سرانجام مراسم تنفیذ و تحلیف حسن روحانی برگزار شد و وی به صورت رسمی ریاست جمهوری‌اش را آغاز کرد. سخنان او در مراسم تنفیذ، تحلیف، مصاحبه مطبوعاتی و عید فطر در بیت رهبری حاوی نکاتی کلیدی بود که عملکرد رئیس جمهور هفتم را تا حدی قابل پیش‌بینی می‌سازد.
در این میان مهم است که دریابیم سخنان وی با اظهارات تبلیغاتی‌اش در ایام انتخابات چه اندازه تطبیق میکند. محور‌های بیان شده از سوی روحانی، وعده‌های وی را محقق می‌سازد یا اینکه روحانی متفاوتی وارد ساختمان ریاست جمهوری شده است؟
در مجموع تفاوت‌هایی بین حرف‌های روحانی در بیت رهبری و مجلس با سخنان انتخاباتی پیشین وی دیده می‌شود. این تفاوت در مواضع مربوط به سیاست خارجی و بحران هسته‌ای نمود بیشتری دارد.
ابتدا جمع‌بندی خلاصه‌ای از نکات مهم سخنان روحانی ارائه می‌شود.
تقدیر از مردم و ضرورت حفظ اعتماد و اقبال آنان
روحانی در گفته‌های متعددی انتخاب خود را وامدار مردم دانست که با هوشمندی و مسئولیت صندوق‌های رای را انتخاب کردند. او کوشید تا پیام سیاسی مشخصی به انتخاب خود بدهد که در اصل انتخاب مردم آگاهانه بوده و فقط یک فرد انتخاب نکردند بلکه مشی و مسیر او را تحت عنوان اعتدال برگزیده‌اند.
تفاوت‌هایی بین حرف‌های روحانی در بیت رهبری و مجلس با سخنان انتخاباتی پیشین وی دیده می‌شود که در مواضع مربوط به سیاست خارجی و بحران هسته‌ای نمود بیشتری دارند.
او خود را موظف به پاسخگویی به همه مردم دانست چه کسانی که به وی رای داده‌اند. چه کسانی که رای‌شان را به نفع رقبا به صندوق ریختند و چه افرادی که اساسا در انتخابات شرکت نکردند. او خود را نماینده همه مردم ایران در نظر می‌گیرد و مدعی است که مکلف به تحقق خواسته‌های آنها در چارچوب قانون است.
به نظر می‌رسد روحانی به خوبی آگاه است که تضمینی وجود ندارد رای‌هایی که به حساب او ریخته شد با او باقی بمانند. او باید انتظارات و مطالبات آنها را تا حدی محقق سازد. از این رو در تمامی صحبت‌هایش بر روی لزوم حفظ اعتماد و امید مردم تاکید کرد. اما در عین حال ساز و کار مشخصی ارائه نکرد و در این خصوص حرف‌های کلی زد.
تعریف اعتدال
روحانی اعتدالگرایی را این چنین تعریف کرد: ” اعتدالگرایی به معنای توازن میان آرمان و واقعیت و ترجیح منافع ملی بر منافع حزبی و جناحی است. اعتدالگرایی بر بردباری و قانونگرایی و اجماع ملی بر تعاملات سیاسی تاکید میکند. بنیان این مرام فکری و عملی فاصله گرفتن از تخیل و توهم و تمرکز بر تفکر، برنامه، شفافیت، و استفاده از تخصص‌هاست. ” این تعریف کلی است و بر روی مفاهیمی دست می‌گذارد که کمابیش رویکرد‌های رقیب سیاسی وی نیز مدعی هستند.
ابهام و سردرگمی که پیرامون این مفهوم وجود دارد می‌تواند سرنوشتی مانند اصلاحات را نصیب روحانی کند. اعتدال در میدان سیاست و مکاتب سیاسی جایگاهی ندارد و فاقد مبنای معرفتی و تئوریک است. همچنین تفسیرپذیری آن بالا است. معمولا جریان‌های سیاسی می‌کوشند خود را محور اعتدال نشان داده و جریان‌های سمت چپ و راست خود را به عنوان افراط و تفریط معرفی نمایند.
تثبیت مشروعیت نظام
روحانی در تمامی موضع‌گیری‌هایش به صراحت پیروزی خود را تثبیت مشروعیت نظام و پایان بخشی به تمامی شبهات مربوط به آن می‌داند. وی در سخنرانی‌اش در مراسم تنفیذ تصریح کرد که انتخاب او محصول شکاف ملت–دولت نیست بلکه نشانگر عزت‌خواهی مردم ایران و بلوغ نظام بود.
فرازی از سخنان روحانی برای روشن شدن بحث مناسب است: « این انتخابات نتیجه شکاف بین مردم و حاکمیت نبود، چنان که مردم ایران شخصی را به عنوان رییس جمهور برگزیدند که سال‌ها در مسئولیت‌های خطیر در نظام جمهوری اسلامی ایران انجام وظیفه کرد و این انتخابات نشانگر عزت خواهی مردم ایران بود و این واقعیت را مورد تاکید قرار داد که مردم‌سالاری در ایران نهادینه و ماندگار است.» … «فرآیندهای مردم‌سالاری در ایران تثبیت شده و از روندی بسیار شایسته برخوردار است. مشارکت بالا، برگزاری سالم و بدون حاشیه انتخابات، شعارها و سیاست‌های نامزدها و حجم گسترده بحث و نقد در جریان انتخابات، همگی نشان‌دهنده فرآیندی رو به کمال در جمهوریت و اسلامیت نظام است.”
روحانی برنامه‌ها و سیاست‌هایش را در چارچوب ساختار قدرت و با فرض مشروعیت آن دنبال میکند. از دید او پرونده بحران مشروعیت نظام در ۲۴ خرداد بسته شده است.
این بعد از تحلیل نتایج انتخابات توسط روحانی، مطلوب رهبری و همسو با تحلیل‌های او نیز است. روحانی خود را فردی متعلق به بخش اصلی نظام و نه اصلاح‌طلبان می‌پندارد. همچنین خود را در مرز بین اپوزیسیون و نظام نیز قرار نمی‌دهد. او انتخابات را فرصتی برای همگرایی بیشتر ملت و ترمیم شکاف‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی می‌پندارد. بنابراین روحانی برنامه‌ها و سیاست‌هایش را در چارچوب ساختار قدرت و با فرض مشروعیت آن دنبال میکند. از دید او پرونده بحران مشروعیت نظام در ۲۴ خرداد بسته شده است.
تاکید بر مطالبات اقتصادی
روحانی در صحبت‌هایش بیشتر بر مطالبات اقتصادی مردم تاکید کرد. به باور وی خواست اصلی رای‌دهندگان کاهش فقر، افزایش اشتغال، گسترش عدالت، و در یک کلام زندگی بهتر بوده است. البته او به زندگی در فضای آزاد، معنوی و عقلانی و کسب منزلت جهانی نیز اشاره میکند. همچنین بر ضرورت تحقق حقوق شهروندی تاکید کرد و قانون اساسی موجود را برای این کار کافی دانست.
افزایش بیشتر آزادی‌ها در دانشگاه‌ها نیز مورد تاکید روحانی قرار گرفت. اما برایند حرف‌های وی نشان می‌دهد که توسعه اقتصادی و تنش‌زدایی خارجی اولویت‌های اصلی او هستند. روحانی در زمینه افزایش آزادی‌ها و کاهش فضای پلیسی تمایل نشان می‌دهد اما این تمایل به صورت مبهم و مشروط ارائه می‌گردد.
روحانی در مصاحبه مطبوعاتی در پاسخ به وضعیت زندانیان سیاسی، آزادی آنان را منوط به هماهنگی و تعامل سه قوه دانست. او همچنین در مراسم عید فطر همگان و از جمله حاکمیت و رهبران جنبش سبز را دعوت به گذشت و عفو کرد تا با فراموشی مشکلات گذشته به آینده فکر کنند. او از همه خواست تا آشتی را به جای قهر بنشانند. همچنین پیش از آن نیز تلویحا اشاره کرده بود که درهای توبه به روی موسوی و کروبی باز است.
به نظر می‌رسد او به رایزنی‌های پشت پرده و پیدا کردن راهکار برد-برد برای آزادی زندانیان و فعالیت کنترل شده اصلاح طلبان در عرصه سیاسی معتقد است. امکان موفقیت این رویکرد محل تردید است اما حتی در صورت موفقیت، ظرفیت آن در حد توسعه سیاسی هدایت شده و کنترل یافته توسط حاکمیت است.
قانون گرایی
رعایت قانون از محور‌های مهم اظهارات روحانی است. او می‌پندارد با تاکید بر حاکمیت قانون راه بر برخورد‌های سلیقه‌ای بسته می‌شود.
روحانی به افزایش آزادی‌ها و کاهش فضای پلیسی تمایل نشان می‌دهد اما این تمایل به صورت مبهم و مشروط ارائه می‌شود.
تاکید بر مشروعیت ساز و کار قانونی نظام و همچنین برجسته کردن قانونگرایی دولت روحانی برای تحقق آزادی‌های سیاسی و فرهنگی را در تنگنا قرار می‌دهد.
بر مبنای قانون اساسی تفسیر از قوانین کلان کشور بر عهده شورای نگهبان و قوانین جزئی با مجلس است. تفسیر این دو نهاد با تفسیر روحانی از قانون یکسان نیست. اما دست بالا را آنها دارند. لذا دولت روحانی در این حوزه با بن‌بست ساختاری مواجه است.
مذاکرات پشت پرده، ریش‌سفیدی و پیدا کردن راه حل‌های بینابینی ظرفیت موثری برای پایان دادن به اختناق و رونق فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی ندارند.
البته روحانی اشاراتی کلی به تغییر ساختار‌ها نیز کرده است. اگر منظور وی از تغییر ساختار، تحول در نظام قانونی کشور باشد آنگاه وی امکان تغییر موازنه قوا به نفع خود را خواهد داشت.
تغییر در سیاست خارجی
روحانی پیش از انتخابات با نقد جدی سیاست‌های هسته‌ای موجود، وعده تغییر داد به گونه‌ای که می‌کوشد تحریم‌ها را بردارد. تصور غالب از مواضع وی چنین بود که او در صورت رئیس جمهور شدن اقداماتی را برای مصالحه با غرب و جامعه جهانی انجام می‌دهد تا تحریم‌ها کاهش یابد و یا دستکم جلوی گسترش تحریم‌ها را می‌گیرد. اما سخنان وی بعد از پیروزی به تدریج تغییر پیدا کرده است.
البته او بر خلاف محمود احمدی‌نژاد در سطح گفتار رویکرد تهاجمی ندارد بلکه با تاکید بر تنش‌زدایی و تعامل با دنیا از اصل گفتگو و حل مشکلات استقبال میکند. اما تاکنون مشخص نکرده است چه تغییری در سیاست خارجی و برنامه هسته‌ای ایجاد خواهد نمود.
روحانی در صحبت‌های بعد از پیروزی تعلیق را امری فراقانونی، غیر واقع‌بینانه و متعلق به عصر سپری شده نامید. از سوی دیگر اهتمام دولت را ایجاد انسجام ملی حول دفاع از حقوق هسته‌ای مردم ایران نامید.
حتی در صورت موفقیت راهکار برد-برد در آزادی زندانیان و فعالیت کنترل شده اصلاح‌طلبان، ظرفیت آن در حد توسعه سیاسی هدایت شده و تحت کنترل حاکمیت خواهد بود.
فرازی از سخنان وی در این خصوص روشنگر است : «بدخواهان مبنی به دنبال این بودند که بر اثر تحریم و انزوا کشور در ستیز داخلی فرو رود و شکاف بزرگی بین دولت و ملت ایجاد شود، ولی با حضور گسترده اقشار مختلف مردم انتخابات پر شوری برگزار شد و شاهد این بود که حماسه کم نظیری خلق شد.»
«دولت تلاش میکند در تعاملات بین‌المللی با ایجاد اعتماد متقابل بهتر و بیشتر با کشورهای منطقه و جهان، امنیت ملی و پیرامونی خود را گسترش دهد. شفافیت، کلید گشودن باب اعتماد است. شفافیتی که از آن سخن می‌گوییم نمیتواند یکطرفه و بدون ساز و کارهای اجرایی و عملی در روابط دوجانبه و چندجانبه باشد. تنش‌زدایی، ایجاد اعتماد متقابل و تعامل سازنده مسیر حرکت ما را روشن خواهد کرد. با صراحت می‌گویم ایران هیچگاه سر جنگ با دنیا نداشته و ما تمام تلاش‌های خود را معطوف به تلاش‌های جنگ افروزان خواهیم کرد. ایران بهای سنگینی برای استقلال خود پرداخت کرده و همچنان برای عزت و سربلندی خود ارزش زیاد قائل است.»
« گرچه تحریم‌ها فشار اقتصادی زیادی وارد کرده بر مردم، اما مشارکت فعال مردم در انتخابات نشان داد، آنها در حفاظت از منافع ملی خود هوشیار هستند. ملتی که با برخورداری از انسجام ملی و مشارکت گسترده و در کمال آرامش و امنیت در انتخابات شرکت میکند نمی‌توان با تحریم به تسلیم واداشت و یا به جنگ تهدید کرد. بلکه تنها راه تعامل با ایران، گفتگو از جایگاه برابر، اعتماد سازی متقابل و احترام دوجانبه و کاستن از خصومت هاست.»
روحانی تحریم‌های موجود را به خواست اسرائیل و نفوذ آن در جامعه جهانی و عرصه سیاسی آمریکا ارتباط می‌دهد. او در واکنش به طرح افزایش تحریم کنگره امریکا واکنش نشان داد و با انتساب آن به لابی صهیونیست‌ها، دولت آمریکا را به دوگانگی در عمل و نظر متهم کرد. روحانی در پاسخ به سئوالی گفت: «برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران یک موضوع ملی و فراجناحی است، اصولی که در این زمینه وجود دارد، حفظ خواهد شد، به این معنا که حقوق هسته‌ای ایران براساس مقررات بین‌المللی مورد تاکید این دولت خواهد بود و ما از حق مردم کوتاه نخواهیم آمد.»
می‌توان پیش‌بینی کرد عدم تقابل با رهبری و رعایت خطوط قرمز وی تعیین‌کننده مرز محدوده فعالیت‌های اصلاحی روحانی خواهد بود.
روحانی اعلام کرد اگر دولت امریکا اقدام مناسب و مثبتی نشان دهد ایران هم متقابلا قدمی بر می‌دارد. اما لازمه این کار را وجود اراده سیاسی در کاخ سفید برای حل مشکل دانست. به نظر می‌رسد دولت روحانی در چارچوب کلی سیاست‌های هسته‌ای موجود منتظر برداشتن گام اول از سوی دولت امریکا و کنار گذاشتن زبان تحریم و زور است.
روحانی همچنین تمایلی به تعلیق فعالیت‌های هسته‌ای ندارد. مواضع جدید او در تعارض با صحبت‌های انتخاباتی وی است که چرخیدن سانتریفوژ‌ها را به زیان چرخ اقتصادی کشور می‌دانست. حرف‌های وی فضایی را ایجاد کرده بود که او خواهان تداوم تقابل نیست و آماده انعطاف برای پاسخ مثبت به خواسته‌های گروه 5+1 است و حداقل بخشی از ظرفیت‌های غنی‌سازی کشور به تعلیق در خواهد آمد. او همچنین پیش از انتخابات اشاره‌ای به لزوم رعایت سیاست‌های کلان نظام در خصوص برنامه‌های هسته‌ای نکرده بود.
رعایت ملاحظات رهبری
روحانی از ابتدا تاکنون درایت رهبری را از علل اصلی رویداد 24 خرداد و موفقیت خود بر شمرده است. در صحبت‌های دیگر نیز کوشیده تا اعتماد رهبری را حفظ کند و حساسیت‌های او را در نظر بگیرد. تاکیدات زیاد وی مبنی بر تثبیت مشروعیت نظام نیز در این راستا قابل درک است. البته وی در عین حال از رهبری تقاضای گذشت در خصوص معترضان به انتخابات گذشته و پایان دادن به فضای پلیسی را نیز دارد. از این رو می‌توان پیش‌بینی کرد عدم تقابل با رهبری و رعایت خطوط قرمز وی تعیین‌کننده مرز محدوده فعالیت‌های اصلاحی روحانی خواهد بود.
بنابراین می‌توان محور‌های کلی خط مشی روحانی را در این سخنان مشاهده کرد و بر مبنای آن از عملکرد وی پیش‌بینی داشت. البته صحنه سیاست ایران بسیار متغیر است و سرنوشت دولت روحانی صرفا بر اساس اراده و برنامه‌های او تعیین نمی‌شود بلکه تابعی از عواملی چون چگونگی تعامل و یا مقاومت او در برابر بخش‌های انتصابی، معادلات خارجی و شکاف عملکرد وی با انتظارات رای دهندگان خواهد داشت.