با دگرگونی‌هایی که در طی یک سال گذشته در مدیریت سازمان سینمایی کشور در دولت حسن روحانی اتفاق افتاده، اکنون مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی بر آن است که با اصلاح ساختارها، تولید فیلم مستند را هدفمند و مطابق با استانداردها کند.
کاهش چشمگیر سرمایه‌گذاری در زمینه فیلم مستند، به نمایش درنیامدن فیلم‌های مستند با درونمایههای انتقادی و اجتماعی در تلویزیون ایران، و وابستگی مالی مستندسازان به نهادهای دولتی، همچنان از مهم‌ترین چالش‌های سینمای مستند ایران است.
اصلاح ساختارها
مرتضی رزاق کریمی، معاون فرهنگی و تولیدی مرکز گسترش و سینمای مستند تجربی، در گفت‌و‌گویی که خبرگزاری کار ایران، ایلنا با او انجام داده، اعلام کرده است که مرکز گسترش سینمای مستند قصد دارد تولید فیلم مستند را هدفمند کند.
برخی از طرح‌هایی که برای ساخت فیلم مستند به این مرکز ارائه می‌شده، از مشخصات لازم برای طرح یک فیلم برخوردار نبودند. به گفته رزاق کریمی، در سال‌های گذشته گاهی فیلمسازان بدون پژوهش کافی درباره موضوع، به مستندسازی روی می‌آوردند و آثاری با کیفیت نامطلوب عرضه می‌کردند.
اکنون مرکز گسترش، پس از ثبت طرح، پرسش‌نامه‌هایی را در اختیار مستندسازان می‌گذارد. آن‌ها با پاسخ دادن به پرسش‌ها موضوع فیلمی را که قصد دارند بسازند مشخص می‌کنند.
تا پیش از این، مستندسازان موظف نبودند تاریخ تحویل پروژه‌هایشان را مشخص کنند. به گفته معاون فرهنگی و تولیدی مرکز گسترش، گاهی پیش می آمد که یک فیلم مستند با چهار سال تأخیر برای نمایش آماده شود.
مرکز گسترش در سال ۱۳۹۳، مقرر کرده که پس از اتمام ۳۰ درصد از فیلم مستند در دست ساخت، بخشی از راش‌های فیلم کنترل شود و پس از پایان فیلم هم اعضای شورا «رافکات‌ها» را ببینند.
مرکز گسترش وعده داده که تصمیم‌گیری‌هایش در آینده، شفاف، روشن، شورایی و کار‌شناسی شده باشد و تحت تأثیر حاشیه‌سازی‌ها و جنجال‌آفرینی‌ها قرار نگیرد.
از سال گذشته ۴۰۰ طرح برای ساخت فیلم مستند به مرکز گسترش تحویل داده شده که هنوز درباره آن‌ها تصمیم گرفته نشده است. این مرکز قصد دارد ابتدا تکلیف این طرح‌ها را مشخص کند.
بی‌علاقگی تلویزیون به فیلم‌های مستند با مضامین انتقادی
یکی از مشکلات سینمای مستند در ایران، بی‌علاقگی تلویزیون به پخش فیلم‌های مستند از سینماگران مستقل ایران است.
عزت‌الله ضرغامی که در سال ۱۳۸۳ به حکم آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی٬ به‌جای علی لاریجانی به ریاست صدا و سیما منصوب شده بود، پس از ۱۰ سال به اواخر دوران ریاستش نزدیک می‌شود.
ابراهیم مختاری، عضو انجمن مستندسازان و عضو هیأت مدیره خانه سینما در گفت‌و‌گویی که روزنامه «اعتماد» در سال ۱۳۹۰ با او انجام داده، درباره یکی از مهم‌ترین مشکلات سینمای مستند ایران گفته است: «سینمای مستند اوضاع بدی در مورد نمایش فیلم‌ها دارد. ما تلویزیون خصوصی نداریم و تلویزیون ما در انحصار مدیران حکومتی بوده و مسأله اصلی آن‌ها هم از ابتدا این نبود که از طریق فیلم‌های اجتماعی و پاسخ دادن به سینمای اجتماعی به سینمای مستند کمک کنند.»
در تلویزیون ایران معمولاً تاکنون آثار دولتی و فیلم‌های تبلیغی به نمایش درمی‌آمده است. تماشاگران اما از چنین فیلم‌هایی استقبال نمی‌کنند. از سوی دیگر سینمای مستند با درونمایههای انتقادی و اجتماعی هم در دسترس تماشاگران قرار ندارد.
سرمایه‌گذاران در این شرایط طبعاً علاقه چندانی به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های فیلم مستند ندارند. به این ترتیب چرخه وابستگی مستندسازان به حمایت‌های مالی دولت شکل می‌گیرد.
به گفته ابراهیم مختاری در سال‌های گذشته «سینمای مستند دولتی سینمای مستند ایران را بلعیده. بودجه‌ها سبب رونق سینمای مستند دولتی شده و سینمای مستند ایران بی‌نصیب مانده است.»