در بلوچستان حداقل ۵۰۰ هزار نفر شناسنامه ندارند که بیش از ۱۰ درصد آنان کودک هستند.
بلوچستان که بخش بزرگی از استان سیستان و بلوچستان و همچنین قسمت‌هایی از استان‌های کرمان و هرمزگان را شامل می‌شود، بر اساس گزارش نهادهای حکومتی محروم‌ترین منطقه ایران به لحاظ شاخص‌های توسعه است. دولت نرخ بیکاری در استان سیستان و بلوچستان، به عنوان بزرگترین سکونتگاه بلوچ‌ها در ایران، را ۱۲٬۷ درصد اعلام کرده است. این آمار اما با واقعیت نمی‌خواند. حداقل نیم میلیون نفر از بلوچ‌ها در ایران شناسنامه ندارند. دولت ایران این افراد را «غیرایرانی» می‌داند و به همین دلیل آنها از ابتدایی‌ترین حقوق خود محروم‌اند.
«کمپین فعالین بلوچ» که بر نقض حقوق شهروندی بلوچ‌ها در ایران تمرکز دارد در گزارش سالانه خود گفته است حدود ۵۰ درصد بلوچ‌ها در این استان «هیچ مدرکی ندارند». آنها برای دریافت شناسنامه باید «تست دی ان ای» بدهند اما به دلیل اینکه «توان مالی پرداخت هزینه میلیونی» تست را ندارند، پرونده صدور شناسنامه‌شان در همان مراحل ابتدایی متوقف می‌شود.
این کمپین گفته با وجود اینکه با بررسی اقامت طولانی مدت، گویش و لباس خاص آنها «به راحتی می‌توان تشخیص داد که آنها ایرانی هستند اما ظاهراً حکومت جمهوری اسلامی به دلیل ملیتی و مذهبی، به بلوچ‌های سنی ایران کمتر از فارس‌های شیعه حق تابعیت اعطاء می‌کند».
ماشین اعدام با حداکثر سرعت
ستم تاریخی و نظام‌یافته بر بلوچ‌ها در ایران موجب شکل‌گیری یکی از پربسامدترین اعتراض‌های جمعی طی دهه‌های اخیر در ایران شد. اعتراض بلوچ‌ها به تجاوز رئیس پلیس چابهار به یک دختر در هشتم مهر ۱۴۰۱ سرآغاز جمعه‌های اعتراضی در زاهدان و اعتراض‌های پراکنده در چند شهر دیگر این استان بود که به رغم سرکوب مرگبار همچنان ادامه دارد.
دستگاه‌های امنیتی و قوه قضاییه جمهوری اسلامی که پیش از این نیز بلوچ‌های بسیاری را اعدام کرده بودند، پس از گسترده‌تر شدن اعتراض‌ها و تداوم آن به اعدام زندانیان بلوچ شتاب دادند. به گفته کمپین فعالان بلوچ در سال ۲۰۲۳، ۱۷۷ بلوچ در زندان‌های ایران اعدام شدند. یک تن از زندانیان اعدام شده بلوچ تبعه افغانستان بود و ۱۷۶ تن تبعه ایران.
این نهاد حقوق بشری گفته است شمار اعدام‌ها در بلوچستان «خیلی بیشتر از آماری است که به دست کمپین فعالین بلوچ رسیده است» چرا که به دلیل «تهدید خانواده‌ها توسط اطلاعات» و یا «عدم آگاهی خیلی از خانواده قربانیان از اعدام نزدیکانش» اخبار اعدام بسیاری از زندانیان رسانه‌ای نمی‌شود.
بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی این کمپین ۱۴۶ مورد از احکام اعدام شده مربوط به جرایم مرتبط با مواد مخدر بود، ۲۰ مورد در باره جرایم مربوط به سرقت، یک مورد تجاوز به عنف، هفت مورد مربوط به جرایم سیاسی یا درگیری با مأموران نظامی و انتظامی و یک مورد هم در پیوند با جرایم جاسوسی. دستکم پنج تن از زندانیان اعدام شده هم بلوچ بودند.
پیش از این سازمان عفو بین‌الملل گفته بود که حدود ۲۰ درصد قربانیان اعدام بلوچ‌ها هستند. کمپین فعالین بلوچ اما گفته نزدیک به یک سوم اعدام‌ها جان بلوچ‌ها را گرفته است.
زن‌کشی
در سال ۲۰۲۳ حداقل مرگ یا قتل ۱۲ زن بلوچ به دست کمپین فعالین بلوچ رسید که سه تن از آنها قربانی خشونت خانگی، یا همان زن‌کشی که در ایران افزایش یافته است، بودند. سه زن دیگر هم جانشان را به دلیل قصور پزشکی از دست دادند. چهار زن بلوچ را جمهوری اسلامی اعدام کرد. یک زن دیگر را در جمعه خونین زاهدان هدف گلوله قرار داد. او پس از یک دوره جراحت جانش را از دست داد. یک زن بلوچ هم در زمستان ۱۴۰۱، هنگامی که در صف دریافت نفت ایستاده بود به دلیل اضطراب ناشی از نرسیدن نفت به او، جانش را از دست داد.
کمپین فعالین بلوچ گفته که در سال ۲۰۲۳ تنها ۲۷ گزارش با موضوع خشونت علیه زنان ثبت کرده است. زنان در بلوچستان که ستمی چند لایه بر آنها تحمیل شده است طی یک سال اخیر شکل تازه‌ای از سازماندهی را تجربه کرده‌اند. دسگوهاران، صدای زنان بلوچ یک نمونه از تشکل‌یابی زنان در جغرافیای بلوچستان است که کمپین فعالین بلوچ به رغم اشاره به افزایش مشارکت اجتماعی و سیاسی زنان بلوچ طی یک سال اخیر، آن را نادیده گرفته است.
کودک‌کشی
کودکان در بلوچستان به دلیل مسافت طولانی با مدرسه، فقر اقتصادی و مهمتر از همه ممنوعیت آموزش به زبان مادری بیشترین میزان بازماندگی از تحصیل را دارند. سنت‌های منطقه‌ای که اغلب با آموزه‌های مذهبی آمیخته است امکان تحصیل برای دختران را دشوارتر کرده است.
در این شرایط بسیاری از دختران در سنین کودکی به اجبار به کودک همسری تن می‌دهند و پسران هم برای کمک به معیشت خانواده به سوختبری یا دیگر مشاغل «غیررسمی» روی می‌آورند.
کمپین فعالین بلوچ در سال ۲۰۲۳، ۳۸ گزارش از نقض حقوق کودکان ثبت کرده است که بسیار ناچیز است. به گفته این کمپین در این سال حداقل ۲۷ کودک کشته و ۱۷ کودک زخمی و سه تن هم در هوتک‌ها غرق شدند. طی همین سال دستکم ۳۸ کودک به دست مأموران دولتی بازداشت شدند.
پنج تن از کودکان در تیراندازی مأموران دولتی به قتل رسیدند. خشونت مأموران دولتی چهار کودک دیگر را هم زخمی کرد.
تیراندازی مأموران دولتی در کل موجب مرگ ۷۶ بلوچ شد و ۴۲ تن دیگر را زخمی کرد. دو تن از کشته شدگان زن بودند، چهار تن هم تبعه افغانستان.
کمپین فعالین بلوچ همچنین گفته در سالی که گذشت کشته شدن ۵۳ و مصدومیت ۳۲ مأمور پلیس و نظامی را ثبت کرده است.
بازداشت حداقل ۹۱۴ نفر
نیروهای امنیتی ایران پس از تیراندازی به معترضان در هشت مهر ۱۴۰۱ که به جمعه خونین زاهدان شهره شد، تلاش کردند با شیوه‌های مختلفی چون پرداخت حق سکوت به خانواده‌ها، تهدید آنها و شخصیت‌های مذهبی و بازداشت گسترده و امنیتی کردن فضای شهرها مانع تداوم اعتراض‌ها شوند. هیچ یک از این راهکارها اما نتوانست از ادامه اعتراض‌های هفتگی جلوگیری کند.
بر اساس گزارش‌های ثبت شده به دست فعالین بلوچ، نیروهای امنیتی دستکم ۹۱۲ تن را طی سال ۲۰۲۳ بازداشت کردند. این کمپین گفته ۱۱۷ تن از بازداشت شدگان از نزدیکان و بستگان عبدالحمید اسماعیل‌زهی، بالاترین مقام مذهبی بلوچ‌ها در ایران بودند. ۶۸ بازداشت شده کمتر از ۱۸ سال سن داشتند و هفت تن هم زن بودند.
احتمال می‌رود شمار افرادی که طی یک سال گذشته در شهرهای مختلف بلوچستان بازداشت شده باشند بسیار بیشتر از آنچه که در گزارش کمپین فعالین بلوچ ثبت شده است، باشد.
سوختبرکُشی
سوختبران بخش بزرگی از کارگران غیررسمی در بلوچستان هستند که جانشان را با نان تاخت می‌زنند. نرخ پایین اشتغال رسمی در این منطقه و گرفتار شدن در تله فقر نسلی سوختبری را به تنها راه امرار معاش جمعیتی بالغ بر ۱۰۰ هزار تن بدل کرده است.
طی سال ۲۰۲۳ دستکم مرگ ۲۱۴ سوختبر کشته یا زخمی شدند. ۴۲ تن از سوختبران در این سال بر اثر شلیک مأموران دولتی، تصادف یا آتش‌سوزی مصدوم شدند. علت مصدومیت نزدیک به نیمی از سوختبران (۱۹ تن) شلیک مأموران دولتی بود. مأموران دولتی همچنین ۴۰ سوختبر را با شلیک یا انداختن خارک در مسیر خودروها به قتل رساندند. ۱۳۲ سوختبر دیگر هم بر اثر تصادف، آتش‌سوزی جانشان را از دست دادند.