کاهش نسبی احتمال حمله به سوریه

با سخنان باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا در مصاحبه با شبکه تلویزیونی پی‌بی‌سی در غروب روز چهارشنبه ۲۸ اوت، شمارش معکوس برای حمله محدود نظامی به سوریه شروع شد. اگرچه وی در این مصاحبه تصریح کرد هنوز تصمیم قطعی برای سوریه اتخاذ نکرده، اما تاکید ورزید که دولت سوریه از بمب شیمیایی در حمله به حومه دمشق استفاده کرده است و مخالفان به لحاظ فنی و سلاح‌های در اختیار، چنین توانایی را ندارند که از راکت‌های مورد نیاز برای عملیات یاد شده استفاده کنند.

اوباما همچنین گفت، حمله احتمالی آمریکا به صورت محدود بوده و هدف بازدارندگی در برابر تکرار استفاده از بمب شیمیایی توسط حکومت سوریه را دنبال می‌‌کند. بنا به ادعای اوباما آمریکا قصد دخالت در جنگ داخلی سوریه را ندارد.

تصمیم پارلمان بریتانیا سرعت تحولات سوریه را تاحدودی کاهش داد، اما  وزیر خارجه آمریکا در واکنش به این تصمیم گفت: «ما نمی‌توانیم مسئول سیاست خارجی دیگران باشیم.»

سخنان دیوید کامرون نخست وزیر بریتانیا در جلسه اضطراری مجلس عوام این کشور نیز احتمال حمله نظامی تنبیهی علیه حکومت سوریه را قوت بخشید. او  اعلام کرد مدارکی در دست دارد که حاکی از قطعی  بودن استفاده از بمب شیمیایی توسط دولت سوریه است. کامرون تصریح کرد منافع ملی بریتانیا ایجاب می‌کند ممنوعیت عدم استفاده از بمب شیمیایی در دنیا مراعات شود. اما تصمیم پارلمان بریتانیا مبنی بر مخالفت با حمله نظامی به سوریه ، باعث کاهش احتمال حمله شد.

به نظر می‌رسید تصمیم پارلمان بریتانیا سرعت تحولات سوریه را تاحدودی کاهش داده باشد. اما جان کری وزیر خارجه آمریکا در واکنش به این تصمیم گفت: «ما نمی‌توانیم مسئول سیاست خارجی دیگران باشیم.» این سخنان در جلسه‌ای با اعضای ارشد کنگره آمریکا بیان شد که به منظور تشریح دلایل دولت برای اقدام نظامی علیه سوریه برگزار می‌شد.

چاک هیگل، وزیر دفاع آمریکا نیز پس از تصمیم پارلمان بریتانیا گفت، ایالات متحده همچنان به دنبال اائتلافی بین‌المللی است تا با آن علیه حکومت سوریه اقدام کند.  .

در هفته گذشته پس از اینکه مخالفان دولت سوریه فاش ساختند منطقه مورد اصابت بمب‌های شیمیایی قرار گرفته است، واکنش ها شروع شد. در این فاجعه بیش از ۳۰۰ نفر جان باختند.

فرض عقلانیت در خصوص اقدامات بشار اسد، بحثی چالش برانگیز است. عملکرد این حکومت در دو سال گذشته با عقلانیت متعارف در عرصه بین‌المللی تعارضات جدی داشته است.

کسانی که انگشت اتهام را به سمت بشار اسد نشانه گرفته‌اند، مدعی هستند اندازه و کیفیت بمب‌های استفاده شده، نحوه شلیک و انفجار و مهارت فنی مورد نیاز تنها در ارتش سوریه یافت می‌شود و مخالفان چنین توانایی و ظرفیت‌هایی ندارند. همچنین محلی که بمب‌های شیمیایی در آن منفجر شده، در کنترل مخالفان است.

اما برخی دیگر که مخالفان مسلح تندروی سوری را مقصر می‌دانند، استدلال می‌کنند این کار غیرعقلانی است و حکومت سوریه به ریسک بالای این کار وقوف داشته است.

همچنین در ماه‌های گذشته ارتش سوریه به طور نسبی موفقیت‌هایی در عقب راندن مخالفان داشته و کنترل مناطق بیشتری از قلمرو جغرافیایی سوریه را در دست گرفته است. بنابراین به لحاظ منطقی چنین کاری نمی‌کند تا فضا علیه دولت شود. آنها می‌گویند برخی از مخالفان این کار را کردند تا شرایط برای مداخله نظامی غرب و متحدان منطقه‌ای‌اش مساعد شود.

کارنامه اسد

فرض عقلانیت در خصوص اقدامات بشار اسد، بحثی چالش برانگیز است. عملکرد این حکومت در دو سال گذشته با عقلانیت متعارف در عرصه بین‌المللی تعارضات جدی داشته است. بشار اسد مانند دیگر دیکتاتور‌ها برداشت دیگری از عقلانیت دارد. بنابراین به صورت بالقوه استفاده از بمب شیمیایی توسط حکومت سوریه محتمل است.

از منظر انسانی و حقوق بشری نیز، کارنامه بشار اسد به قدری منفی است که استفاده از بمب شیمیایی برای متوقف کردن مخالفت‌ها از سوی وی ناشدنی به نظر نمی‌رسد.

کشته‌شدن بیش از صد هزار نفر در سوریه و نابودی زیر ساخت‌های فنی، اجتماعی و اقتصادی این کشور نشان می‌دهد که بقاء در قدرت از دید بشار اسد و حزب بعث سوریه بر ویرانی کشور و کشتار وسیع مردم برتری دارد.

طبیعی است حکومتی که به چنین نقطه‌ای رسیده است و از سوی دیگر تداوم مناقشه را به ضرر خود و فرسوده شدن قوای نظامی‌اش می‌پندارد از هر وسیله‌ای برای سرکوب سریعتر مخالفان استفاده کند.

ادعای مشارکت شورشیان در حمله شیمیایی نیز مناقشه‌برانگیز است. مخالفان مسلح گروه‌های پیچیده‌ای نیستند و امکان استتار و مخفی کردن اقدامات آنها در مقایسه با حکومت سوریه به نحوی چشمگیر کمتر است.

مخالفان اسد

 از سوی دیگر کنترل و یکپارچگی در صف حاکمیت سوریه تضعیف شده است. امکان این وجود دارد که گروه و افرادی خودسرانه این کار را کرده باشند. بخصوص که برخی از منابع خبری پای ماهر اسد را به میان کشیده‌اند. البته صحت این ادعا معلوم نیست.

عدم واکنش آمریکا و غرب در حادثه قبلی که از بمب شیمیایی استفاده شده بود، نیز هزینه تکرار را کاهش داده بود.

البته در بین مخالفان مسلح سوری گرایش‌های افراطی وجود دارد که بالقوه حد و محدودیتی برای رسیدن به اهداف‌شان قائل نیستند. به صورت بالقوه این امکان نیز وجود دارد که آنها از بمب شیمیایی استفاده کرده باشند.

اما در عین حال این سناریو با چالش‌هایی جدی مواجه است که اعتبار آن را با تردید مواجه می‌سازد. مخالفان مسلح گروه‌های پیچیده‌ای نیستند و امکان استتار و مخفی کردن اقدامات آنها در مقایسه با حکومت سوریه به نحوی چشمگیر کمتر است. از آنجایی که ریسک فاش شدن این اقدام خیلی بالا است و می‌تواند منجر به مرگ سیاسی مرتکبین و تقویت موضع سیاسی و اخلاقی حکومت اسد منجر شود، کمتر گروهی جرات می‌کند هزینه این ریسک کشنده را بپردازد.

 از سوی دیگر مخالفان، امکانات فنی و نظامی برای استفاده از بمب‌های شیمیایی را ندارند و حداکثر در سطح ابتدایی قادر هستند کار‌هایی انجام دهند که فقط گاز‌ها و یا مواد سمی در سطح محدودی پخش شود.

واکنش‌ها نسبت به سوریه متاثر از آرایش قوای جهانی است. غرب در مجموع و تاکنون، تمایل به مداخله نظامی در سوریه نداشته اما از سقوط اسد استقبال می‌کند.

اما هنگامی می‌شود با قطعیت در این خصوص نظر داد که مطالعات و تحقیقات جامعی صورت گرفته باشد. فعلا به صورت حتمی معلوم نیست چه کسی از بمب شیمیایی استفاده کرده است.

آرایش قوای جهانی

واکنش‌ها نسبت به سوریه متاثر از آرایش قوای جهانی است. غرب در مجموع و تاکنون، تمایل به مداخله نظامی در سوریه نداشته اما از سقوط اسد استقبال می‌کند. البته دولت‌های فرانسه و بریتانیا تا چند ماه پیش اصرار بر حمله نظامی داشتند اما بعدا منصرف شدند. ترکیه، عربستان، قطر، اردن، امارات و کویت نیز مدافع پایان‌بخشی به حیات حکومت سوریه هستند. اما روسیه و چین در مجموع نظر مثبت به تداوم حضور اسد در قدرت دارند. ایران و حزب‌الله لبنان و شیعیان عراق نیز موضع مشابهی دارند.

این شکاف در سمت‌گیری نسبت به انفجار‌های شیمیایی در حومه دمشق موثر است. در عین حال مسئولیت جهانی برای جلوگیری از استفاده از بمب شیمیایی نیز فاکتوری تعیین‌کننده است.

هدف از برخورد نظامی احتمالی، اقدامی تنبیهی خواهد بود و به صورت محدود و نمادین مراکز قدرت نظامی حکومت اسد را نشانه خواهد گرفت. بعید است هدف از این حمله تغییر حکومت و یا اشغال نظامی باشد.

 مقامات غربی و در راس انها آمریکا به صورت قطعی دولت سوریه را محکوم می‌کنند. تاخیر دولت سوریه در پذیرش بازرسان سازمان ملل و بمباران کردن مناطقی که مورد حمله بمب شیمیایی قرار گرفته‌اند، عواملی هستند که کشور‌های غربی را از کشف مستند حقیقت ناامید می‌سازند.

معدود دولت‌هایی چون ایران انفجار را توطئه‌آمیز می‌دانند تا دولت‌های غربی در نشست ژنو ۲ امتیازات بیشتری از اسد بگیرند.

سازمان ملل

تلاش دولت بریتانیا در تصویب قطعنامه‌ای علیه دولت سوریه که اجازه برخورد نظامی در چارچوب فصل هفت منشور ملل متحد را صادر کند، با عدم همراهی چین و روسیه ناکام مانده است. تصویب چنین قطعنامه‌ای همچنان بعید به نظر می‌رسد.

هدف از برخورد نظامی احتمالی، اقدامی تنبیهی خواهد بود و به صورت محدود و نمادین مراکز قدرت نظامی حکومت اسد را نشانه خواهد گرفت. بعید است هدف از این حمله تغییر حکومت و یا اشغال نظامی باشد.

دبیرکل سازمان ملل اعلام کرد بازرس‌های این سازمان نیاز به وقت بیشتری برای بررسی و تحقیقات دارند. به احتمال زیاد نتایج اولیه بررسی‌ها روز شنبه مشخص شده و در اختیار اعضاء شورای امنیت قرار می‌گیرد.

بان‌کی مون از دولت‌های غربی خواسته خویشتن‌دار بمانند تا نتیجه تحقیقات روشن شود. دولت سوریه نیز پرونده جدیدی را به شورای امنیت ارائه کرده و مدعی است انفجار‌های شیمیایی در سه روز ۲۲ و ۲۳ و ۲۴ اوت علیه سربازان سوری انجام شده‌اند. این پرونده درست بعد از طرح قطعنامه پیشنهادی از سوی دولت بریتانیا توسط نماینده دولت سوریه در سازمان ملل مطرح شد.

سئوالی به طور جدی در محافل سیاسی و رسانه‌ای دنیا مطرح است که چرا دولت سوریه بعد از انفجار‌های ادعایی فوق اطلاع‌رسانی نکرد و به شکایت از مخالفان مسلح نپرداخت.

سرنوشت‌ساز بودن روزهای آتی

رصد کردن اوضاع نشان می‌دهد حمله محدود و تنبیهی به سوریه دست‌کم تا معلوم شدن نتایج اولیه هیات بازرسان سازمان ملل به تعویق افتاده است. شمارش معکوس آغاز شده: حمله جدی است و چگونگی و زمان وقوع آن محل بحث است.

 دولت سوریه دستور تخلیه ساختمان‌های دولتی را صادر کرده است. اتباع روسی در حال خروج از سوریه هستند. دولت روسیه دو کشتی را برای حفاظت از ناوگان دریایی خود به بندر لاذقیه سوریه فرستاد. این تحولات نشان می‌دهد که احتمال وقوع حمله بالا است.

در حال حاضر حول این حمله احتمالی شکافی جدی در دنیا و منطقه پدید آمده است. مدافعان حمله؛ آمریکا،بریتانیا، فرانسه و اکثر کشور‌های اروپایی، ناتو، اتحادیه عرب، عربستان، قطر، ترکیه، امارات و کویت هستند. روسیه، چین، دولت انتقالی مصر، ایران، عراق و برخی از دولت‌های غیرمتعهد مخالف این حمله هستند. البته روسیه در این ماجرا همانند سابق از حکومت سوریه دفاع نکرد. پافشاری مقامات روسی در پذیرش بازرس‌های سازمان ملل در خاک سوریه و حضور در محل انفجار‌های شیمیایی موثر بود.

در این میان کسانی نیز مانند اخضر ابراهیمی هستند که می‌گویند حمله نظامی باید با موافقت سازمان ملل باشد. این دیدگاه به صورت اصولی و انتزاعی درست است اما وقتی ملاحظات سیاسی و امنیتی دولت‌ها، توافق را به بن‌بست می‌رساند آنگاه اجرای این اصل اصولی با مشکل مواجه می‌شود.

در حال حاضر خطر حمله به سوریه به طور نسبی کاهش یافته است، اما به معنای مرتفع شدن آن نیست. روز‌های آغازین هفته آینده، ایامی مهم در تعیین سرنوشت آینده سوریه و نظام روابط بین‌الملل هستند.

در همین زمینه

سناریو‌های احتمالی عملیات نظامی در سوریه