در ادامه گزارش و گفت‌وگوهایی که درباره بودجه‌های خارجی برای توانمندسازی زنان افغانستان تهیه کردیم، این بار سراغ سیمون سوسکیند، رئيس سازمان «اقدام برای مدیترانه» AIM – Action in Mediterannian رفتیم و از او درباره تجربه‌های مشابه در کشورهای عربی جویا شدیم.
در تابستان سال جاری، سازمان «اقدام برای مدیترانه» برای اولین بار کنفرانسی بین‌المللی برای زنان پیشگام و فعال فارسی‌زبان برگزار کرد که در آن از راه و روش‌هایی صحبت شد که زنان کشورهای عربی برای دستیابی به حقوق خود به کار گرفته‌اند.
سیمون سوسکیند، از زنان فعال و یک سیاست‌مدار بلژیکی‌ست که برای ایجاد پل و تبادل افکار بین زنان اروپا و کشورهای عربی فعالیت‌های زیادی انجام می‌دهد.
زمانه: رادیو زمانه تاکنون گزارش و گفت‌وگوهایی از بودجه‌های سازمان‌های بین‌المللی و کمک‌های جانبی برای توانمدنسازی زنان در افغانستان تهیه کرده. کارشناسان مختلف درباره شیوه استفاده بودجه‌ها و کمک‌های خارجی نظرات مختلف داشتند. مشاهده‌های شما در تجربه‌های مشابه در کشورهای عربی چگونه است؟ آیا زنان فعال و پیشگام عرب نیز به اندازه زنان فارسی‌زبان از این دست کمک‌ها و پشتبانی‌های بین‌المللی برخوردار هستند؟
سیمون سوسکیند: بله. بدون شک. البته زنان فعال عرب در کشورهایی به سر می‌برند که شرایط زندگی و فعالیت در همه آنها یک‌دست نیست. اما کمک‌های جانبی و بین‌المللی برای توانمندسازی زنان عرب در همه کشورهای عربی‌زبان وجود دارد و این کمک‌ها در هر کشور به طور خاص، وابسته به زمینه و فرهنگ آن جامعه استفاده می‌شود. کمیسیون اروپا از مهم‌ترین تامین‌کنندگان این کمک‌هاست. گذشته از سازمان‌های اروپایی، بخش زنان سازمان ملل بخش قابل توجه این کمک‌ها را به سازمان‌های مربوط به مسایل زنان می رساند. تعداد زیادی از این کمک‌ها را سازمان‌های خیریه می‌رسانند. اما این کمک‌ها بالا و پایین‌های خود را دارند. برای مثال کشورهای اسکاندیناوی که تاریخچه درازی در این کمک‌ها دارند، به تازگی تصمیم گرفته‌اند که یکباره همه این کمک‌ها را قطع کنند. چون تصمیم گرفته‌اند این بودجه‌ها را برای مهاجران ،به ویژه آن مهاجرانی که از کشورهای عربی به اسکاندیناوی مهاجرت کرده‌اند خرج کنند. پس این کمک‌ها نیز افت و خیزهای خود را دارد.
زمانه: اخیرا نیویورک تایمز گزارشی تهیه کرد و از شیوه مصرف بودجه‌های خارجی در افغانستان انتقاد کرد و نوشت که این برنامه‌های توانمندسازی زنان با فرهنگ محلی و شرایط کشور سازگار نیستند و در بسیاری موارد جان زنان فعال را در خطر قرار می‌دهند. آیا چنین برداشتی از این کمک‌های خارجی در کشورهای عربی نیز می‌شود؟
سیمون سوسکیند: بستگی دارد به کشور. ما تونس را داریم که وضعیت در آن برای مثال با یمن کاملا فرق دارد. یا سودان. وضعیت امینت در این کشورها کاملا متفاوت است و در نتیجه من نمی‌توانم پاسخ دقیقی به این سوال بدهم. از سوی دیگر، ما جوامعی داریم که به طور خودجوش فعال هستند و دستاوردهای زیادی هم دارند. باز می‌خواهم از تونس مثال بزنم که پس از بهار عرب، در سال ۲۰۱۱ سازمان‌های زیاد به فعالیت شروع کردند که قبلا مشاهده نمی‌شد. چون این کشور از یک ساختار دیکتاتوری به ساختار دموکراسی رسید. با وجود تمام مشکلاتی که در این کشور همچنان وجود دارد، ما آزادی بیان واقعی را می‌بینیم. سازمان‌هایی باز حقوق بشری را در این کشور می‌بینیم که در دیگر کشورهای عربی وجود ندارند. کشورهای عربی از یکدیگر به درجات متفاوت اند.
زمانه: اگر بخواهید دستاوردهای زنان پیشگام عرب را اسم ببرید، کدام‌ها به ذهن‌تان می‌رسد؟
سیمون سوسکیند: باز هم باید از تونس نام ببرم. شرایط تونس با این که بسیار پیچیده است اما بسیار جالب و در حال تحول است. همین که قانون اساسی کشور دیگر بر اساس قوانین شریعت نیست خودش یک دستاورد بزرگ زنان عرب است و یک تجربه استثنایی‌ست. این دستور زمانی عملی شد که بحث‌هایی گسترده‌ای در خود جامعه وجود داشت و حتی بسیاری از چهره‌هایی که در حزب اسلامی فعالیت می‌کردند از این طرح جانبداری کردند. دیگر این که همین اخیرا در پارلمان رای‌گیری کردند و موفق شدند قانون را تغییر دهند و امکان فراهم کنند که زنان بتوانند ازدواج خود را با مردان غیر مسلمان به ثبت رسمی برسانند که این هم یک دستاورد انقلابی‌ست. یکی نکته مهم دیگر این است که حالا همه احزاب باید نماینده‌های خود را بر اساس سهمیه برابر، یعنی یک زن و یک مرد انتخاب کنند و احزابی که از این قانون پیروی نمی‌کنند نامعتبر اعلام می‌شوند. یعنی هیچ حزبی نمی‌تواند در تونس فعالیت رسمی خود را ادامه دهد، بدون این که نمایندگانش پنجاه-پنجاه بین زنان مردان تقسیم شده باشند. یعنی گرچه مشکلات بسیاری در جامعه وجود دارد چه در عرصه اقتصادی، اجتماعی و تجاری، اما در ماه مارس وقتی انتخابات شوراهای شهر برگزار بشود این قانون عملی خواهد شد و پنجاه درصد نامزدها زنان خواهند بود. این دستاوردی‌ست که حتی در کشورهای اروپایی نمونه ندارد. از این روست که فضای سیاسی و اجتماعی در کشورهای مثل تونس و یا برای مثال عربستان سعودی یک‌سان نیست. فضای سیاسی و اجتماعی تونس حتی با مراکش و الجزایر نیز قابل مقایسه نیست.
زمانه: به نظر شما جامعه تونس می‌توانست به این دستاوردهایی که شما نام بردید بدون کمک‌های بیرونی و بودجه‌های بین‌المللی ملحق بشود؟
سیمون سوسکیند: مطمئن نیستم که بشود نقش کمک‌ها و بودجه‌های بین‌المللی را در این مورد مهم دانست. البته نمی‌شود آن همه سازمان‌هایی حقوق بشری را که در تونس فعال هستند بدون کمک‌های خارجی سر پا نگه داشت. اما با وجود این، نمی‌توانم بگویم که کمک‌های خارجی در این دستاوردها نقش داشته‌اند. در جامعه تونس حرکتی وجود دارد که در دیگر جوامع عربی دیده نمی‌شود. پس از دست یافتن به استقلال در سال ۱۹۵۶، رئیس‌جمهوری تونس حبیب بورقیبه، قوانینی را تصویب کرد که آن زمان در اروپا به آنها عمل می‌شود. اما باید در نظر گرفت بخش مهمی از جامعه همچنان محافظه‌کار است. با این‌همه، زنان پیشگام تونس از جای خالی شروع نکردند، بلکه زمینه آماده از قبل داشتند. اگر از مراکش صحبت کنیم، می‌بینیم که آنها در بسیاری از این دستاوردها فرسخ‌ها دور اند. قانون جدید سهمیه بندی مشارکت سیاسی که در مراکش تصویب شد قابل مقایسه با تونس نیست. در مراکش حالا سهمیه ۳۰ درصدی فعال است که بر اساس آن ۳۰ درصد صندلی‌ها در اختیار نمایندگان نسل جوان قرار می‌گیرد که منظور ۱۵ درصد زن و ۱۵ در صد مردانِ جوان است که در مقایسه با آن قوانین سهمیه مشارکت سیاسی ۵۰ درصدی زنان در پارلمان تونس گام‌ها عقب است. این در حالی‌ست که بیش از ۶۰ یا حتی ۷۰ درصد زنان در شهرستان‌های مراکش بی‌سواد اند.
زمانه: خانم سوسکیند، شما رئیس سازمان اقدام برای مدیترانه هستید. از این سازمان و برنامه‌هایش بگویید.
سیمون سوسکیند: این سازمان سال ۱۹۹۵ به فعالیت شروع کرد و اهداف آن ایجاد کردن پل و همکاری بین زنان و سازمان‌های اروپایی با کشورهای شرق مدیترانه است. این سازمان در دوره اوج همکاری‌های اروپا و مدیترانه به وجود آمد. موضوع اساسی که دنبال می‌کرد حقوق زنان، حقوق بشر و به ویژه صلح بود که از موضوع‌های داغ روز بود. نه تنها در این منطقه بلکه در کشورهای اسرائیل و فلسطین نیز فعالیت می‌کرد. زیرا ما گفت‌وگویی را بین زنان اسرائیل و فلسطین به راه‌انداخته بودیم که به مدت ۲۰ سال ادامه پیدا کرد. اما به دلیل شرایط نامناسب برای فعالیت زنان در این کشورها فعالیت‌های ما در این کشورها متوقف شد.
زمانه: در مدت این دوره فعالیت خود چه همکاری‌های‌هایی با کشورهای فارسی‌زبان داشتید؟
سیمون سوسکیند: من با ایران کمی آشنایی دارم اما تجربه‌ای از دیگر کشورهای فارسی‌زبان ندارم. در سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷ مسئول برنامه ای بودم در مورد همکاری و آشنایی با فعالیت‌های زنان ایران در عرصه سیاست، فرهنگ و هم اجتماع. هدف راه اندازی سازمان دوستی بین زنان ایران و زنان بلژیک بود. شیوه کار این بود که تعداد از زنان فعال ایرانی باید به بلژیک سفر می‌کردند و برعکس، تعدادی از زنان فعال بلژیکی هم به ایران می‌رفتند و با فضای کار و زندگی همدیگر از نزدیک آشنا می‌شدند و در واقع تبادل تجربه می‌کردند. من شگفت‌زده بودم از دیدن آن همه زنان فعال ایرانی که با وجود آن همه دشواری و سختی‌هایی که جامعه داشت در پست‌های مهم و بالای اجتماعی و قضایی ادای وظیفه می‌کردند و احساس عمیق مسئولیت داشتند. با استادان دانشگاهی دوستی پیدا کردم که در رتبه‌های بالای دانشگاهی بودند. جالب این بود که زنان ایرانی مشارکت گسترده‌ای در سازمان‌های اجتماعی، دانشگاهی، فرهنگی و حتی قضایی داشتند و بسیار هم موفق بودند. البته بسیاری از این استادان دانشگاه در دوران ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد از وظیفه‌های خود اخراج شدند. اما نکته این است که زنان در عرصه‌های سیاسی کمرنگ بودند. زنان ایرانی در عرصه سیاست و سازمان‌های اداری و وظایف سیاسی دیده نمی‌شدند. عدم حضور زنان در فضای سیاسی دقت مرا جلب کرده بود. هرچند زنانی را می‌دیدیم که در ادارات شهرداری، یا محلی فعال بودند اما به هر دلیلی در پست‌های از آن بالاتر به چشم نمی‌رسیدند. تعداد بسیار کم زنان در پارلمان نیز برای ما عجیب بود. ما نیاز به نمایندگان زن داریم تا زنان را هدایت کنند. این چالشی‌ست که زنان پیشگام جامعه ایران تا حال با آن دست و پنجه نرم می‌کنند و این مشکل هنوز وجود دارد.
زمانه: از دستاوردهای جامعه تونس یاد کردید که موفق شدند قانون اساسی را کلا تعییر بدهند و دیگر این قانون بر اساس قوانین شریعت نیست. چه پیشنهادی برای زنان فعال ایرانی دارید تا بتوانند به دستاورد مشابه آن در ایران برسند؟
سیمون سوسکیند: در ایران وضعیت مشکل‌تر است. چون مرزی بین دین و سیاست وجود ندارد. این گونه تغییرات باعث انقلاب در کل کشور خواهد شد. من مطمئن نیستم که جامعه ایران خواستار انقلاب باشد. برداشت من از فعالیت‌های زنان ایران این است که آنها خواستار هیچ گونه جنگ و جدال نیستند. حتی خواستار تغییر سیاسی هم نیستند، بلکه می‌خواهند تحولات عمیقی در جامعه صورت بگیرد. از این بابت، آنها بعد از تجربه بد انتخابات سال ۲۰۰۹ که دولت قدرت را در واقع با زور در دست خود نگه داشت، و نمایندگان مردم را تا امروز در حبس خانگی نگه می‌دارد، باز هم آمدند به روحانی رای دادند. به امید این که او به قول‌هایی که داده عمل کند. اما هنوز نمی‌دانیم که نتیجه چه خواهد شد.
زمانه: خانم سوسکیند، می‌شود به ما بگویید که غرب آیا همین قدر که به کشورهای خاورمیانه توجه دارد به کشورهای سابق اتحاد شوروی نیز توجه می‌کند؟
سیمون سوسکیند: البته توجه می‌کند. تلاش‌ها و هزینه‌های زیادی هم شد که حتی یکی از این کشورها را در اتحادیه اروپا بپذیرند. اما ۶۰ سال حکومت شوروی بر این جوامع این کشورها تاثیر عمیق خود را به جا گذاشته است و آسان نیست که یکباره از آن بیرون آیند. البته روسیه هم نقش بسیار منفی بازی کرده که بسیاری از این برنامه‌ها موفق نشوند. این کشورها به نظر من مورد توجه کشورهای اروپایی هستند و اگر روسیه بگذارد این سرمایه‌گذاری‌های زیاد حتما نتایج مثبتی خواهند داد.
زمانه: آیا می‌توانیم از این صحبت‌ها چنین نتیجه بگیریم که اگر در داخل جامعه تلاش خودجوش برای تغییر موجود نباشد، هیچ کدام از این کمک‌های بین‌المللی مفید نخواهد بود؟
سیمون سوسکیند: بینید، این سوال خیلی سخت است و نمی‌شود به آن جواب سرراست داد. به سوریه نگاه کنید. جامعه سوریه تلاش زیادی کرد که ساختار دیکتاتوری را بشکند و به یک جامعه پیشرفته و دموکراتیک دست یابد، اما به هر دلیل، موفق نشدند. با فعالیت‌های کشورهای مختلف اسلامی، مثل ایران و عربستان، همین‌طور سازمان‌های اروپایی و هم نقش بسیار منفی که روسیه بازی کرد، تلاش‌های مردم سوریه به هدر رفت. آن همه کمک‌هایی که برای مردم سوریه شد تا به آزادی برسند، نتیجه نداد.
زمانه: توصیه شما برای زنان فعال این کشورها چیست؟
سیمون سوسکیند: ما باید خیلی فعالیت کنیم تا زنان کشورهای مختلف را از خاورمیانه تا کشورهای اروپایی با هم نزدیک کنیم. زنان کشورهای فارسی‌زبان اگر دور یک میز ننشینند و از تجربه‌ها و امکانات و دستاوردهای خود صحبت نکنند، از کجا خواهند دانست که چه کارهایی را می‌شود با کم‌ترین هزینه و وقت انجام داد. تبادل تجربه بهترین راه برای تقویت فعالیت‌های زنان برای دست یافتن به جامعه دموکراتیک و آزاد است که در آن زنان بتوانند بدون مشکل رشد کنند.
زمانه: اگر اشتباه نکنم با همین اهداف بود که سازمان شما اولین کنفرانس زنان پیشگام را از سه کشور فارسی‌زبان برگزار کرد و از این زنان برای شرکت در میزگردی دعوت کرد که تابستان گذشته در بروکسل به مدت یک هفته برگزار شد.
سیمون سوسکیند: دقیقا! من دوست دارم که تجربه‌های این زنان و زنان کشورهای اروپایی بین آنها تقسیم بشود. تبادل تجربه‌ها بهترین شیوه آموزش است. اگر شما ندانید که چه گونه امکاناتی وجود دارد چه گونه رشد خواهید کرد؟ چه گونه زنان فعال بدانند که چه کارهایی هست که می‌شود انجام داد؟ یکی از راه‌های رشد، آشنایی با فعالیت‌های زنان در کشور همسایه است. اگر بدانید که آن زنان چه می‌کنند تا وضعیت را برای زنان در کل کشور بهبود دهند، شما هم همان راه را خواهید رفت. بدون تبادل تجربه و دانش پیشرفت امکان‌پذیر نیست.
صفحه وبلاگ سیمان سوسکیند