به قدرت رسیدن دوباره طالبان در افغانستان بر میزان فقر و بیکاری در این کشور افزوده است و با افزایش مشکلات معیشتی هزاران افغان برای کار و تأمین مخارج زندگی خود به کشورهای همسایه از جمله ایران می‌روند. منابع افغانستانی تخمین می‌زنند که حدود یک میلیون نفر به ایران رفته‌اند. اکثریت پناهجویان در حالی که مرز ایران بسته بود، به‌شکل قاچاق وارد ایران شده‌اند.
در ماه‌های اخیر همزمان با بیشتر شدن مهاجرت افغان‌ها به ایران، برخورد و رفتار مسئولان جمهوری اسلامی ایران و حتی برخی از رسانه‌ها نسبت به این مهاجران تبعیض‌آمیزتر شده است طوری که بخشی از مردم نیز با آن‌ها بدرفتاری می‌کنند.
روزنامه «۸صبح» کابل در گزارشی نمونه‌های جدیدی از این‌گونه برخوردها با مهاجران افغانستانی را منتشر کرده است. این روزنامه نوشته است افغان‌هایی که در اردوگاه‌های ایران به‌سر می‌برند «تلخی زندگی را در چهارچوب شکنجه، آزار و اذیت و اخاذی»، تجربه می‌کنند.
این روزنامه به یک نوار صوتی از اردوگاه نگهداری مهاجران افغان در زاهدان دست یافته که براساس آن هزاران افغان در این اردوگاه در بدترین شرایط ممکن و فقدان امکانات اولیه، شب و روز خود را سپری می‌کنند.
در این نوار صوتی گفته‌شده که نیروهای ایران در اردوگاه زاهدان افغان‌ها را به‌نحوی گروگان گرفته و از هر فرد یک میلیون تومان پول نقد اخاذی کرده و موبایل‌های همراه آن‌ها را ضبط کرده‌اند.
حتی مسئولان اردوگاه مدارک افرادی هم که قانونی وارد ایران شده‌اند پاره کرده‌اند.
بنا به این گزارش، در این اردوگاه نان و آب کافی برای افغان‌ها وجود ندارد و در مدت یک یا دو روز تنها آب و نان خشک بین این افراد توزیع می‌شود.
در این نوار صوتی همچنین گفته‌شده تمام کسانی را که به این اردوگاه آورده‌اند، «به زور شکنجه و شلاق دستبند» بوده است.
ادامه تبعیض در خارج از اردوگاه‌ها
این گزارش به وضعیت خارج از اردوگاه و در شهرهای دیگر ایران نیز پرداخته و گفته است که «صاحبان کار، برخی از شهروندان ایران و کارفرمایانی که افغان‌ها زیر دست آن‌ها کار می‌کنند، بخشی از آزار، اذیت و شکنجه روحی افغان‌ها در ایران را رقم زده‌اند».
این گزارش به چند نمونه یورش نیروهای انتظامی ایران به محل کار افغان‌ها، بازداشت، توهین و کتک زدن آن‌ها و سپس انتقال‌شان به اردوگاه‌ها و بازگرداندن‌شان به افغانستان اشاره کرده است.
مهاجران افغان از «بدرفتاری، شکنجه و بی‌رحمی» از سوی نیروهای انتظامی ایران سخن گفته‌اند.
در بسیاری از موارد نیز افغان‌هایی که از سوی کارفرمایان استخدام می‌شوند، موفق به دریافت دستمزد خود نمی‌شوند. بسیاری از افغان‌ها در مرحله نخست به دلیل نداشتن مدارک ورود به ایران و به دلیل افغان بودن، حتی برای کارگری در ساختمان‌ها هم استخدام نمی‌شود و در چندین مورد کارفرمایان آن‌ها پس از انجام کارهای شاقه، دستمزدشان را پرداخت نکرده‌اند.
گفته می‌شود که تنها به دلیل افغان بودن در برخی موارد دستمزد مهاجران افغان پرداخت نمی‌شود و آن‌ها توانایی شکایت را هم ندارند.
گرانی‌ها در ایران و فشار مضاعف بر مهاجران افغان
در بخش دیگری از این گزارش با اشاره به افزایش قیمت مواد غذایی و اعتراضات اخیر در ایران گفته‌شده که برای افغان‌هایی که به‌تازگی وارد ایران شده‌اند و تاکنون دخل‌وخرج‌شان مشخص نیست، این مشکل رنجی مضاعف است.
مهاجران افغان که در ایران کارگری می‌کنند گفته‌اند به اندازه یک کارگر ساده ایرانی هم درآمد ندارند و بسیار دشوار است که بتوانند برنج یا گوشت مرغ بخرند.
هر کارگر ساده افغان در برابر کار شاقه‌ای که انجام می‌دهد، روزانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان دستمزد می‌گیرد که با گرانی‌های گسترده در ایران این مقدار دستمزد به هیچ عنوان کفاف گذران زندگی آن‌ها را نمی‌کند.
دولت جمهوری اسلامی ایران در قوانین مهاجرستیزانه اشتغال، مهاجران افغانستانی را که اصلی‌ترین نیروی کار مهاجر در ایران را تشکیل می‌دهند تنها در بخش محدودی از مشاغل به‌رسمیت می‌شناسد. قانون کار، اشتغال مهاجران بدون «پروانه کار، پروانه کار موقت و کارت کار موقت» را جرم‌انگاری و تخلف اعلام کرده و در عین‌حال شرایط بسیار سختی را برای صدور مجوز کار معین کرده است.
مهاجران افغانستانی حتی اجازه سفر به بسیاری از شهرها و مناطق ایران را ندارند و فشار علیه به‌کارگیری آن‌ها که فارغ از تحصیلات یا تخصص و مهارت خود، غالباً در مشاغل سخت و برای کارگری و باربری به‌کار گرفته می‌شوند، در حالی تشدید شده که افغانستانی‌های ساکن ایران اعم از «مجاز» و «غیرمجاز» از اشتغال در بسیاری از کسب و کارها حتی، مشاغل آزاد محرومند.
در یکی از آخرین اقدام‌ها علیه پناهجویانی که دولت ایران «تبعه خارجی غیرمجاز» می‌خواند، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ایران پس از وضع جریمه علیه به‌کارگیری مهاجران «غیرمجاز»، یک سامانه تلفنی را برای «ارائه شکایت‌ها و گزارش‌های مردمی در خصوص به‌کارگیری نیروهای خارجی غیرمجاز توسط کارفرمایان» اعلام کرد.
ایران مهاجران افغان را اخراج می‌کند
سازمان جهانی مهاجرت (IOM) به‌تازگی اعلام کرد که پس از تسلط طالبان بر افغانستان، ایران اخراج مهاجران افغانستانی را تشدید کرده است.
اشلی کارل، معاون دفتر نمایندگی سازمان مهاجرت در افغانستان به آسوشتیدپرس گفته بود که در سه ماه نخست سال جاری میلادی اخراج مهاجران افغانستان از ایران ۶۰ درصد افزایش یافته است و در این مدت نزدیک به ۲۵۰ هزار مهاجر به افغانستان بازگشته‌اند. او افزوده بود بیشتر این افراد به سختی خود را به ایران رسانده بودند.
وزارت مهاجران و عودت‌کنندگان حکومت طالبان در اواخر اسفند ۱۴۰۰ اعلام کرد که حکومت ایران تنها طی یک روز، دو هزار نفر از جمله ۷۳ خانواده شامل ۳۲۱ نفر و بیش از یک‌هزار نفر مجرد را به افغانستان بازگردانده است.
کمیساریای عالی امور پناهندگان پیش از این گفته بود که در ماه‌های پایانی تابستان و پائیز سال گذشته به‌طور میانگین روزانه سه هزار مهاجر افغانستانی از ایران اخراج شده‌اند.