بیژن روحانی – نشست سالانه سازمان ملل در خصوص تغییرات آب و هوایی از روز دوشنبه ۲۶ نوامبر در شهر دوحه پایتخت قطر آغاز شد و تا هفتم دسامبر نیز ادامه خواهد داشت. در این نشست که با حضور کشورهای امضاء کننده معاهده تغییرات آب و هوایی برگزار می‌شود، آینده پیمان یا پروتکل کیوتو بار دیگر مورد بحث قرار خواهد گرفت.
پروتکل کیوتو یک پیمان تکمیلی و الحاقی به معاهده جهانی سازمان ملل در خصوص تغییرات آب و هوایی است و به طور ویژه به مساله کاهش میزان گازهای گلخانه‌ای می‌پردازد. این پروتکل یا پیمان در انتهای ماه دسامبر امسال، یعنی سال ۲۰۱۲، به پایان می‌رسد و هنوز هیچ پیمان جایگزینی برای آن معرفی نشده است. عدم وجود یک چهارچوب حقوقی که مورد توافق تمام کشورهای جهان باشد، آینده کره زمین در خصوص چگونگی مقابله با تغییرات آب و هوایی را در ابهام فرو برده است.
از تغییرات آب و هوایی و بحران‌های وابسته به آن به عنوان مهمترین تهدیدات پیش روی تمام کشورهای جهان یاد می‌شود. گرچه از مدت‌ها پیش زمان به پایان رسیدن پیمان کیوتو مشخص بوده است، اما دلایل فراوانی تاکنون مانع از آن شده است تا کشورهای جهان به توافقی جدید دست یابند.
آیا کیوتو در دوحه تمدید می‌شود؟
یکی از مهمترین اهداف این نشست جهانی در دوحه این است که در صورت امکان پروتکل کیوتو تا زمان جایگزین شدن یک پیمان جدیدتر تمدید شود و کشورها همچنان خود را به آن متعهد بدانند. این دیدگاه مورد حمایت اتحادیه اروپا و چند کشور دیگر از جمله استرالیا، نروژ و سوییس است. اما مشکل اصلی اینجاست که این کشورها جزو تولیدکنندگان بزرگ گاز دی اکسید کربن به حساب نمی‌آیند و حمایت آن‌ها از این طرح ممکن است تاثیر چندانی بر دیگر کشورها برجای نگذارد.
لایه‌ی خاک یخ‌زده که به آن پرمافراست Permafrost گفته می‌شود حدود یک چهارم از سطح نیمکره شمالی زمین را فراگرفته است. اما براثر تغییرات آب و هوایی، این قشر از خاک یخ‌زده در حال ذوب شدن است. ذوب شدن این لایه می‌تواند باعث آزاد شدن ۱۷۰۰ گیگاتن گاز کربن شود. این گاز کربن از آخرین دوران یخ‌بندان زمین در این قشر از خاک حبس شده است و با ذوب شدن آن در حال آزاد شدن است. این میزان عظیم از کربن دوبرابر بیشتر از میزان گاز کربن موجود در جو زمین است.
اگر این طرح مانند طرح‌های پیشین نتواند موافقت بزرگترین تولیدکنندگان گاز کربن در جهان را کسب کند، باز هم امیدی به موفقیت آن وجود ندارد. در حال حاضر چین و آمریکا اصلی‌ترین کشورهای تولید کننده این گاز زیان‌آور هستند. چین که به تازگی و در همین ماه نوامبر شاهد تغییراتی وسیع در سطح رهبران سیاسی خود بوده است، هنوز دیدگا‌ه‌های جدید خود را در مورد مسائل زیست محیطی و به خصوص مقابله با تغییرات آب و هوایی تشریح نکرده است. اما رهبران پیشین چین به صراحت تاکید داشتند که هرگونه تعهدی که چین را از رشد اقتصادی بازدارد مورد تایید آن‌ها نیست.
این دیدگاه چین تاثیری منفی بر کشور همسایه و رقیب آن ژاپن نیز برجای گذاشته است. ژاپن که پیش‌تر به خاطر انعقاد پروتکل کیوتو به سال ۱۹۹۷ در این کشور، به آن مفتخر بود و از آن دفاع می‌کرد، اما بعدا از آن فاصله گرفت. یکی از دلایل عمده ژاپنی‌ها این بود که به خاطر کاستن از میزان گازهای گلخانه‌ای، رشد اقتصادی‌شان کم نشود و رقابت را به چینی‌ها در این عرصه واگذار نکنند.
مهمترین اختلاف نظرها همچنان بر سر میزان و نوع تعهد کشورهای صنعتی و توسعه یافته در برابر میزان تعهد کشورهای در حال توسعه یافته برای کاهش گازهای گلخانه‌ای است. این پرسش نیز همچنان پابرجاست که چه کشورهایی و به چه میزان باید به کشورهای فقیرتر برای مقابله با بحران‌های ناشی از تغییرات آب و هوایی کمک کنند.
پیش از این نشست‌هایی در کپنهاگ به سال ۲۰۰۹، کانکون در مکزیک به سال ۲۰۱۰ و دوربان آفریقای جنوبی به سال ۲۰۱۱ برگزار شد، اما نتایج به دست آمده از آن‌ها چندان امیدوار کننده نبود.
ذوب شدن خاک‌های یخ‌زده، تهدیدی جدید و فوری
گفتگوهای جدید در شهر دوحه در حالی در جریان است که آخرین تحقیقات منتشر شده از سوی سازمان ملل واقعیت نگران کننده دیگری را آشکار کرده است. آب شدن لایه زیرزمینی خاک یخ‌زده در نیمکره شمالی می‌تواند باعث آزاد شدن حجم عظیمی از گاز متان بشود. گاز متان یکی از گازهای گلخانه‌ای است که آب و هوای کره زمین را گرم‌تر می‌کند.
این لایه‌ی خاک یخ‌زده که به آن پرمافراست Permafrost گفته می‌شود حدود یک چهارم از سطح نیمکره شمالی زمین را فراگرفته است. اما براثر تغییرات آب و هوایی، این قشر از خاک یخ‌زده در حال ذوب شدن است. ذوب شدن این لایه می‌تواند باعث آزاد شدن ۱۷۰۰ گیگاتن گاز کربن شود. این گاز کربن از آخرین دوران یخ‌بندان زمین در این قشر از خاک حبس شده است و با ذوب شدن آن در حال آزاد شدن است. این میزان عظیم از کربن دوبرابر بیشتر از میزان گاز کربن موجود در جو زمین است. پرمافراست دارای مواد ارگانیک یخ زده فراوان دیگری است که آزاد شدن آن‌ها قطعا می‌تواند دمای زمین را بیش از حد موجود گرم‌تر کند و باعث تغییرات بسیار بزرگ در اکوسیستم‌های موجود شود.
تاکنون مهمترین تاثیر گرم شدن آب و هوای کره زمین را بالا آمدن سطح آب دریاها، افزایش بلاهای طبیعی مانند طوفان و سیل، بیابانی شدن برخی مناطق جهان و انقراض گونه‌های جانوری می‌دانستند. اما برنامه محیط زیست سازمان ملل می‌گوید باید تحقیقاتی بسیاری جدی و فوری در خصوص ذوب شدن لایه پرمافراست انجام شود. این هشدار در نشست دوحه نیز به روشنی تکرار شده است.
در همین زمینه:
آیا پیروزی اوباما تاثیری بر محیط زیست دارد؟
امنیت جهانی و تغییرات آب و هوایی
تغییرات آب و هوایی در شواری امنیت سازمان ملل
ارتباط جدید میان فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب و هوایی
افزایش بی‌سابقه گازهای گلخانه‌ای
چین بزرگترین تولید کننده دی اکسید کربن
پناهجویان اقلیمی: موجی که از پس گرما می‌آید
نابودی تنوع زیستی و تغییرات آب و هوا
نشست جهانی دوربان: یک ناکامی دیگر؟
دستاوردهای نشست تغییرات آب و هوایی در کانکون