی می‌گذارد. حیاط زندان هم بسیار کوچک است و اگر تعداد کمی از زندانیان بخواهند یک ورزش گروهی مانند فوتبال بکنند؛ جایی برای پیاده‌روی دیگر زندانیان باقی نمی‌ماند.»
شهروندانی که تجربه حبس در زندان شیبان داشته‌اند درباره وضعیت استفاده از حیاط و هواخوری‌ها در این زندان گفته‌اند استفاده از حیاط بند شب‌ها ممنوع است و بندهای قدیمی سالن هم ندارند. این موضوع سبب شده است زندانیان بیش از ۱۲ ساعت ناچار به نشستن یا خوابیدن روی تخت‌های خود در یک فضای بسیار به هم فشرده باشند که سبب افسردگی و بیماری‌های روحی و روانی می‌شود.»
بنا بر اعلام این زندانیان، وجود «ساس و شپش» یکی دیگر از معضلات بهداشتی زندان شیبان است که مدیریت زندان هیچ اقدامی برای کنترل این معضل از طریق سم‌پاشی منظم زندان انجام نمی‌دهد.
پیش‌تر یک زندانی سابق در زندان شیبان اهواز درباره وضعیت بهداشتی این زندان به «زمانه» گفته بود:
«به زندانیان شیبان مواد شوینده تعلق نمی‌گیرد و زندانیان مجبورند با هزینه شخصی و از طریق فروشگاه زندان مواد شوینده تهیه کنند. فروشگاه نیز کالاها را چند برابر قیمت اصلی به زندانیان می‌فروشد و همین امر باعث شده بسیاری از زندانیان از تأمین مایحتاج شخصی خود در زندان ناتوان بمانند.»
به گفته این زندانی سابق، چاه‌های فاضلاب در این زندان دیر به دیر تخلیه می‌شوند و به همین علت بوی تعفن این چاه‌ها مدام در فضای زندان می‌آید. آب زندان معمولا قطع است و زندانیان مجبورند برای رفتن به حمام و توالت ساعت‌ها در صف‌های طولانی بایستند. حمام‌ها آب گرم ندارند و زندانیان حتی در زمستان مجبورند با آب سرد دوش بگیرند.
- در همین زمینه