حمید نوری ۶۰ ساله، دادیار سابق قوه قضائیه شنبه ۹ نوامبر ۲۰۱۹ / ۱۸ آبان ۱۳۹۸ زمانی که برای دیدار با اقوامش به کشور سوئد سفر کرده بود، در فرودگاه بین‌المللی آرلاندای استکهلم با حکم دادسرای این شهر به صورت موقت بازداشت شد و یک سال و ۹ماه در بازداشت موقت ماند. دادستانی سوئد ۲۷ ژوئیه ۲۰۲۱ (۵ مرداد ۱۴۰۰) در اطلاعیه‌ای تحت عنوان «پیگرد جنایات جنگی در ایران» خبر از تحویل رسمی کیفرخواست حمید نوری به دادگاه داد. بر اساس این کیفرخواست حمید نوری با دو اتهام اصلی روبه‌روست: جنایت جنگی (نقض حقوق عمومی بین‌الملل، از نوع سنگین) و قتل. هر دوی این اتهام‌ها به دلیل نقش مستقیم در کشتار بیش از ۱۰۰ تن از مخالفان و زندانیان سیاسی در سال‌های پایانی جنگ ایران و عراق (در دهه ۶۰ و مشخصاً سال ۱۳۶۷) علیه نوری مطرح شده است.
محاکمه حمید نوری با نام مستعار حمید عباسی، دادیار سابق قوه قضائیه و شکنجه‌گر زندان گوهردشت در دهه شصت، به دلیل دست داشتن در کشتار زندانیان سیاسی در دهه شصت و مشخصاً تابستان سال ۱۳۶۷، سه‌شنبه ۱۹ مرداد / ۱۰ اوت آغاز شد. این اولین بار است که طی بیش از سه دهه پس از کشتار جمعی زندانیان سیاسی در تابستان ۶۷، یکی از متهمان به دست داشتن در این جنایت در دادگاه محاکمه می‌شود.
در این دادگاه پس از قرائت کیفرخواست توسط دادستان‌ها ۳۵ شاکی و ۲۵ شاهد که همه از خانواده‌های قربانیان کشتار ۶۷ یا جان‌به‌دربردگان هستند، روایت‌های خود را تعریف می‌کنند. سپس شاهدان متخصص درباره موضوع‌های مختلفی از جمله تاریخ درگیری بین دولت جمهوری اسلامی و سازمان مجاهدین خلق، اهمیت فتوی در فقه شیعه، اعتبار شاهدان عینی و … سخن خواهند گفت.
دو هفته نخست دادگاه همچون روز اول و دوم آن به قرائت کیفرخواست مربوط می‌شود.
- حوالی ساعت ۱۴:۲۰ به وقت تهران جلسه سوم دادگاه به پایان رسید
حمید نوری در سومین جلسه دادگاه ۲۱ مرداد ۱۴۰۰ / ۱۲ اوت ۲۰۲۱ با لباس دیگری در دادگاه حاضر شد. در این جلسه دادستان به نقش او در انتقال زندانیان سیاسی برای اعدام پرداخت و از افراد دیگری نیز نام برد.
در جلسه سوم دادستان به خاطرات منتشر شده از ایرج مصداقی پرداخت و از زندانیانی نام برد که در کتاب مصداقی به اعدام شدن آنها در جریان کشتار ۶۷ اشاره شده است.
ایرج مصداقی در آغاز روز سوم دادگاه در گفت‌وگویی کوتاه با زمانه می‌گوید که در این دادگاه شاهد است که چطور «کسی که روزی در گوهردشت خدایی می‌کرد، امروز باید در برابر دادگاه پاسخگو باشد.»
در ادامه دادگاه، دادستان بر اساس کتاب‌های منتشر شده از خاطرات زندانیان سیاسی دهه ۶۰، به نحوه و شیوه برخورد حمید نوری با زندانیان پرداخت و گفت که او چگونه زندانیان در صف اعدام را صدا می‌زده است.
دادستان در ادامه با اشاره به کتاب «آفتابکاران»، نوشته محمود رویایی، به جزییات رفتار مسئولان زندان و زندانبانان از جمله حمید نوری با زندانیان سیاسی پرداخت و با اشاره به کتاب ایرج مصداقی گفت که نوری (حمید عباسی) چگونه بعد از اعدام هر گروه از زندانیان، شیرینی پخش می‌کرده است.
دادستان با نام و نشان به شماری از کسانی که در جریان اعدام‌های تابستان ۶۷ اعدام شدند پرداخت و روند اعدام‌ها را شرح داد.
حمید نوری آمد، حدود ۲۰ نفر را اسم برد، خندید و گفت امروز «عاشورای مجاهدین» است …نیری، مجتبی اختر را به ۱۰۰ ضربه شلاق محکوم کرد. حمید نوری داوطلب شد که او را شلاق بزند …
دادستان به موارد دیگری نیز اشاره کرد که بر اساس آنها حمید نوری برای شلاق زدن زندانیان سیاسی اعلام آمادگی کرده بود.
دادستان همچنین با اشاره به چند کتاب منتشر شده توسط زندانیان سیاسی دهه ۶۰ به نام‌های مشترک زندانیان اعدام شده اشاره کرد که در این کتاب‌ها آمده است.
دادستان وارد فصل “توقف اعدام‌ها” شد.
او با اشاره به کتاب آفتابکاران محمود رویایی گفت که با توجه به گفت‌و‌گوهای زندانیان، در برخی بندهای فرعی هیچ زندانی‌ای باقی نمانده و عده بیشتر در بند «ملی‌کش»ها بودند.
«ملی کش» یعنی کسانی که با وجود پایان دوره محکومیت، باز در زندان باقی نگه داشته می‌شوند.
دادگاه پس از آن به پایان رسید. پایان سومین جلسه دادگاه به معنای پایان نشست‌ها در این هفته بود.
«زمانه» پس از پایان دادگاه با گیتا هادین ویبِری، یکی از وکیلان قربانیان در دادگاه حمید نوری گفت و گو کرد.
هادین ویبری به خبرنگار زمانه گفت که نسبت به روند دادگاه و محکومیت نوری امیدوار است و به نظر او، تا این مرحله، دادستانی پرونده‌ای محکم با شواهد و مستندات در دست دارد.
شبکه همبستگی برای حقوق بشر در ایران نیز در بیانیه‌ای محاکمه حمید نوری را سرآغاز گشوده شدن پرونده جنایت سران حکومت اسلامی علیه بشریت دانسته است.
در این بیانیه آمده:
این محاکمه به سران حکومت اسلامی و تمام گماشتگان آنان هشدار می‌دهد که جنایت علیه بشریت نه فراموش می‌شود، نه بخشیده می‌شود و نه شامل مرور زمان می‌گردد.
مادران پارک لاله ایران نیز در بیانیه خود به مناسبت آغاز دادگاه حمید نوری نوشته‌اند:
آغاز محاکمه حمید نوری در دادگاه استکهلم سوئد، باعث خوشحالی ماست و نشان از آن دارد که مقاومت‌ها و مبارزات شجاعانه و دادخواهانه‌ی مادران و خانواده‌های خاوران طی ۴۰ سال گذشته زیر تیغ سرکوب‌های مداوم حکومت و هم چنین مبارزات و ایستادگی‌های پیوسته و پیگیرانه زندانیان سیاسی جان به در برده و دیگر بازماندگان و فعالان سیاسی و اجتماعی در داخل و خارج از کشور در همین سال‌های سیاه هم می‌تواند به بار بنشیند تا کمی طعم عدالت را بچشیم. هرچند هنوز در آغاز راه هستیم و تا پیروزی راهی بسیار سخت و ناهموار در پیش رو داریم.
در بیانیه مادران پارک لاله ایران همچنین آمده که «گسترش روزافزون اعتراض‌ها، تجمع‌ها، اعتصاب‌ها و اعتلای جنبش‌های مستقل و مردمی که بیش از پیش شجاعانه‌تر و قاطع‌تر به پیش می‌روند و مبارزه می‌کنند و کمتر فریب نیرنگ‌های ریز و درشت حکومت را می‌خورند، به ما این امید را می‌دهد که پایان این همه ظلم، ستم، تبعیض، فقر، بیماری، بیکاری و مرگ و میر و بی‌عدالتی نزدیک است و رهایی و آزادی و شادی را پیش رو خواهیم داشت و خواهیم ساخت.»
گفتوگو با دیگر حاضران در محل دادگاه
«زمانه» برای بحث درباره اهمیت‌ها و دلالت‌های دادگاه حمید نوری، دادیار سابق دستگاه قضایی با شهلا شفیق، نویسنده و پژوهشگر گفتوگو کرد.
شهلا شفیق جامعه‌شناس و نویسنده ایرانی مقیم فرانسه و زندانی سیاسی سابق است. این برنده نشان لژیون دونور فرانسه، به کنش‌گری در عرصه زنان و علیه خشونت و تبعیض نیز مشغول بوده است.
خانم شفیق در سال‌های اخیر به مسأله زندان نیز پرداخته، کارهای زیادی روی خاطرات زندان کرده که در کتاب «انسان نوین اسلامی، زندان سیاسی در ایران» متجلی است. رمان او، «از آینه بپرس» نیز به همین مسأله می‌پردازد.
شهلا شفیق درباره رابطه ادبیاتی همچون خاطرات زندان با دادخواهی به «زمانه» گفت که حجم وسیع خاطرات نوشته‌شده درباره زندان‌های دهه شصت را باید یک تاریخ شفاهی ارزشمند دانست و در شرایط ایده‌آل، این خاطرات باید به آرشیو مهمی از تاریخ ایران بدل شوند.
به گفته شهلا شفیق، دست به قلم بردن زندانیان پس از آزادی «یکی از شانس‌های تاریخی ما» است.
به باور شفیق، شناخت زندان‌ها به شناختی از سرتاسر سیستم سرکوب و کنترل جامعه و شیوه‌های آن منجر می‌شود. گفت‌و‌گوی تفصیلی و تحلیلی کامل با این نویسنده و جامعه‌شناس را در ادامه بشنوید:
استر سلیمی از ایرانیان مقیم سوئد که هر سه روز دادگاه حمید نوری در این هفته در محل حاضر بود، درباره انگیزه حضور خود با «زمانه» گفت و گو کرد.
اسلیمی گفت در ۳۴ سال گذشته که خارج از ایران ساکن است، در تمامی رویدادهای مرتبط با ایران در سوئد حاضر شده، چرا که «دلش با مردم کشورش، ایران است» و معتقد است «باید به هرترتیبی جنایتکاران حاکم بر ایران معرفی شوند تا به سزای اعمال خود برسند.»
او که با آرزوی آزادی ایران تمام این سال‌ها را سپری کرده به زمانه می‌گوید از اینکه می‌بیند گروه‌های مختلف سیاسی و مدنی با یک هدف مشترک در محل دادگاه حاضرند بسیار خوشحال است.
روند دادگاه حمید نوری در سوئد به احتمال بسیار زیاد حداقل تا آوریل ۲۰۲۲/فروردین و اردی‌بهشت ۱۴۰۱ ادامه خواهد داشت.