در ایران فضا برای مهاجران گریخته از جنگ و سلطه طالبان در افغانستان تنگ‌تر می‌شود. همزمان با وعده مسئولان دولتی برای «اخراج مهاجران» و «کنترل مرزها»، رسانه‌ها نیز حضور آواره‌گان افغانستانی را «مخل امنیت و اقتصاد» می‌خوانند. در فضای مجازی نیز کارزارهایی با خواست اخراج مهاجران افغانستانی به راه افتاده است.
«شرق» و «هم‌میهن» دو روزنامه متعلق به «اصلاح‌طلبان» در ایران در روز ششم مهر به صورت همزمان از حضور پرشمار مهاجران افغانستانی ابراز نگرانی کردند. «هم میهن» در یک گزارش با تیتر «تعداد نامعلوم مهاجران غیرقانونی در ایران» آمار اعلام شده از سوی احمد وحیدی، وزیر کشور که گفته بود پنج میلیون مهاجر افغانستانی در ایران سکونت دارند را «غیرواقعی» خواند و نوشت:
معضل ورود افغانستانی‌ها به‌صورت غیرقانونی به ایران مسئله جدیدی نیست، عبور بی‌حد و حصر افغانستانی‌ها به‌صورت غیرقانونی در یکی دو سال اخیر از مرزهای ایران شدت گرفته و آژیر خطر را به صدا درآورده است.
وزیر کشور جمهوری اسلامی ایران روز پنجم مهر، پس از آنکه چند روزنامه و خبرگزاری به صورت همزمان نسبت به افزایش حضور مهاجران افغانستانی اعلام خطر کردند، گفت:
براساس برنامه طراحی‌شده نسبت به ساماندهی اتباع خارجی اقدام خواهد شد و این برنامه عملاً در دست اجراست. طبیعتاً افغانستانی‌هایی که اتباع غیرمجاز هستند باید به هر ترتیب بازگردانده شوند، چون حضور غیرقانونی دارند.
«هم‌میهن» اما نوشت: «با توجه به جمعیت بالایی که در پشت مرزهای مشترک ایران و افغانستان وجود دارد، نمی‌توان امیدوار بود که وزارت کشور در اجرای این سیاست موفق عمل کند.»
وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران از دو سال قبل، همزمان با سلطه دوباره طالبان بر افغانستان بارها اعلام کرد مانع ورود مهاجران افغانستانی به ایران می‌شود و مهاجرانی که «غیرقانونی» وارد ایران می‌شوند را به سرعت به افغانستان باز می‌گرداند.
گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌های داخلی ایران بیانگر اخراج حداقل ۱۰۰ هزار مهاجر افغانستانی تنها در سه ماه تابستان است. بسیاری از مهاجران افغانستانی اجازه عبور از کمپ‌های مرزی را ندارند و از همانجا به افغانستان باز گردانده می‌شوند. با این حال برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی ادعا کرده‌اند بیش از هشت میلیون «مهاجر غیرقانونی افغان» در ایران زندگی می‌کنند.
رسانه‌ها؛ سوخت‌رسان مهاجرستیزی
عمر مهاجران افغانستانی در ایران با حکومت جمهوری اسلامی برابری می‌کند. با گذشت بیش از چهار دهه اما جامعه ایران همچنان آنان را «اتباع بیگانه» می‌خواند و حکومت آنان را از حق کار، تحصیل، مالکیت و حتی دریافت اسناد هویتی محروم کرده است.
با همه این محرومیت‌ها، مانند محدودیت اقامت در اردوگاه‌ها که حکومت آن را «مهمانشهر» می‌نامد، اجازه اشتغال محدود به شغل‌هایی که پَست خوانده می‌شوند، محدودیت تردد بین شهری، نداشتن اسناد هویتی برای استفاده از خدمات بانکی یا خرید آنلاین و محروم ماندن کودکان مهاجر از تحصیل اما رسانه‌های حکومتی و غیرحکومتی همچنان مدعی هستند مهاجران «بخش زیادی از منابع مالی» را «هدر» می‌دهند و «فرصت‌های شغلی» را از «هموطنان گرفته‌اند». یک نمونه از این ادعاهای بی‌اساس را صبح روز پنج‌شنبه ششم مهر روزنامه شرق در گزارشی با تیتر «فضای تنگ کار» تکرار کرد.
شرق بدون اینکه بتواند به آمار دقیقی از اشتغال مهاجران افغانستانی دست یابد، نوشت «فراوانی جمعیت کارگری اتباع غیرقانونی در حال افزایش است» و در انتها نتیجه گرفت اگر مهاجران از بازار کار بیرون رانده شوند، نرخ بیکاری اعلام شده از سوی مرکز آمار هم کاهش خواهد یافت.
این ادعا را سال‌ها قبل خانه کارگر مطرح کرده و خواستار اخراج کارگران افغانی شده بود. با وجود اینکه پژوهشگران اجتماعی و اقتصادی این ادعا را رد کرده‌اند و حتی برخی از کارفرمایان گفته‌اند مشاغلی که در اختیار مهاجران افغانستانی است، متقاضی ایرانی ندارد، وزیر کار شهریور ۱۴۰۲ مدعی شد «پنج میلیون شغل در اختیار اتباع بیگانه است و اگر دولت بتواند ۲٬۵ میلیون شغل را به ایرانیان برگرداند، می‌تواند معضل بزرگی را در حوزه اشتغال حل کند».
کارگران افغانستانی بی‌پناه‌ترین کارگران در ایران به شمار می‌رود. آنها دستمزد کمتری دریافت می‌کنند، قرارداد و بیمه ندارند و در صورتی که در حادثه‌ای آسیب ببینند یا با کارفرما به اختلاف بخورند، امکان شکایت هم ندارند. این موضوع را جواد میری مینق، جامعه‌شناس در خرداد ۱۴۰۱ تأیید کرده بود: «مالکان و مدیران در حوزه‌هایی مانند خدمات و ساختمان‌سازی از شهروندان افغانستان سود بسیاری می‌برند. در حالی‌که در مقابل هیچ بیمه و حقوق مشخصی ندارند.»
دروغ می‌گویند تا جامعه را علیه مهاجران تحریک کنند
ادعای سکونت هشت میلیون افغانستانی در ایران را نخستین بار روزنامه جمهوری اسلامی شایعه کرد. پس از آن نیز از زبان چند تن از مقام‌های حکومتی و «جامعه شناسان» بیان شد.
قمر تکاوران، پژوهشگر مهاجران در ایران فروردین ۱۴۰۱ در یک مقاله این ادعا را با استناد به آمار مرکز آمار و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل غیرواقعی دانست. او نوشته بود طبق آمار کمیسیاری پناهندگان در سال ۲۰۲۱، یعنی همان سالی که طالبان دوباره بر افغانستان سلطه یافت، ۵۰۰ هزار افغانستانی به ایران وارد شده‌اند و شمار افغانستانی‌ها به پنج میلیون نفر هم نمی‌رسد. «فکت‌نامه» هم با بررسی چند آمار ادعای ورود هشت میلیون افغانستانی به ایران را کذب دانسته بود.
آخرین سرشماری جمعیت در ایران شمار مهاجران افغانستانی را کمی بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر تخمین زده است و مسئولان دولتی ادعا کرده‌اند به همین میزان نیز «مهاجر غیرقانونی» افغانستانی در ایران سکونت دارند. با این حال محمد کریمی‌نیا، معاون قرارگاه پدافند زیستی کشور در خرداد ۱۴۰۱ مدعی شد آمار ورود هشت میلیون افغانستانی با ایران صحت دارد.
بزرگ‌نمایی در ورود مهاجران افغانستان یا هزینه‌ای که دولت برای آنها می‌پردازد یک هدف مشخص دارد: نفرت‌پراکنی علیه افغانستانی‌ها که حالا نسل سوم و چهارم آنها بدون اسناد هویتی در ایران همچنان «اتباع بیگانه» به شمار می‌روند و از حقوق اجتماعی محروم‌اند.
کارزارهای ضدمهاجر
در شهر کم‌جمعیت دلیجان بیش از پنج هزار و ۵۰۰ نفر در نامه‌ای به فرماندار خواستار اخراج «اتباع غیرمجاز» شدند. آنها در این نامه با استناد به مشاهدات روزانه میدانی از سطح شهر و خیابان‌ها و مدارس و درمانگاه‌ها و نانوایی‌ها و فروشگاه‌ها و مراکز خرید و پارک‌ها و کارگاه‌ها ادعا کردند شمار مهاجران افغانستانی در این شهر «به عدد وحشتناک ۱۵ هزار و شاید بیشتر رسیده است» و «بسیاری از فرصت‌های شغلی و امکانات دلیجان از آب و برق و گاز گرفته تا نان و دارو و درمان و تا مدرسه و مسکن در اختیار اتباع خارجی مجاز و غیر مجاز قرار گرفته است».
در سایت کارزار نمونه‌های دیگری از «درخواست» برای ایجاد محدودیت بیشتر و حتی اخراج افغانستانی به چشم می‌خورد. یک نمونه کارزار منع به کارگیری اتباع بیگانه به عنوان سرایدار است، یا یک نمونه دیگر درخواست «جلوگیری از ورود و افزایش جمعیت مهاجران افغان».
نکته مشترک این کارزارها همان سخنانی است که مقام‌های دولتی، برخی از جامعه‌شناسان ضدمهاجر و رسانه‌ها تکرار کرده‌اند: کاهش امنیت، از بین رفتن مشاغل و افزایش جرم و جنایت. در برخی مناطق ساکنان حتی به مقابله با مهاجران افغانستانی برخواسته‌اند و بیم آن می‌رود که در آینده، همانند آنچه که در سال ۱۳۹۴ در قزوین رخ داد، به خانه آنها حمله و آنان را به کوچ اجباری ناچار کنند.
خنده داروگریه آوراست که وزیرکشورمسقیم درچشم مردم نگاه میکندودروغ میگوید حداقل بادیگران همآهنگ باش ازاین طرف اعلام می‌کنه آقای وزیرکه کلا ۵میلیون مهاجر افغان درکشورداریم ازطرفی رسانها اعلام میکنندکهطی شب گذاشته۴میلیون و۵۰۰هزارافغان از کشور اخراج شدن
ناصر / 13 October 2023