دهم شهریور تنها چند ساعت پس از جابه‌جایی محمد کریمی از دادستانی مرکز مازندران که چندی قبل دستور توقف پروژه مخرب جنگل‌خواری در الیمالات و دستگیری مدیر کل متخلف منابع طبیعی را داده بود، لودرها مشغول کار، تخریب و ادامه پروژه غیرقانونی الیمالات شدند. سوال اینجاست که آیا جابه‌جایی محمد کریمی، دادستان مرکز مازندران با تلاش پشت پرده مافیای جنگل‌خواری در ارتباط است؟
حر منصوری، دیده‌بان میانکاله این خبر را در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرد. پس از آن اطلاعات دیگری را نیز درباره این موضوع در اینستاگرام خود منتشر کرد. منصوری نوشت که در ماه‌های گذشته پس از اطلاع‌رسانی کنشگران محیط زیست و بازدید دادستان نور و مرکز استان از تخریب اراضی ملی و برداشت خاک به عمق حدود یک و نیم متر در اطراف دکل فشار قوی در جنگل الیمالات، دادستان مرکز دستور توقف عملیات و اعاده جنگل به وضع سابق را صادر کرد. مجری پروژه می‌بایست دستور دادستانی را اجرا می‌کرد.
اما به گفته منصوری گزارش‌ها در روزهای پیش از این منطقه نشان می‌دهد که کل محدوده توسط مجری مخلوط‌ریزی و تسطیح شده و نه تنها به وضع سابق اعاده نشده، بلکه [مجری] با تصرف غیرقانونی و بدون مجوز مجدداً در حال ساخت پارکینگ، اتاقک و تصرف غیر قانونی است.
دیده‌بان میانکاله با بیان اینکه گویا سرمایه‌گذار چنان دارای نفوذ است که خط بطلانی بر همه قوانین مملکت و دستورات مقامات قضایی کشیده و به‌راحتی همچون روند پروژه پتروشیمی میانکاله بی‌توجه به اخطارهای قضایی و اخطار ادارات مربوطه مشغول کار است، می‌گوید:
مدیران ادارات و مقامات متولی بفرمایند چطور یک متعرض به انفال و اراضی ملی، علیرغم پرونده باز اتهامی، مجدداً در حال تجاوز است؟ با کدام مجوز قانونی؟ مافیای با نفوذ پشت این پروژه کیست؟
این فعال محیط زیست در یازدهم شهریور با انتشار عکس‌هایی که مسعود بینایی از چمستان گرفته نشان می‌دهد که این پروژه با وجود تأیید و تکذیب‌های مختلف کماکان فعال است و نشانه‌ای از پلمپ کارگاه و توقف کار به‌چشم نمی‌خورد.
https://www.instagram.com/p/C_YOrbBsjGT/?hl=en&img_index=1
انتشار این تصاویر در شبکه‌های اجتماعی فعالان محیط زیست مقامات را وادار کرد که واکنش نشان دهند. یکی از این واکنش‌ها را شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در صفحه ایکس (توییتر سابق) خود نوشت:
خبر نگران‌کننده تخریب جنگل‌های الیمالات به دستم رسید. همکارانم در اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران موضوع را پیگیری کرده‌اند این منطقه جزو مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان نیست، امیدوارم سازمان منابع طبیعی با حساسیت مسئله را بررسی کند. ما هم به‌صورت ویژه موضوع را پیگیری می‌کنیم.
در گزارشی که در خبرگزاری«ایمنا» منتشر شد موسی مقیمی، مدیرکل منابع طبیعی مازندران منطقه ساری درباره این موضوع گفت:
گزارشی واصل شد که پیمانکار سطح معادل ۸۰ متر مربع را تخریب کرده و خاکبرداری انجام شده و با نصب سازه‌های فلزی دکه‌های بلیت فروشی را مستقر کردند که بلافاصله یگان حفاظت استان مازندران و شهرستان در منطقه حاضر شدند و نسبت به خروج سازه‌ها از عرصه اقدام کردند.
مقیمی با بیان اینکه پیگیری‌های لازم به خاطر تخلف پیمانکار الیمالات با هماهنگی دادستانی انجام شد و ادامه داد:
مجوز سرمایه‌گذار در محدوده سد بوده که با آب منطقه‌ای قرارداد دارد و مکانی که تخریب صورت گرفته عرصه منابع طبیعی است و سر سوزنی در این خصوص کوتاه نمی‌آییم.
پس از آن سرهنگ علی ملکی آهنگران در خبرگزاری «ایسنا» با بیان اینکه ویدیوی منتشرشده ربطی به جنگل‌های الیمالات ندارد، گفت:
در کلیپ منتشر شده در فضای مجازی شالیزار دیده می‌شود این در حالیست که در جنگل‌های الیمالات شالیزاری وجود ندارد.
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی تأکید کرد که به‌تازگی درختی قطع نشده و به نهالی در منطقه آسیب نرسیده است بلکه خاکی که از قبل دپو شده بود در مساحت ۱۰۰ مترمربع پخش شده است. یگان حفاظت منابع طبیعی با این تخلف برخورد کرده و کار متوقف شده است.
چه کسانی حقیقت را می‌گویند؟ کنشگران زیست‌محیطی یا مسئولان؟
مجموعه گردشگری سد الیمالات نور
سرمایه‌گذار مجموعه گردشگری سد الیمالات در ایران «هلدینگ سرمایه‌گذاری برادران جوانمرد» است. به گزارش «ایرنا» این هلدینگ یکی از مجموعه‌های سرمایه‌گذاری در کشور است و پیش از این نیز پروژه‌های دیگری در ایران داشته است، از جمله مجموعه‌های گردشگری چالیدره طرقبه در مشهد و تله‌سیژ دربند تهران. پروژه سد الیمالات نیز با سرمایه‌گذاری ۵۴ میلیارد تومانی توسط این هلدینگ اجرا می‌شود و قرار است طی پنج سال به بهره‌برداری برسد.
مدیرعامل هلدینگ سرمایه‌گذاری برادران جوانمرد، فردی به نام حمیدرضا جوانمرد است.
از آنجایی که شفافیت و پاسخگویی در ایران هنوز از ضروریات سازوکارهای حکمرانی نیست، اطلاعات دقیقی درباره مالکیت «هلدینگ سرمایه‌گذاری برادران جوانمرد» در دسترس نیست، اما برخی گزارش‌ها و منابع اشاره کرده‌اند که این هلدینگ ممکن است با نهادهای نظامی یا دولتی در ارتباط باشد. این امکان وجود دارد که هلدینگ به‌نوعی با بخش خصوصی مرتبط باشد، اما وابستگی به نهادهای نظامی یا نیمه‌دولتی نیز دور از ذهن نیست.
۲۲ فروردین ۱۴۰۰، عملیات اجرایی ساخت فاز نخست مجتمع گردشگری سد الیمالات شهرستان نور آغاز شد. در ۱۹ آبان ۱۴۰۲ نیز فاز دوم عملیات اجرایی ساخت فاز دوم مجتمع گردشگری سد الیمالات شهرستان نور آغاز شد.
در این طرح قرار است ساخت پلاژهای تجاری، کافی شاپ، ایجاد کابل راه هیجانی نظیر تله کابی، فراهم‌سازی مکان‌هایی برای نگهداری حیات وحش، بیشه حیوانات و تیمارگاه، مراکز پذیرایی، واحدهای اقامتی و توقفگاه اجرایی شود.
نقش مجموعه گردشگری سد الیمالات در تخریب جنگل الیمالات
مجموعه گردشگری سد الیمالات در شمال ایران به‌دلیل تخریب اراضی جنگلی و تصرف غیرقانونی آن در مرکز توجه بوده است.
در مواردی، مدیریت این مجموعه به تخریب بخشی از اراضی ملی اقدام کرد که با واکنش دستگاه قضایی و صدور دستور توقف این فعالیت‌ها مواجه شد. این مجموعه حتی در مواردی بدون مجوز قانونی قصد احداث سازه در اراضی عمومی داشت که با ورود دادستانی جلوی آن گرفته شد.
یکی از این موارد قطع درختان در جنگل الیمالات در اواخر بهمن سال گذشته بود. در آن زمان دو دستگاه لودر و بولدوزر که به پیمانکار طرح گردشگری سد الیمالات متعلق بود با همراهی برخی مسئولان مربوطه، بدون داشتن مجوزهای قانونی، مسیر خط انتقال برق فشار قوی را تسطیح کردند، هزاران درخت را تراشیدند و جنگل را در مساحتی تقریباً ۱٬۵ هکتاری تخریب کردند. گفته می‌شود که در آن عملیات تسطیح و خاکبرداری و قطع بیش از سه هزار اصله درخت و نهال از بیخ و بن پاک‌تراشی شد.
سد الیمالات و پیامدهای تخریبی این سد بر منطقه
سد خاکی الیمالات در ۸ کیلومتری نور در مسیر جاده نور به چمستان قرار دارد. این سد بیشتر با عنوان دریاچه و جنگل الیمالات شناخته می‌شود. این سد در دل جنگل پس از عبور از جاده فرعی به مسافت چهار کیلومتر ورودی آن قرار دارد. به بیان دیگر دریاچه الیمالات در قسمت جنوبی دوراهی روستای توریستی کاردگرکلا دشت نور، جای گرفته است. از این سد و جنگل به‌عنوان گردشگاه استفاده می‌شود.
این سد یکی از پروژه‌های آبی استان مازندران است که با هدف تأمین آب کشاورزی، تنظیم منابع آبی و جذب گردشگر ساخته شده است.
از نظر آسیب‌های زیست‌محیطی، احداث این سد و پروژه‌های گردشگری اطراف آن به تخریب بخش‌هایی از جنگل‌های اطراف، به‌ویژه جنگل‌های هیرکانی، منجر شده است. از جمله مهم‌ترین پیامدهای زیست‌محیطی آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تخریب جنگل‌ها: ساخت و توسعه مجموعه‌های گردشگری اطراف سد به قطع درختان و تصرف زمین‌های جنگلی انجامیده که با واکنش‌های قضایی و زیست‌محیطی مواجه شده است.
- تأثیر بر تنوع زیستی: تخریب زیستگاه‌های طبیعی و جنگل‌ها می‌تواند به کاهش تنوع زیستی منطقه و از دست رفتن گونه‌های حیوانی و گیاهی خاص این منطقه منجر شود.
- آلودگی محیطی: حضور گردشگران و توسعه زیرساخت‌های توریستی بدون مدیریت صحیح می‌تواند به آلودگی آب و خاک منطقه منجر شود، که خود تهدیدی برای منابع طبیعی منطقه است.
اگرچه این سد به‌مثابه یک پروژه گردشگری و آبی برای جذب توریست و تأمین آب منطقه ساخته شده، اما تأثیرات منفی زیست‌محیطی آن به نظارت و مدیریت بیشتری و بهتری نیاز دارد.
مافیای جنگل‌خواری در ایران
مافیای «جنگل‌خواری» به شبکه‌ها و افرادی اطلاق می‌شود که به‌طور غیرقانونی از منابع جنگلی بهره‌برداری می‌کنند، مثل قطع درختان برای فروش چوب یا تبدیل زمین‌های جنگلی به زمین‌های کشاورزی و مسکونی، بدون توجه به مقررات زیست‌محیطی. این مافیا در سراسر جهان حضور دارد.
یک نمونه معروف از جنگل‌خواری در ایران، تخریب جنگل‌های شمال کشور، به‌ویژه جنگل‌های هیرکانی است. این جنگل‌ها که از میراث‌های طبیعی و محیط زیستی ایران به‌شمار می‌روند، به‌طور غیرقانونی از سوی افراد یا گروه‌های متصل به نهادهای دولتی یا افراد پرنفوذ مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.
برای مثال، برخی از گزارش‌ها حاکی از آن است که بخش‌هایی از این جنگل‌ها به‌طور غیرقانونی برای ساخت ویلاها و مناطق مسکونی تخریب شده‌اند. این نوع اقدامات بیشتر اوقات با حمایت یا غفلت نهادهای محلی و دولتی همراه است و منافع مالی کلانی برای افراد دخیل در این شبکه‌ها به همراه دارد. در این موارد، علاوه بر تخریب منابع طبیعی، فساد و سوءاستفاده از موقعیت‌های سیاسی و اقتصادی نیز به چشم می‌خورد.
تخریب جنگل‌های هیرکانی
جنگل‌های هیرکانی که قدمتی بین ۴۰ تا ۶۰ میلیون سال دارند و از آستارا تا گلی‌داغ در استان گلستان امتداد یافته‌اند، به‌مثابه میراث طبیعی مشترک ایران و آذربایجان در یونسکو ثبت شده‌اند. این جنگل‌ها از دو عصر یخبندان جان سالم به در برده‌اند، اما فعالان محیط زیستی و کارشناسان نگران‌اند که توسعه ناپایدار در شمال ایران سبب کاهش مساحت این جنگل‌ها به نصف، طی ۵۰ سال آینده شود.
تخریب جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران دلایل مختلفی دارد که به عوامل انسانی و محیطی برمی‌گردد. این جنگل‌ها به‌دلیل اهمیت زیست‌محیطی و قدمت تاریخی (میلیون‌ها سال قدمت) مورد توجه خاصی قرار دارند. دلایل اصلی تخریب جنگل‌های هیرکانی عبارتند از:
- توسعه غیرقانونی و تغییر کاربری زمین‌ها: یکی از مهم‌ترین دلایل تخریب جنگل‌های هیرکانی، تغییر کاربری اراضی جنگلی برای ساخت ویلاها، زمین‌های کشاورزی و پروژه‌های گردشگری است. بسیاری از این تغییرات به‌صورت غیرقانونی و بدون مجوز انجام می‌شود که به از بین رفتن بخش‌های وسیعی از جنگل‌ها منجر شده است.
- قطع غیرمجاز درختان: قطع غیرقانونی درختان برای استفاده از چوب یا بهره‌برداری از منابع طبیعی دیگر یکی از مشکلات جدی در مناطق جنگلی هیرکانی است. این عمل، به‌ویژه توسط شبکه‌های مافیایی جنگل‌خواری، سبب از دست رفتن مساحت قابل توجهی از این جنگل‌ها شده است.
- گسترش شهرسازی و صنعتی شدن: فشارهای ناشی از توسعه شهری و صنعتی، به‌ویژه در استان‌های شمالی ایران، به ساخت‌وسازهای جدید و تخریب محیط زیست منجر شده است. این پروژه‌ها، بدون توجه به ارزیابی‌های زیست‌محیطی، به تخریب زمین‌های جنگلی و منابع طبیعی می‌انجامد.
- گردشگری بدون مدیریت صحیح: برخی از مناطق جنگلی هیرکانی به دلیل جذب گردشگران و توسعه زیرساخت‌های گردشگری بدون برنامه‌ریزی صحیح و بدون توجه به حفاظت از محیط زیست تخریب شده‌اند. این مسئله، به‌خصوص در مناطقی مانند الیمالات و جنگل‌های اطراف آن مشاهده شده است.
- کشاورزی و دامداری غیرقانونی: توسعه کشاورزی و دامداری در مناطق جنگلی بدون رعایت قوانین و مقررات زیست‌محیطی نیز به از بین رفتن بخش‌های عظیمی از جنگل‌های هیرکانی منجر شده است.
این عوامل، همراه با ضعف نظارت و برخورد ناکافی قانونی با متخلفان، سبب شده است که جنگل‌های هیرکانی به‌طور جدی در معرض خطر تخریب قرار گیرند.
نهادی که در حال حاضر باید از تخریب بیشتر الیمالات هیرکانی به دست پیمانکاران مجموعه گردشگری سد الیمالات جلوگیری کند، منابع طبیعی استان مازندران است. مدیر کل این سازمان وعده داده که به هیچ وجه اجازه نخواهد داد که این پروژه به ساخت‌وساز بدون مجوز ادامه دهد. روزها و ماه‌های آینده نشان خواهند داد که عملکرد سازمان منابع طبیعی استان مازندران چگونه است و آیا گفته‌ها جامه عمل می‌پوشانند یا خیر.