اگر زمانی طاعون و وبا بزرگ‌ترین دشمن زندگی انسانها بودند، حالا آلودگی هوا سمی است که هر روز آهسته آهسته میلیون‌ها نفر را در کره زمین می‌کشد.
به گفته سازمان بهداشت جهانی، آلودگی هوا جان هفت میلیون نفر را در سرتاسر جهان در سال ۲۰۱۲ گرفته است. رقمی باور نکردنی که تنها با بزرگ‌ترین فجایع بشری قابل مقایسه است. به این ترتیب از هر هشت مرگ و میر، یکی از آن‌ها به دلیل آلودگی هواست.
آماری که اخیراً توسط سازمان بهداشت جهانی اعلام شده بیش از دو برابر میزانی است که تا به حال تصور می‌شد با آلودگی هوا مرتبط باشد. البته در این آمار آلودگی هوای محیط‌های سربسته و فضای باز هر دو با هم محسوب شدهاند.
آلودگی هوا در فضای باز، ناشی از دود ماشین‌ها، ترافیک و همچنین آلودگیهای صنعتی و خانگی است. در محیط‌های بسته نیز آلودگی هوا توسط سوخت‌های مختلف از سوخت هیزمی گرفته تا ذغال سنگ تولید می‌شود.
به این ترتیب آلودگی هوا در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین خطرهایی است که جان و سلامتی انسانها را تهدید می‌کند، حتی بیشتر از تصادفات جاده‌ای یا مصرف سیگار و دخانیات.
در این آمار، بیش از سه میلیون نفر بر اثر آلودگی هوای فضای باز جان خود را از دست داده‌اند. از این رقم، بیش از ۸۰ درصد از مرگ‌ها ناشی از سکته یا بیماری‌های قلبی دیگر بوده‌اند و ۱۱ درصد دیگر این مرگ‌ها به دلیل بیماری‌های ریوی، و ۶ درصد نیز بر اثر ابتلا به سرطان بوده است.
نکته قابل توجه دیگر این است که آلودگی هوا بیشتر از همه جا در کشورهای در حال توسعه و به ویژه در قاره آسیا جان انسانها را می‌گیرد. از این رقم هفت میلیونی، سهم آمریکای شمالی و اروپا در مجموع ۱۸۰ هزار نفر بوده است.
در آمار سازمان بهداشت جهانی، حدود ۴/۳ میلیون نفر نیز بر اثر آلودگی هوا در محیط‌های بسته جان خود را از دست داده‌اند. از این میان ۳۴ درصد بر اثر سکته، ۲۶ درصد به دلیل بیماری‌های قلبی و ۱۲ درصد نیز به دلیل بیماری‌های تنفسی به ویژه در کودکان بوده است.
از این رقم میلیونی، تنها ۱۹ هزار مرگ در کشورهای ثروتمند به ثبت رسیده است، بقیه آمار مربوط به کشورهای فقیر یا با درآمد متوسط است.
بسیاری از مرگ‌ها نیز بر اثر آلودگیهای هوا چه در فضای باز و چه در محیط‌های بسته بوده است و تفکیک آن‌ها از یکدیگر گاهی بسیار دشوار است.
به گفته سازمان بهداشت جهانی، خطر آلودگی هوا اکنون بسیار جدی‌تر از گذشته شده و آمار ابتلا به بیماری‌های مرتبط با آن به سرعت در حال افزایش است. در حال حاضر کمتر خطری است که مانند آلودگی هوا جان انسانها را در قاره‌های مختلف به این شکل تهدید کند.
آسیا آلوده‌ترین منطقه جهان
البته وضعیت در برخی مناطق بسیار بدتر از نقاط دیگر جهان است. جنوب شرقی آسیا اکنون آلوده‌ترین منطقه جهان است و بیشترین میزان مرگ و میر در آن‌جا ثبت شده است. مطابق این آمار تنها ۳/۳ میلیون نفر در سال به دلیل آلودگی هوای محیط‌های بسته و ۲/۶ میلیون نفر نیز به دلیل آلودگی هوای فضای باز جان خود را از دست می‌دهند.
رشد سریع شهرنشینی و صنایع آلاینده در کشورهایی مانند چین و هندوستان و همچنین فقر شدید در مناطق روستایی دلیل اصلی بالا رفتن آمار مرگ بر اثر آلودگی هوا در این منطقه است.
آن‌چه باعث بالارفتن آمار مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا شده، از یک سو افزایش میزان آلاینده‌های موجود در هوا و از سوی دیگر آگاهی یافتن از ارتباط بسیاری از بیماری‌ها و مرگ‌ها با این مسأله و ثبت آن‌ها است.
در آمار سال ۲۰۰۸ سازمان بهداشت جهانی، ۱/۳ میلیون نفر در سال بر اثر آلودگی هوای فضای باز، و ۱/۹ میلیون نفر به دلیل آلودگی هوای محیط‌های بسته درگذشته بودند.
اما تحقیقی که سال گذشته در این همین زمینه انجام شد نشان داد افزایش بسیار زیاد استفاده از خودرو در جنوب و شرق آسیا سالانه ۲/۱ میلیون نفر دیگر را از میان می‌برد. تحقیقی دیگری که توسط بخش سرطان سازمان بهداشت جهانی انجام شد، آلودگی هوا را به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل سرطان شناسایی کرد.
در مناطق فقیر جهان، آن‌جا که هنوز از سوخت‌هایی مانند هیزم یا ذغال سنگ برای گرم کردن محیط‌های بسته یا آشپزی کردن استفاده می‌شود، زنان و کودکان که بیشترین زمان خود را در خانه سپری می‌کنند، اصلی‌ترین قربانیان آلودگی هوا هستند.
آلودگی هوا در ایران
اگرچه آمار جدید سازمان بهداشت جهانی به تفکیک در مورد کشورها سخن نمی‌گوید و اشاره مشخصی در آن به وضعیت ایران نشده است، اما چندی پیش همین سازمان اهواز را آلوده‌ترین شهر جهان اعلام کرده بود.
سه شهر دیگر ایران شامل سنندج، کرمانشاه و یاسوج نیز در میان ده شهر آلوده جهان رتبه بندی شدهاند.
آلودگی هوا در کلان‌شهرهای بزرگ ایران مانند تهران، اصفهان، مشهد، شیراز، تبریز، اراک و زنجان نیز هر سال باعث مرگ هزاران نفر می‌شود. آمار دقیقی از میزان مرگ و میر مرتبط با آلودگی هوا در ایران در دست نیست، اما برخی منابع رسمی از مرگ حداقل ۸۰ هزار نفر در سال در کل ایران و حدود ۲۷۰۰ نفر در تهران سخن می‌گویند.
در سال گذشته، آلودگی هوا در ایران مرزهای بحران را پشت سر گذاشت و بارها و بارها زنگ خطر را در کلان‌شهرها به صدا درآورد و باعث تعطیلی مدارس و ادارات شد؛ راه حلی موقت که فقط برای چند روز محدود می‌تواند مشکل گشا باشد.
دلایل اصلی آلودگی هوا را سوخت‌های فسیلی، بنزین غیراستاندارد، و همچنین شمار روزافزون ماشین‌ها و موتورسیکلت‌ها و غیراستاندارد بودن موتورهای آن‌ها به اضافه فعالیت‌های صنعتی دیگر ذکر کرده‌‌اند.