سازمان ملل متحد در سومین هفته درگیری‌های نظامی در سودان نسبت به احتمال آواره‌شدن بالغ بر ۸۰۰ هزار نفر از ساکنان این کشور هشدار داد.
رئوف مازو، مقام سازمان ملل متحد روز سه‌شنبه دو ماه مه/۱۲ اردیبهشت اعلام کرد گفت که آژانس پناهندگان این سازمان در حال برنامه‌ریزی برای جابه‌جایی ۸۱۵ هزار نفر از جمله ۵۸۰ هزار سودانی و همچنین پناهندگان خارجی‌ست که اکنون در این کشور زندگی می کنند. سودان ۴۶ میلیون نفر جمعیت دارد. او گفت از ابتدای درگیری‌ها تاکنون حدود ۷۳ هزار نفر سودان را ترک کرده اند.
مصر گزارش داده که ۴۰ هزار سودانی از مرز این کشور عبور کرده اند. بقیه هم به چاد، سودان جنوبی و اتیوپی گریخته اند یا با قایق‌های تخلیه از طریق دریای سرخ به عربستان سعودی رفته اند. طبق گزارش شبکه الجزیره به نقل از مقام‌های کشورهای همسایه تاکنون بین ۱۰ تا ۲۰ هزار پناهجوی سودانی وارد چاد و حدود ۶ هزار نفر وارد اتیوپی شده‌اند.
فیلیپو گراندی، رئیس کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل روز دوشنبه یکم ماه مه/۱۱ اردیبهشت اعلام کرد این کمیساریا شمار کسانی را که در حال فرار به کشورهای همسایه‌اند ۸۰۰ هزار نفر پیش‌بینی می‌کند و با وجود ابراز امیدواری نسبت به این‌که تعداد آوارگان به این رقم نرسد تأکید کرد ادامه درگیری‌ها ممکن وضع را از این برآوردها وخیم‌تر کند.
در همین رابطه الجزیره به نقل از دیوید اتو، مدیر مرکز ژنو برای مطالعات امنیتی و استراتژیک آفریقا نوشت افرایش آوارگان و در عین‌حال گسترش جنگ، قاچاق اسلحه و انسان را افزایش خواهد داد.
فاجعه انسانی به‌سرعت در حال گسترش است
مارتین گریفیث، یک مقام ارشد سازمان ملل در امور امداد و کمک های اضطراری که قرار است امروز سه شنبه از سودان بازدید کند گفت: «مقیاس و سرعت آنچه در سودان در حال رخ دادن است بی‌سابقه است».
جنگ از ۱۵ آوریل آغاز شد. در حالی که گفته می‌شد تنش‌های ناشی از قدرت‌طلبی بین دو جناح اصلی رژیم نظامی سودان بالا گرفته است، این نیروها با هم درگیر شدند.
یک سوی جنگ نیروهای مسلح سودان در قالب ارتش اند که به طور گسترده به ژنرال عبدالفتاح البرهان، «حاکم واقعی» این کشور وفادارند. در آن‌سوی ماجرا هم شبه نظامیان نیروهای واکنش سریع (RSF) که مجموعه‌ای از گروه‌های شبه‌نظامی را تشکیل می‌دهند قرار دارند که از فرمانده سابق جنگ، ژنرال محمد حمدان داگالو، معروف به حمدی پیروی می‌کنند.
جنگ قدرت بین آنها ریشه در سال‌های قبل از قیام ۲۰۱۹ دارد که منجر به سرنگونی عمر البشیر، حاکم دیکتاتور سودان شد؛ کسی که نیروهای امنیتی قدرتمندی را عامدانه در رقابت با یکدیگر ایجاد کرد. تلاش گروه‌های مدنی برای انتقال به یک دولت دموکراتیک تحت رهبری غیرنظامیان پس از سقوط البشیر با شکست مواجه شد و در اکتبر ۲۰۲۱ ژنرال البرهان با کودتای نظامی قدرت را در دست گرفت. البرهان و حمدی دولت را با هم تقسیم کردند اما در ادامه بر سر انتقال قدرت به اختلاف برخوردند. بسیاری از تحلیل‌گران بروز یک مناقشه نظامی بین گروه‌های رقیب را اجتناب ناپذیر می‌دانستند. مقام‌های سیاسی در خارطوم هم در اوایل سال ۲۰۲۲ هشدار دادند که بیم وقوع چنین خشونتی دارند.
بحران نظامی در عرض دو هفته فاجعه انسانی عظیمی را ایجاد کرده و ضمن ویران کردن بخش‌های از خارطوم، آتش درگیری را با جذب نیروهای منطقه‌ای در دارفور شعله‌ور کرده است.
نقض مکرر آتش‌بس و کشتار نزدیک به ۵۰۰ غیرنظامی
وزارت بهداشت سودان در آخرین گزارش خود تعداد کشته‌شدگان را حداقل ۵۲۸ نفر و شمار زخمی‌ها را ۴۵۹۹ نفر اعلام کرد. سازمان ملل متحد تعداد مشابهی از کشته‌شدگان را گزارش کرده است، اما می‌گوید تلفات واقعی بسیار بیشتر است.
اتحادیه پزشکان سودان هم روز دوشنبه اعلام کرد حداقل ۴۳۶ غیرنظامی در درگیری‌ها کشته شده و ۲۱۷۵ غیرنظامی زخمی شده اند. این اتحادیه تأیید کرد که همچنان تمام بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و بهداشتی شهر الجنینه، در غرب دارفور از دسترس خارج اند.
هر دو طرف روز یکشنبه توافق کردند که آتش‌بسی را که بارها نقض کردند تا ۷۲ ساعت تمدید کنند. خبرگزاری رویترز به نقل از فولکر پرتس، نماینده ویژه سازمان ملل در سودان نوشت احتمال دارد نمایندگان نیروهای درگیر، در عربستان بر سر میز مذاکره برای «اجرای» آتش‌بس بنشینند. آتش‌‌بس‌های موقت در خلال این دو هفته روی کاغذ باقی مانده اند.
ژنرال محمد حمدان داگالو که هنوز تمایل خود برای پیوستن به مذاکرات را تأیید نکرده پیشتر گفته بود فقط به شرط اجرای کامل آتش‌بس با مذاکرات موافقت می‌کند.
روز دوشنبه حملات هوایی و توپخانه‌ای در خارطوم و شهرهای همجوار ادامه پیدا کرد. در ام‌دورمان، شهر دوقلوی خارطوم صدای انفجار و گلوله باران شدید شنیده شد. در منطقه بحری و کفوری در شمال خارطوم هم انفجار و درگیری‌های بیشتر ادامه پیدا کرد. ساکنان جنوب خارطوم هم گزارش دادند که نیروهای واکنش سریع در پاسخ به بمباران ارتش موشک‌های ضدهوایی شلیک کرده‌اند.
هر دو طرف روز دوشنبه بدون اظهارنظر درباره آتش‌بس اعلام کردند در حال پیش‌روی اند. ارتش مدعی شد که کارایی رزمی نیروهای واکنش سریع را به نصف کاهش داده و جلوی تلاش‌های آنها برای تقویت مواضعشان در پایتخت را گرفته و نیروهای واکنش سریع هم مدعی شدند نقاط اصلی خارطوم را تحت کنترل دارند و در حال شکست‌دادن نیروهای کمکی ارتش اند.
در عین‌حال کشورهای خارجی از جمله ایالات متحده آمریکا در حال تخلیه کامل اتباع خود از سودان اند. بریتانیا هم اعلام کرد که نزدیک به ۲۲۰۰ نفر را خارج کرده و به همراه متحدان بین‌المللی خود، سازمان ملل و سازمان‌های امدادی در حال بررسی راه‌هایی برای ارائه کمک‌های بشردوستانه به سودان است.
سازمان ملل که پیشتر از حملات مرگبار پی‌درپی به دفاتر و امدادگران و غارت ساختمان‌های متعلق به این سازمان در سودان خبر داده بود، به همراه دیگر سایر سازمان‌های امدادی از بیم کشته‌شدن کارکنانشان کمک‌رسانی را قطع کرده‌اند. گرچه برنامه جهانی غذا اعلام کرده که از روز دوشنبه عملیات را در مناطق امن‌تر از سر گرفته است. امدادرسانی‌ها به آوارگان اما بسیار کند و ناکافی اعلام شده است.
محنت و نکبت جنگ برای آنها که نتوانسته‌اند بگریزند
در این میان سودانی‌هایی که در کشور و به‌ویژه مناطق درگیری مانده‌اند با سختی و خطر مواجه اند. مردم غیرنظامی در سرتاسر پایتخت سودان در انزوا قرار گرفته‌اند. بسیاری از خدمات ضروری به شهر بورتسودان در سواحل دریای سرخ، به‌عنوان پایتخت موقت ادارای منتقل شده است. هزاران نفر از خارطوم و ام‌دورمان (غرب پایتخت) و بخش‌هایی از دارفور به بورتسودان فرار کرده‌اند.
عبدالباقی، یک آرایشگر در خارطوم به شبکه الجزیره گفت باید در این شرایط هم کار کند چون قیمت‌ها در حال افزایش است:
دو یا سه ساعت سر کار حاضر می‌شوم، بعد در را می بندم چون امن نیست.
بسیاری از مردم همچنان از آنچه ناگهان بر سرشان آمده بهت‌زده و گیج اند.
ویکتوریا، زن چایی‌فروش دوره‌گردی که قبل از جنگ در خیابان‌های خارطوم چای می‌فروخته گفت که بچه‌هایش هنوز چیزی را دور و برشان اتفاق افتاده هضم نکرده‌اند:
من زندگی‌ام را به خطر می‌اندازم تا اگر خدا به من کمک کند، برای آنها غذا بیاورم و اگر نکرد باز هم تلاش می‌کنم اما همین‌طوری نشستن و ترسیدن هم فایده‌ای ندارد. برای این وضعیت کاری بکنید.
جمیله، زن دیگری که هنوز با خانواده‌اش در خارطوم است هم گفته فقط یک وعده در روز غذا می‌خورد چون غذای کمی در دسترسشان است. به گفته او نیروهای واکنش سریع در مقابل خانه‌شان مستقر شده‌اند و اجازه خروج نمی‌دهند. او گفت: «صدای درگیری تمام روز در گوش ماست».
محمد عزالدین یکی دیگر از ساکنان پایتخت هم درباره وضعیت کنونی خارطوم گفت:
منطقه صنعتی غارت شد. یک عده تلویزیون روی دوششان گذاشته بودند یا گونی‌های بزرگی از کارخانه‌ها دزدیده بودند و با خودشان می‌بردند. جسد آدم‌ها را هم دیدیم که روی زمین افتاده بود.
طبق گزارش‌ها دسترسی به آب و برق و اینترنت در بسیاری از مناطق قطع شده. غذا و سوخت کمی وجود دارد و اکثر بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها از دسترس خارج شده‌اند. هزینه‌های حمل و نقل سرسام‌آور هم خروج را برای مردم سخت‌تر کرده است.
بدون آب، بدون برق، بدون دارو و بیمارستان
اتحادیه پزشکان سودان با توجه به کمبود شدید آب و کالاهای اساسی و انباشته‌شدن اجساد در خیابان‌ها نسبت به احتمال بروز «فاجعه زیست محیطی» هشدار داده است. پزشکان سودانی که همچنان زیر بمباران به کار مشغولند گزارش داده‌اند که جنگ و قدرت و ماجراجویی بین دو ژنرال متخاصم خیابان‌ها را از جسد انباشته و مردم را به روزی انداخته که مجبور به نوشیدن آب‌های آلوده شده اند. طبق این گزارش با قطع آب در بخش‌هایی از خارطوم، به‌ویژه در بحری، موارد ابتلا به بیماری‌های حاد افزایش پیدا کرده زیرا مردم مستاصل به دنبال رفع تشنگی خود به نوشیدن آب نیل روی آورده‌اند.
سازمان بهداشت جهانی، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ و اتحادیه پزشکان سودان اعلام کرده اند که نظام بهداشت و درمان سودان در حال سقوط است و ممکن است بسیاری از بیمارستان‌های نزدیک به خطوط مقدم نتوانند به طور کامل کار کنند یا به طور کامل تعطیل شوند.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی فقط ۱۶ درصد از بیمارستان‌ها در خارطوم که در مرکز زد و خوردهای نظامی قرار دارد با ظرفیت کامل کار می‌کنند و اکثر آنها بعد از این‌که در حین درگیری‌ها هدف قرار گرفته اند، بسته شده‌اند.
دکتر هویده الحسن به روزنامه گاردین گفته که او با همکارانش جمع شده بودند تا در سومین روز از جنگ، یک مرکز درمانی را در خارطوم بازگشایی کنند. این مرکز حالا با جمع ناقصی از پزشکان بدون متخصص بیهوشی فعال است.
ما ریسک کردیم و بیرون رفتیم تا این کار را انجام دهیم. مردم هر روز می‌میرند و به کمک ما نیاز دارند. از آن زمان ما بیمارستان را ترک نکردیم. به شدت خسته و درمانده هستیم، نمی‌دانیم که آیا می‌توانیم به همین شکل ادامه دهیم یا نه.
این بیمارستان در ابتدا فقط برای موارد اضطراری، درمان زخم گلوله و جراحات ناشی از ترکش بازگشایی شد، اما در ادامه مجبور شد زنان زائو و موارد نارسایی کلیه و دیابت را هم پذیرش کند. هویده الحسن گفت: «گاهی اوقات می‌گویم ترجیح می‌دهم در اثر اصابت موشک بمیرم تا این‌که ببینم به خاطر کمبود دارو نمی‌توانم جلوی مرگ یک بیمار را بگیرم.»
مرکز او همچنین تعداد زیادی از کسانی که با چاقو زخمی شده بودند را هم درمان کرده:
غارت و دزدی به یک معضل بزرگ تبدیل شده ، به همین خاطر ما خیلی مراجعه از موارد چاقوکشی می‌گیریم. متأسفانه روزانه دو تا چهار نفر را از دست می‌دهیم چون نمی توانیم جان آنها را نجات دهیم.
او افزود: «نمی‌شود در این منطقه دو دقیقه در خیابان رفت بدون این‌که از تو سرقت کنند. غیر ممکن شده. حتی بنزین برای ماشین‌هایمان نداریم. فقط خوشبختانه کسانی که نزدیکی بیمارستان زندگی می‌کنند به ما اجازه می‌دهند در خانه‌هایشان سکونت کنیم.»
بسیاری از ساکنان خارطوم گفته اند یکی از نزدیکانشان به‌خاطر نداشتن دسترسی به مراقبت‌های اولیه پزشکی در خانه جان خود را از دست داده است. هفته گذشته یک زن ۳۳ ساله مبتلا به تب دنگی به خاطر تعطیلی بیمارستان‌ها در ام‌درمان جان باخت. یکی از مراکز درمانی این شهر بعد از گلوله باران بازگشایی شد اما دوباره هدف حمله قرار گرفت و بعد از کشته‌شدن یک نفر و زخمی‌شدن ۱۱ نفر بسته شد.
اتحادیه پزشکان سودان بر چگونگی تلاش کارکنان پزشکی برای کار در زیر بمباران‌ها تاکید کرده و گفته که ظرفیت سیستم بهداشت برای مقابله با بحران و پاسخ به تلفات گسترده «ساعت به ساعت بدتر می‌شود».
به تأیید این اتحادیه ۱۶ بیمارستان هدف بمباران و گلوله‌باران قرار گرفته و نیروهای مسلح یک آزمایشگاه ملی و ۱۹ بیمارستان را هم به اجبار تخلیه کرده‌اند تا برای عملیات خودشان از این ساختمان‌ها استفاده کنند. شش آمبولانس هنگام حمل بیمار مورد حمله قرار گرفته‌اند. یک ویدیوی تأییدنشده هم از بخش جراحی اطفال یکی از بیمارستان‌های اصلی خارطوم منتشر شده که در آن سقف بالای تخت‌های بیمارستان پوشیده از حفره است و سوراخ‌های ترکش روی دیوارها دیده می‌شود.
به گفته اتحادیه پزشکان در عین نیاز به رسیدگی به هزاران زخمی، ۷۰ درصد بیمارستان‌ها در منطقه‌های جنگی و اطرافشان از دسترس خارج شده‌اند و سایر بیمارستان‌ها هم که فقط با ظرفیت محدود قادر به ارائه کمک‌های اولیه ابتدایی اند، به‌دلیل کمبود تجهیزات، کادر بهداشتی و آب و برق در خطر تعطیلی کامل قرار دارند.
در دارفور هم وضعیت وضعیتی مشابه پایتخت برقرار است. آلیونا سیننکو، سخنگوی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در آفریقا تعطیلی دست‌کم یک بیمارستان بزرگ در دارفور غربی را تأیید کرد و گفت:
وضعیت در خارطوم و همچنین در منطقه دارفور بحرانی است. یک بیمارستان آموزشی بزرگ در دارفور غربی به دلیل درگیری‌ها و غارت‌های مداوم مجبور به تعطیلی شد. این چیزی است که ما از آن می‌ترسیدیم و اکنون در خارطوم شاهد آن هستیم. بیمارستان‌ها بدون آب و برق کار می‌کنند، قیمت سوخت سرسام آور است و بنابراین کمبود شدید سوخت وجود دارد که به معنای مشکلات ژنراتورها و پمپ‌های آب است. با این کمبودها و بدون داشتن آب تمیز چطور می‌شود مراقبت‌های بهداشتی ارائه داد؟
به گفته دکتر احمد عباس، پزشک بیمارستان ام‌درمان که پس از شروع جنگ به بریتانیا رفته، وزارت بهداشت بدون توجه به کمبودها حتی خود دستور تعطیلی برخی از بیمارستان‌ها را صادر کرده است.