محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران روز جمعه ۹ اردیبهشت گفت که مذاکرات احیای برجام در بعد فنی و هستهای به پایان رسیده است و این آمریکا است که باید مشکلاتش را حل کند: «مذاکرات در حوزه مباحث فنی و هستهای تمام شده است. مذاکرات در چهارچوب توافق برجام بوده و مشکلاتی است که آمریکا ایجاد کرده و خودش باید این مشکلات را رفع کند چرا که تمامی رفتارهایشان خلاف توافق بوده؛ خودشان از برجام خارج شدند و خودشان امضایشان را پاره کردند، امروز هم اگر میخواهند به توافق بازگردند باید همه مواردی را که نقض کردند، اعاده کنند.»
اسلامی به صحبتهای رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد بیپاسخ ماندن ابهامات و سوالهای آژانس در مورد مکانهای اعلامنشدهای که در آنها مواد هستهای با منشاء انسانی کشف شده است هم گفت که «ما به تمامی سؤالات در خصوص مکانهای ادعایی پاسخ دادهایم؛ دو مرتبه هم جلسه داشتیم و جلسه سوم هم به زودی در تهران تشکیل خواهد شد و مذاکرات در حال پیشرفت است.»
پیش از صحبتهای اسلامی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی روز چهارشنبه به خبرگزاری آسوشیتد پرس گفته بود که آژانس همچنان در تلاش است تا پاسخهایی روشن و دقیق از ایران دریافت کند که به ابهامات این نهاد در مورد وجود مواد هستهای با منشا انسانی در سه سایت اعلامنشده خاتمه دهد.
ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی در سفر روز ۱۴ اسفند ۱۴۰۰ گروسی به تهران به نقشه راهی برای ختم پرونده چهار سایت اعلام نشده دست یافتند. به نظر می رسد پرونده یکی از این چهار سایت بسته شده باشد و تنها سه سایت دیگر در ابهام قرار دارد.
محمد اسلامی پیشتر و در دیدار اسفندماهش با گروسی گفته بود که ایران تا خرداد ماه پاسخها و مدارک لازم را در مورد این مکانها و دلیل وجود مواد هستهای در آنها به آژانس بینالمللی انرژی اتمی ارائه خواهد کرد.
ادعای ایران در مورد انتقال پاسخ و مدارک مورد نیاز برای ختم پرونده پادمانی نه تنها از سوی آژانس تایید نشده است بلکه مدیرکل این نهاد به صراحت از باقیمانده ابهام در مورد این نقاط سخن میگوید.
ناظران پیش از این سفر اسفندماه مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی را به عنوان آخرین گام مورد نیاز برای احیای برجام تفسیر میکردند. اما به نظر میرسد موضوع خروج سپاه از لیست تحریمهای تروریستی آمریکا اکنون به گره اصلی در مذاکرات بدل شده است.
از دیگر سو، ایران به تدریج خود را برای سناریوهای شکست مذاکرات احیای برجام هم آماده میکند. مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی روز پنجشنبه ۸ اردیبهشت در نشست خبریاش تایید کرد که ایران کارخانه ساخت قطعات پیشرفته نسل جدید سانتریفیوژهایش را به زیرزمینهای تاسیسات هستهای نطنز منتقل کرده است.
این کارخانه پیش از انتقال به نطنز در کرج فعال بود. کارخانه تسا قطعاتی را تولید میکرد که برای کنترل لرزش سانتریفیوژهای نسل جدیدتر و پرسرعتتر ایران بسیار حیاتی هستند. اما این تاسیسات هدف یک خرابکاری قرار گرفت و تا مدتها یکی از موضوعات بحرانی در روابط ایران و آژانس بود.
حمله به تأسیسات شرکت تکنولوژی سانتریفیوژ ایران، TESA دوم تیر سال ۱۴۰۰ اتفاق افتاد. بنا بر اطلاعاتی که اکنون داریم این حمله با استفاده از پهپاد صورت گرفته و خسارت قابل توجهی به سوله اصلی تولید قطعات حساس ماشینهای پیشرفته غنیسازی اورانیوم وارد شده بود.
ایران پس از این حمله که ابتدا آن را حادثه و سپس خرابکاری اسرائیل خواند، دسترسی آژانس بینالمللی انرژی اتمی را تعلیق کرد. کاظم غریبآبادی، نماینده وقت ایران در سازمانهای بینالمللی مستقر در وین گفته بود که «از آنجا که تحقیقات امنیتی و قضایی در مورد مجتمع تسای کرج همچنان ادامه دارد، تجهیزات نظارتی این مجتمع در زمره تجهیزات تحت سرویس فنی قرار نمیگیرند.»
آژانس تا مدتها به دوربینّها و حافظه آنها در تاسیسات کرج دسترسی نداشت و نهایتا پس از آنکه کشورهای عضو آژانس تهدید کردند که پرونده ایران در شورای حکام مطرح خواهد شد ایران اندکی انعطاف نشان داد و به بازرسان آژانس اجازه داد دوربینها جدید در این مجتمع نصب کنند و دوربینهایی را که در خرابکاری آسیب دیده بودند، تحویل بگیرند.
حال گروسی میگوید که ایران تصمیم دارد که از تاسیسات هستهایش حفاظت بیشتری بکند و به همین دلیل تاسیسات تسا را به یکی از راهروهای زیرزمینی نطنز که سه طبقه زیر زمین قرار دارد منتقل کرده است.
حل نشدن موضوعات پادمانی میان ایران و آژانس میتواند نهایتا به مانعی جدی بر سر احیای برجام بدل شود. با این حال گروسی در آخرین مصاحبهاش تاکید کرده که حتی مایل نیست به سناریوی احیا نشدن برجام و شکلگیری یک وضعیت ژئواستراتژیک جدید در خاورمیانه فکر کند.