روزنامه «واشنگتن‌پست» در گزارشی مفصل درباره جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی کشته‌شده در استانبول، از ابعاد پنهان قتل او پرده برداشته است. بر اساس تحقیقات این روزنامه آمریکایی، خاشقجی، ستون‌نویس این روزنامه با یک موسسه قطری در ایالات متحده در ارتباط بوده و این موسسه برخی از موضوعات ستون‌های او را تعیین می‌کرده است. هرچند بنا به همین گزارش، او همزمان بارها وفاداری‌اش به ریاض و خانواده سلطنتی را نشان داده بود.
جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی سه‌شنبه دوم اکتبر / ۱۰ مهر به کنسولگری عربستان سعودی در استانبول مراجعه کرده بود که گواهی تجرد بگیرد اما دیگر بازنگشت. یک تیم ۱۵ نفره از عربستان او را در کنسولگری به قتل رساندند. عربستان سعودی پس از تکذیب اولیه و تلاش متعاقب برای غیرعمدی نشان‌دادن قتل خاشقجی، سرانجام قتل او را به دست «عوامل اطلاعاتی خودسر» تأیید کرد. هرچند بسیاری از جمله آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) آمر قتل او را محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی می‌دانند.
با جهانی شدن ماجرای خاشقجی، مرگ او با تلاش‌ها برای رعایت حقوق بشر پیوند خورد. نام خاشقجی هم در رسانه‌ها به سمبلی از خشونت رژیم‌های اقتدارگرا بدل شد اما دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا به حمایتش از بن سلمان پایان نداد. به نوشته واشنگتن پست، خاشقجی نشان داد ایالات متحده حفاظت از یک کشور اقتدارگرای ثروتمند و نفت‌خیز را به حفاظت از حقوق بشر ترجیح می‌دهد.
با این حال این روزنامه اذعان می‌کند که کار و زندگی خاشقجی در سال آخر زندگی‌اش پیچیده‌تر از این بوده‌است که در رسانه‌ها بازتاب داده شده.
خط گرفتن از قطر
شواهد نشان می‌دهد که سوءظن‌های ریاض درباره خاشقجی به خاطر روابط‌ش با دشمنان منطقه‌ای سعودی تشدید شد.
به گزارش واشنگتن‌پست، برخی دوستان خاشقجی با اخوان مسلمین و شورای روابط آمریکایی-اسلامی ارتباط‌هایی داشتند. این شورا به حمایت‌هایش از جنبش‌های بهار عربی شناخته شده است.
علاوه بر روابط مذکور، خاشقجی به دنبال بودجه و حمایت برای ایده‌هایی بود که احتمالا مقامات سعودی را خشمگین می‌کرد. یکی از این ایده‌ها تاسیس سازمانی برای رتبه‌بندی سالیانه کشورهای عربی بر اساس شاخص‌های آزادی و دموکراسی بود.
اما گزارش واشنگتن‌پست می‌نویسد شاید روابط خاشقجی با یک سازمان قطری بیشتر از سایر فعالیت‌های او مشکل‌آفرین بود.
پیام‌های رد و بدل شده میان خاشقجی و بنیاد بین‌الملل قطر (Ghatar Foundation International) نشان می‌دهد که رئیس این بنیاد، مگی میچل سالم، در برخی از مواقع موضوعات ستون‌های او در واشنگتن پست را تعیین می‌کرد. سالم برخی اطلاعات را در اختیار خاشقجی می‌گذاشت و از او می‌خواست موضعی سرسختانه‌تر بگیرد.
مگی سالم حتی گاه کمک‌های بیشتری هم به خاشقجی می‌کرد و کارهایش را پیش از انتشار می‌خواند. در یکی از این موارد سالم به خاشقجی گفته است که درباره «اتحادهای عربستان از اورشلیم (بیت‌المقدس) تا واشنگتن» بنویسد و بگوید که ریاض در صدد به قدرت رساندن احزاب راست‌گرای پوپولیست در سرتاسر اروپاست. خاشقجی با نشان‌دادن تردیدش نسبت به چنین لحن تندی، به او پاسخ می‌دهد: «خوب، خودت وقت داری بنویسی؟» سالم می‌گوید «تلاشم را خواهم کرد» اما از خاشقجی می‌خواهد پیش‌نویسی به قلم خودش برای او بفرستد.
همچنین معلوم شده که خاشقجی در کارش به یکی از محققان و مترجمان این سازمان اتکا می‌کرده است. این پژوهشگر به عنوان دستیار خاشقجی از بنیاد بین‌الملل قطر حقوق می‌گرفت. همکاران خاشقجی و دبیران واشنگتن‌پست از این روابط او با بنیاد قطری مطلع نبوده‌اند.
واشنگتن‌پست این سوال را مطرح می‌کند که آیا دولت سعودی از این روابط خاشقجی با بنیاد قطر آگاه بوده. این موضوع دور از ذهن نیست، زیرا دولت عربستان به طور معمول فعالیت‌های مخالفانش در خارج از خاک این کشور را زیر نظر می‌گیرد.
عربستان سعودی، مصر، بحرین و امارات متحده عربی از ژوئیه ۲۰۱۷ به این سو قطر را به حمایت از تروریسم متهم، و روابط خود با این کشور را قطع کرده‌اند.
- بیشتر بخوانید: بحران قطر
وفاداری خاشقجی به پادشاهی سعودی
واشنگتن‌پست خاشقجی را فردی حامی اصلاحات در کشورش توصیف می‌کند. خاشقجی نه خود را یک مخالف می‌دید و نه به تغییرات ریشه‌ای در کشوری با سابقه هشت دهه سلطنت مطلق اعتقاد داشت. به گفته همکارانش، خاشجی از زندگی در تبعید و دور از خانواده احساس افسردگی داشت، و در برابر خواست آنها برای بیان نقدهای کوبنده علیه پادشاهی سعودی مقاومت می‌کرد.
او حتی در دوران تبعید به پادشاهی وفاداری نشان می‌داد. در سال ۲۰۱۷ همزمان با آغاز کار به عنوان ستون‌نویس واشنگتن‌پست، از وزارت اطلاعات عربستان سعودی خواسته بود که از تاسیس یک اندیشکده در واشنگتن حمایت مالی کند. او ۲ میلیون دلار برای تاسیس این اندیشکده خواسته بود.
همکاران خاشقجی در واشنگتن‌پست از درخواست او برای تاسیس یک اندیشکده با پول سعودی آگاه نبوده اند.
علاوه بر این، خاشقجی پیام‌هایی برای سفیر عربستان در ایالات متحده (برادر ملک بن سلمان) فرستاده بود تا او را نسبت به فعالیت‌هایش در ایالات متحده آگاه و وفاداری‌اش را ثابت کند.
تماس‌های متعدد با «ارباب مگس‌ها»
این گزارش همچنین به تماس‌های مکرر خاشقجی و سعود القحطانی مشاور برکنارشده شاهزاده عربستان سعودی اشاره می‌کند.
سعود قحطانی مشاور رسانه‌ای محمد بن سلمان بود. او به خاطر نقشش در مرگ خاشقجی از کار برکنار شد. سرویس‌های اطلاعاتی ایالات متحده ردهایی از قحطانی و محمد بن سلمان در این قتل پیدا کردند.
به گفته یکی از دوستان خاشقجی سعود القحطانی اکتبر ۲۰۱۷ با خاشقجی تماس گرفت و به او گفت که نظرات مثبتش درباره اصلاحات شاهزاده، مثل رانندگی زنان، محمد بن سلمان را خشنود کرده. او از خاشقجی خواسته به نوشتن و سخن گفتن در این زمینه ادامه دهد.
به گفته شاهد این مکالمه، خاشقجی در عوض درباره وضعیت فعالانی سوال کرده که در زندان به سر می‌برند و چنان عصبی شده بوده که دستش می‌لرزیده است.
وظیفه قحطانی به عنوان مشاور رسانه‌ای بن‌سلمان محافظت از تصویر شاهزاده بود. بخشی از فعالیت‌های او ایجاد موج‌های خبری و پروپاگاندا در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی ، و همینطور فعالیت‌های جاسوسی برای نظارت بر منتقدان بود. در مواقعی افرادی مثل خاشقجی را از نوشتن و دادن نظر در رسانه‌ها منع می‌کرد.
قحطانی بیش از یک میلیون مخاطب در توییتر دارد و به «ارباب مگس‌ها»* معروف است. این عنوان به نقش او در ایجاد فوج‌های جاسوس‌های شبکه‌های اجتماعی اشاره دارد. جاسوس‌های شبکه‌های اجتماعی یا «مگس‌های الکترونیک» بر دشمنان پادشاهی سعودی و محمد بن سلمان نازل می‌شدند
او حتی پیش از به قدرت رسیدن محمد بن سلمان به فعالیت‌هایی از این دست مشغول بوده. ایمیل‌هایی که ویکی‌لیکس فاش کرده نشان می‌دهد که فردی با مشخصات قحطانی در سال ۲۰۱۲ برای دستیابی به ابزارها و نرم‌افزارهای جاسوسی اقدام کرده است.
ماه گذشته فردی به نام عمر عبدالعزیز در کانادا شکایتی را علیه عربستان سعودی به دادگاه ارائه داد. او دولت عربستان را متهم کرد که با استقاده از یک نرم‌افزار جاسوسی اسرائیلی پیام‌هایش به خاشقجی را تحت نظر داشته. این نرم‌افزار اسرائیلی قادر است یک گوشی هوشمند ساده را به یک ابزار جاسوسی بدل کند.
به گزارش واشنگتن‌پست تماس قحطانی در اکتبر ۲۰۱۷ بخشی از تماس‌های متعدد او با خاشقجی بوده است.
خاشقجی روابط پیچیده و گسترده‌ای داشت و مستقیما از سوی قحطانی زیر نظر بود. بنابراین بعید است که روابط او با بنیاد قطری و سایر دشمنان سعودی از نظر مقامات این کشور دور مانده باشد.
همکاران خاشقجی می‌گویند او نگران بوده که اگر به کشورش بازگردد زندانی شود. در واقع این روزنامه‌نگار منتقد خشم مقامات سعودی را دست کم گرفته بود و هیچ‌گاه فکر نمی‌کرد چنین سرنوشتی در انتظارش باشد.
پانویس:
*ارباب مگس‌ها در عین حال نام رمانی از ویلیام گلدینگ، برنده بریتانیایی جایزه نوبل ادبیات است که آن را استعاره‌ای از لزوم رعایت قانون برای مهارزدن بر خشونت و اقتدار و تأملی بر سرشت بشری و تمدن می‌دانند.