خبرگزاری رویترز بر اساس اطلاعاتی که از چهار منبع به دست آورد نوشت که دیپلمات‌های اروپایی به ایران گفته‌اند که قصد دارند تحریم‌های موشکی بالستیک اتحادیه اروپا را که طبق برجام در اکتبر (مهرماه) منقضی می‌شود، حفظ کند. گامی که می‌تواند واکنش تلافی‌جویانه جمهوری اسلامی را برانگیزد.
این منابع سه دلیل برای حفظ تحریم‌ها ذکر کردند:
- استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی علیه اوکراین،
- احتمال انتقال موشک‌های بالستیک ایران به روسیه؛
- و محروم کردن ایران از مزایای توافق هسته‌ای با توجه به اینکه جمهوری اسلامی به تعهداتش عمل نمی کند.
در ماه‌های گذشته بارها در مورد واکنش غرب به وضعیت احتمالی در ماه اکتبر ۲۰۲۳ و موعد فرارسیدن یکی از بندهای غروب برجام احتمالاتی مطرح شده است.
برجام در سال ۱۳۹۴ منعقد شد و دولت دونالد ترامپ در اردیبهشت ۱۳۹۷ اعلام کرد که از آن خارج می‌شود. یک سال پس از خروج آمریکا از برجام، ایران هم با طراحی چند گام، تعهدات هسته‌ای خود را کنار گذاشت. در پنج سال گذشته برجام عملا به سازوکاری شکست‌خورده تبدیل شده است که هیچ کدام از امضاکنندگان آن به تعهداتشان عمل نمی‌کنند. با این حال هنوز به صورت رسمی این توافق منتفی نشده است.
هسته اصلی برجامی که ایران با بریتانیا، چین، فرانسه، آلمان، روسیه و ایالات متحده توافق کرد این بود که جمهوری اسلامی برنامه هسته‌ای‌اش را محدود می‌کند تا در ازای آن بخشی از تحریم‌های اقتصادی‌اش معلق یا لغو شود.
کارشناسان غربی و منتقدان خروج آمریکا از برجام می‌گویند که آن توافق توانسته بود نقطه گریز هسته‌ای یا مدت زمان لازم برای حرکت ایران به سمت ساخت اولین سلاح هسته‌ایش را به ۱۲ ماه برساند. آنها می‌گویند در سایه نقض برجام از سوی دو طرف، این زمان در مورد تولید مواد شکافت‌پذیر لازم برای اولین بمب هسته‌ای به ۱۲ روز کاهش یافته است. هر چند تولید بمب هسته‌ای به تجهیزاتی بیشتر از مواد شکافت‌پذیر هم نیاز دارد که در مدت‌زمان بیشتری می‌توانند در دسترس جمهوری اسلامی قرار بگیرند.
ایران دستیابی به سلاح هسته‌ای را که غرب آن را تهدیدی برای اسرائیل و صادرکنندگان نفت عرب خلیج فارس می‌داند، رد می‌کند.
ایران خبر را شنیده است
یک دیپلمات غربی که خواست نامش فاش نشود، گفت:
به ایرانی‌ها کاملاً واضح (درباره برنامه‌های حفظ تحریم‌ها) گفته شده است و اکنون سؤال این است که ایرانی‌ها چه گام‌های تلافی‌جویانه‌ای ممکن است بردارند و (چگونه) آن را اجرایی کنند.
تحریم‌های اتحادیه اروپا بر اساس قطعنامه سازمان ملل متحد که توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را تأیید کرده بود، قرار است در ۱۸ اکتبر منقضی شود.
براساس این تحریم‌ها از ایران «خواسته شده» است برنامه توسعه موشک‌های بالستیکی که قادر به حمل سلاح هسته‌ای هستند، را کنار بگذارد. در متن قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل هم این عبارت تکرار شده است.
این تحریم‌ها همچنین خرید، فروش یا انتقال هواپیماهای بدون سرنشین و اجزای آنها که برد پروازی بیش از ۳۰۰ کیلومتر دارند، بدون مجوز شورای امنیت سازمان ملل- که مجوزی صادر نکرده است- منع می‌کند.
از سال ۲۰۱۷، ایران علی‌رغم قطعنامه، مجموعه‌ای از آزمایش‌های موشک بالستیک و پرتاب ماهواره را انجام داده و در ماه می، موشکی با برد بالقوه ۲۰۰۰ کیلومتر پرتاب کرد.
قدرت‌های اروپایی از افزایش روابط دفاعی بین تهران و مسکو هم نگرانند. صدای پهپادها انتحاری شاهد نه تنها در آسمان اوکراین که در بروکسل، مقر اتحادیه اروپا هم شنیده می‌شود و اروپایی‌ها آن را در مجموعه مخاطرات امنیتی فوری این بلوک در نظر می‌گیرند. توسعه این همکاری نظامی به موشک‌های بالستیک می‌تواند بحران کنونی را هم جدی‌تر از قبل کند.
هنوز مشخص نیست که پیام اروپا مبنی بر حفظ تحریم‌های موشکی و پهپادی به چه صورت به ایران منتقل شده است. یک هفته پیش انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در دوحه با علی باقری کنی، مذاکره‌کننده هسته‌ای ارشد ایران دیدار کرد. دیداری دو روزه که روایت طرف ایرانی از آن کوتاه و تکرار جملات کلی بود. ممکن است پیام مشترک اروپایی‌ها در این دیدار به تهران منتقل شده باشد.
یک مقام ایرانی به رویترز گفت: «انریکه مورا، دیپلمات اتحادیه اروپا، که هماهنگ کننده مذاکرات بر سر توافق ۲۰۱۵ است، در دیدار با باقری کنی در دوحه در ۲۱ ژوئن، موضوع حفظ تحریم‌های اتحادیه اروپا را مطرح کرد.» رویترز افزوده است که این مقام ایرانی حاضر به گفت و گو در این باره نشد.
یکی دیگر از مقام‌های ایرانی هم گفت که تهران برنامه‌های هسته‌ای و موشکی خود را برای سال‌ها با وجود تحریم‌های غرب پیش برده است.
این مقام ایرانی که نخواست نامش فاش شود، گفت: «حفظ تحریم‌ها به هر عنوان و شکل، مانع پیشرفت‌های مستمر ایران نمی‌شود. این فقط یادآوری این نکته است که نمی‌توان به غرب اعتماد کرد.»
توافق هسته‌ای «دیگر وجود ندارد»
سخنگوی وزارت امور خارجه بریتانیا گفت که مذاکرات اخیر اروپا با ایران در ابوظبی و دوحه برای انتقال «گستره نگرانی‌های ما در مورد رفتار ایران، از جمله ادامه تشدید تنش‌های هسته‌ای» بود.
وزرای خارجه فرانسه و آلمان هم نظرات مشابهی در مورد این مذاکرات بیان کرده‌اند.
یک دیپلمات اروپایی گفت که مورا شروع به ایجاد زمینه‌های قانونی برای حفظ تحریم‌ها کرده است که باید توسط تمامی ۲۷ عضو اتحادیه اروپا تأیید شود. دو منبع گفتند که این موضوع هنوز در میان تمام کشورهای اتحادیه اروپا مورد بحث قرار نگرفته است.
این دیپلمات با اشاره به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که برجام را تأیید کرد، گفت: «لغو تحریم‌ها بر اساس اصل پایبندی به قطعنامه ۲۲۳۱ بود. اکنون به این قطعنامه عمل نمی‌شود. بنابراین با ایرانی‌ها گفت‌وگو می‌کنیم تا روشن شود که ما این تحریم‌ها را لغو نخواهیم کرد.»
بر اساس توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، هر طرف می‌تواند مکانیسم ماشه را اجرایی کند و روند «بازگشت فوری» همه تحریم‌هایی که ۲۲۳۱ آن را لغو کرده است، آغاز شود.
با این حال، سه منبع گفتند که سه کشور اروپایی عمدتاً نمی‌خواهند این کار را انجام دهند. دلیل اروپایی‌ها آن است که آنها یک سال پیش ایران را تهدید کرده‌اند که غنی‌سازی ۹۰ درصدی به مثابه فعال شدن فوری مکانیسم ماشه است. حال آنها می‌خواهند این ابزار را برای کنترل درجه غنی‌سازی در ایران نگاه دارند.
اکنون ایران اورانیوم را با خلوص ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای نیز آثار ذرات غنی‌شده تا ۸۳٫۷ درصد را پیدا کرده است که کمتر از ۹۰ درصدی است که به عنوان درجه تسلیحات شناخته می‌شود. برجام سطح غنی سازی را در ۳٫۶۷ درصد محدود می‌کرد.