پنج سال پیش در چنین روزهایی و به‌طور مشخص در چهارم اوت ۲۰۰۶، در شب صدمین سالگرد انقلاب مشروطه در ایران، برنامههای «رادیو زمانه» برای اولین بار به گوش شنوندگان رسیدند.
پنجمین سالگرد آغاز فعالیت‌های زمانه در چند روز گذشته با واکنشهای گرم بسیاری از فعالان حقوق بشر، زنان، جامعه مدنی و همچنین وبلاگنویسان همراه بوده است.
در سایت رادیو زمانه، صفحه ویژهای به این خاطر طراحی شده که در آن چهرههایی چون محمد مصطفایی، ساقی قهرمان، محسن کاکارش، مهسا صارمی، پریسا کاکایی، کاوه کرمانشاهی، بهداد بردبار و سوده راد یادداشتهای خود را به مناسبت پنج ساله شدن زمانه نوشتهاند. همچنین یادداشتی از فرید حائرینژاد، سردبیر رادیو هم در صفحه نخست سایت زمانه و در نهایت، کاریکاتوری از مانا نیستانی به این مناسبت منتشر شده است.
احمد باطبی، سخنگوی «مجموعه فعالان حقوق بشر ایران» در واشنگتن در گفت‌وگویی تلفنی، پنجمین سالگرد رادیو زمانه را تبریک گفت.
احمد باطبی: من این را واقعاً و قلباً میگویم که رادیو زمانه را از مدتها پیش، به نوعی رادیوی خودمان میدانستم. شاید دلیل آن را بشود قوانین و فضای باز کشوری که در آن تأسیس شده یعنی هلند تلقی کرد، اما رادیو زمانه رادیویی است که رادیوی همه بوده و عموماً گزینشی و با مرزبندی عمل نکرده است.
من برای اولین بار دیدم که در رادیو زمانه، تمام حوزهها، حتی مباحثی که در آن نوعی ساختارشکنی و تابوشکنی وجود دارد مطرح شدهاند. نه به عنوان فقط مطرح شدن، بلکه با مباحث علمی و تئوریک به آنها پرداخته میشود. در پیگیری حوزههای عمومیتر، مانند زندانیان سیاسی یا وضعیت اقلیتهای مذهبی و یا قومیتها هم وافعاً خوب کار شده است. من فکر میکنم اگر به کارتامه و عملکرد رادیو زمانه در حوزهی حقوق بشر نگاه کنیم، یک بانک اطلاعات قوی از تمام تحولات تاریخی این چند وقت پیدا کنیم. امیدوارم این شیوه عملکرد، یعنی پرداختن موضوعی و یا حتی کلی، نسبت به مسئله حقوق بشر، جزو سیاستهای اول و مورد اهمیت این رادیو باقی بماند.»
صدای دغدغه‌های مردم
در پنجمین سالگرد تاسیس رادیو زمانه، از آسیه امینی که در زمینه حقوق زنان فعالیت‌های گستردهای دارد، خواستیم که دیدگاه خود درباره رادیو زمانه را با ما درمیان بگذارد:
آسیه امینی: «چه خوب است که بالاخره ما در دنیای مجازی میتوانیم نشریاتی داشته باشیم که در عین حال که در شفاف کردن اطلاعرسانی در جامعهی ایرانی نقش دارند، میتوانند رسانههای چاپی ماندگار‌تر باشند که پشت هم بسته میشوند و این انقطاع باعث میشود عمری طولانی نداشته باشند و نتوانند برنامهریزی درازمدتی برای خودشان داشته باشند.»
آسیه امینی: رادیو زمانه مقدار متنابهی از سیاست‌زدگی پرهیز کرده است. یعنی از همان ابتدا که رادیو زمانه با تیم اولیهاش کار میکرد و همچنین بعد از تغییر این تیم، خوشبختانه توانست خط میانهای را برای پرداختن به مسائل اجتماعی و فرهنگی دنبال کند.
او به عنوان فعال حقوق زنان، زمانه را رسانه‌ای می‌داند که از سیاست‌زدگی پرهیز کرده است. او در این زمینه می‌گوید: «ویژگیای که می‌توانم برای زمانه در مقایسه با سایر رسانههای همسان خودش که در خارج از کشور منتشر میشوند، قائل شوم این است که رادیو زمانه مقدار متنابهی از سیاست‌زدگی پرهیز کرده است. یعنی از همان ابتدا که رادیو زمانه با تیم اولیهاش کار میکرد و همچنین بعد از تغییر این تیم، خوشبختانه توانست خط میانهای را برای پرداختن به مسائل اجتماعی و فرهنگی دنبال کند. این نکته در یک نگاه عامتر برای من مهم بوده است. برای من، به عنوان کسی که جدا از حوزه اکتیویستی در حوزه زنان، همیشه در حوزه اجتماعی هم کار کردهام، مهم است که یک نشریه بتواند به دغدغه‌های مردم بپردازد، نه صرفاً به مسائل سیاسی که آن را بیشتر تبدیل میکند به یک تریبون سیاسی برای یک گروه خاص. رادیو زمانه از این نظر، بهتر از دیگران توانست در حوزههای اجتماعی و فرهنگی وارد شود. یکی از این حوزهها زنان بود. البته میتوان گفت که این مسئله تقریباً فراز و نشیب داشته، اینطور نبوده که رادیو زمانه همواره یک بخش قوی زنان داشته باشد. نه؛ اینطور نبوده، ولی نسبت به سایر رسانههای اینترنتی که به‌طور خاص رسانه زنان نیستند، یعنی رسانه عمومی هستند، شاید بشود گفت که بهتر و بیشتر به مسائلی نزدیک شده که مختص زنان بوده و آنها را تجزیه و تحلیل کرده است.
یکی از مشکلاتی که خیلی از رسانههای ما، چه رسانههای مکتوبمان و چه رسانههای آنلاینمان دارند و زمانه هم از آنها خیلی دور نبوده، این است که ما هنوز نتوانستهایم، زبان روزنامهنگاریمان را به نیازهای عمومی مردم نزدیک کنیم.»
خانم امینی در ادامه درباره‌ی تأثیرگذاری رادیو زمانه در حوزه فعالیت‌های مدنی گفت: «کسانی که در این حوزهها فعالیت میکنند، برایشان بسیار مهم است که صدایشان شنیده شود. نبودن تریبونهای مستقلی که بتوانند در این حوزهها فعالیت کنند، در ایران واقعاً یک معضل و مشکل جدی است و چه رادیو زمانه و چه نشریههای دیگر، بهصورت آنلاین، توانستهاند بخشی از این معضل را حل کنند. بهخصوص رادیو زمانه، به دلیل اینکه هم وبسایت است و هم امکان شنیده شدن صدای افراد را دارد، رسانه‌ای پیشروی در این زمینه است و به نظر من توانسته است تأثیرات مثبتی داشته باشد. اگرچه باز هم باید ببینیم که دایره فعالیت این رسانهها، حوزه محدودی از جمعیت ایران را در بر میگیرد و این در بر نگرفتن کلیت جامعه خود یک معضل است، اما بههرحال در حدی که تواناییاش وجود داشته، توانستهاند راهگشا باشند.»
نقد حاکمیت دینی
محمدرضا نیکفر، فیلسوف ایرانی مقیم کلن، از سال گذشته مسئولیتهای گستردهای را در تارنمای رادیو زمانه و بهویژه در بخش اندیشه در دست دارد. همکارم سارا روشن، در پنجمین سالگرد رادیو زمانه از محمدرضا نیکفر درباره چگونگی تأثیرگذاری رادیو زمانه در اندیشه و فلسفه پرسیده است.
محمدرضا نیکفر – بخش اندیشه یکی از قدیمیترین بخشهای رادیو زمانه و در واقع همزاد رادیو زمانه است. فکر میکنم با من شروع شد. من برنامهای را شروع کردم به اسم «اندیشه انتقادی» که حدود ۱۰۰-۱۰۱ شماره شد که هم متن بود و هم از رادیو پخش میشد. خودم آن را میخواندم و فکر میکنم دستکم دوبار از رادیو زمانه پخش شد.
محمدرضا نیکفر: ما همینطوری در مورد کانت یا هگل مطلب منتشر نمیکنیم، بلکه باید ربط مشخصی به مسائل ایران داشته باشد و برای خوانندهای که تخصص ویژهای را در مورد فلسفه و جامعهشناسی ندارد، مفهوم باشد. استقبال بسیاری از این کار صورت گرفته است.
همانجا سنتی گذاشته شد، به این صورت که هر مسئلهای را مطرح نکنیم، بلکه مسائلی را مطرح کنیم که به موضوعها و مسائل مشخص ایران مربوط باشد و ببینیم اندیشمندان، فیلسوفان در این مورد پیشتر چه اندیشههایی عرضه کردهاند و چه پاسخهایی به سئوالهای ما دارند. یعنی از ابتدا سنت بر این شد که مشخص باشد؛ یعنی ما همینطوری در مورد کانت یا هگل مطلب منتشر نمیکنیم، بلکه باید ربط مشخصی به مسائل ایران داشته باشد و برای خوانندهای که تخصص ویژهای را در مورد فلسفه و جامعهشناسی ندارد، مفهوم باشد. استقبال بسیاری از این کار صورت گرفته است. من الان حدود یک سال است که مجدداً در رادیو زمانه هستم و این بخش را سازمان میدهم. استقبال به حدی است که ما نوبت انتشار داریم. یعنی فرصت نیست برای اینکه همه مطالب را فوراً منتشر کنیم. علتش این است که ما در بخش اندیشه کوشش میکنیم سه تا چهار مطلب در هفته منتشر کنیم. بیشتر از آن خیلی ثقیل میشود و اینها مطالبی هستند که خیلی روی آنها زحمت کشیده شده و حیف است که یک‌باره از صفحه اول خارج شود.
این مطالب خوانندگان خود را دارند و همینطور نویسندگان خود را. موضوعات مختلفی را بررسی کردهایم و همچنان که گفتم، به مسائلی میپردازیم که مورد توجه خاص خواننده ایرانی است و در رأس اینها خودبهخود حاکمیت دینی قرار دارد. یعنی دین، جامعهشناسی دین، فلسفهی دین، اسلام سیاسی و نقد اسلام سیاسی جایگاه ویژهای دارند و همچنین نقد فرهنگ جایگاه ویژهای دارد.
بازتاب ادبیات و فرهنگ مستقل ایران
حسین نوشآذر، داستان‌نویس و مسئول بخش فرهنگ زمانه از آلمان در این روز به ما گفت: «الان ما داریم پنجسالگی رادیو زمانه را جشن میگیریم و در پنج سال گذشته، یعنی از روز اولی که زمانه بهوجود آمد تا همین الان، همواره مسئله آزادی بیان برای زمانه مهم بوده. همواره ادبیات و فرهنگ مستقل ایران برای زمانه اهمیت داشته و همواره تلاش همکاران ما در زمانه این بوده که زمینههایی فراهم بشود برای اینکه فرهنگ و ادبیات مستقل ایران، ادبیات غیر دولتی ایران، ادبیاتی که بر آن الزاماً نظارت اعمال نمیشود، بتواند در زمانه بازتاب پیدا کند.
من از دی ماه سال ۱۳۸۸، با “دفتر خاک” فعالیتم را آغاز کردم. مبنای کار ما این بود که ما یک نشریه یا فصلنامه نخبه نمیخواستیم باشیم، بلکه میخواستیم در ادامه سنت زمانه و در ادامه چهارچوبی که زمانه برای ما تعیین کرده، بازتابدهنده ادبیات و فرهنگ مستقل ایران در “دفتر خاک” باشیم. بعد ما به تدریج این تجربه موفق را به کل بخش فرهنگ تسری دادیم.»
