یک منبع آگاه به الجزیره گفت عربستان سعودی در آستانه توافق برای عادی‌سازی روابط دیپلماتیک خود با دولت بشار اسد در سوریه است.
به گفته یک مقام ارشد ارتش آزاد سوریه، از نیروهای مخالف رژیم اسد که ارتباط نزدیکی با وزارت امور خارجه عربستان سعودی و اداره اطلاعات این کشور دارد، «اوضاع سیاسی در ریاض تغییر کرده است». بسیاری از اعضای خانواده سلطنتی سعودی به ویژه محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور مشتاق‌اند که دوباره با اسد رابطه برقرار کنند.
این مقام که در تابستان ۲۰۱۱ پس از تحولات سوریه به مخالفان پیوست و به‌تازگی به آشتی با دمشق روی آورده است، گفت:
«می‌توان نگرش غالب را چنین تعریف کرد: دوران تغییر کرده، بهار عربی به تاریخ پیوسته است و منطقه به سمت آینده‌ای جدید با ویژگی‌های ژئوپلیتیکی جدید در حال تغییر است.»
این سخنان در حالی بیان می‌شود که بر اساس گزارشی که در اواخر ماه مه گذشته منتشر شد، ریاض یک هیئت اطلاعاتی به سرپرستی خالد حُمیدان مدیر کل اداره اطلاعات سعودی را به دمشق اعزام کرد تا در مورد احتمال بهبود روابط دو دشمن سابق گفت‌وگو کند. همچنین در ماه مه، سوریه اولین هیئت خود را به ریاست محمد رامی مارتینی، وزیر گردشگری پس از ۱۰ سال به ریاض اعزام کرد.
از نخستین روزهای تحولات و درگیری‌ها در سوریه، عربستان سعودی یکی از بازیگران اصلی جنگ نیابتی با هدف سرنگونی اسد بود. ریاض به‌عنوان بخشی از تلاش خود، مجموعه‌ای از گروه‌های شورشی محلی را با منابع مالی و تسلیحاتی، از جمله موشک‌های ضد تانک ساخت آمریکا، تجهیز کرد. این کارزار پس از مداخله‌های بزرگ روسیه و ایران به‌عنوان پشتیبان‌های اصلی اسد، متزلزل شد.
با این حال، به نظر می‌رسد عربستان سعودی اکنون رابطه با دمشق را برای پیشبرد سیاست‌های منطقه‌ای خود و تقویت منافع گسترده‌تر مناسب می‌داند.
خنثی کردن تنش‌ها با ایران
به گفته یک مقام وزارت امور خارجه سوریه که در جریان مذاکرات اخیر با ریاض قرار دارد، «محمد بن سلمان در تلاش است تا تنش‌ها با جمهوری اسلامی ایران را از طریق تعامل با سوریه کاهش دهد.»
به گفته این مقام، «محمد بن سلمان به تیم خود دستور داده که به دمشق اطمینان دهد که او نمی‌خواهد رژیم اسد را تغییر دهد، و سوریه ـ به‌عنوان یک کشور برادر عرب ـ به‌طور طبیعی باید به عربستان سعودی نزدیک باشد».
این مقام ادعا کرد که این اقدام «آشکارا علامتی به رهبری ایران» است که ریاض «تشخیص می‌دهد که طرف جنگی که ایران در آن بیشترین سرمایه‌گذاری را کرده پیروز شده، و [عربستان سعودی] تلاش نخواهد کرد این واقعیت را به چالش بکشد.»
این مقام، ضمن رد احتمال حضور ایران در نشست دمشق گفت: «بگذارید بگوییم ایرانی‌ها بلافاصله از آن‌چه شنیدند بسیار استقبال کردند.»
به دلیل حساسیت به این موضوع، دو منبع آگاه در گفت‌وگو با الجزیره نخواستند نامشان منتشر شود.
در ماه مه، برهم صالح رئیس جمهوری عراق گزارش‌هایی را تأیید کرد که بر اساس آن‌ها عربستان سعودی و ایران در تلاش‌اند تا تنش‌های موجود در روابط خود را کاهش دهند و در بغداد گفت‌وگوهای دوجانبه‌ای را به پیش برده‌اند. گفته می‌شود، این مذاکرات نه به‌طور ویژه اما عمدتاً بر حل مسئله جنگ در یمن متمرکز بوده است. نیروی هوایی عربستان سعودی از اواسط سال ۲۰۱۵ علیه شورشیان حوثیِ همسو با ایران و در دفاع از دولت یمن وارد جنگ شد.
یک مقام از وزارت امور خارجه عربستان سعودی در مورد این‌که آیا مذاکرات دمشق بر بهبود روابط با ایران متمرکز است چیزی نگفت اما افزود:
«زمان آن فرارسیده است که بپذیریم سوریه به همان شکلی که هست، بخش غیرقابل حذف از جهان عرب است.»
با این حال، عربستان سعودی ضمن تلاش برای کاهش تنش با ایران به‌منظور جلوگیری از درگیری نظامی، می‌خواهد سوریه را از مدار استراتژیک تهران خارج کند.
افسر مرتبط با ارتش آزاد سوریه می‌گوید:
«مقامات سعودی برای دولت [سوریه] روشن کردند که می‌خواهند روابط خود را دوباره عادی کنند، اما قبل از هرگونه پشتیبانی از سوریه در زمینه دیپلماتیک، باید نشانه‌هایی وجود داشته باشد که اسد در مورد کاهش نفوذ ایران در سوریه… اخراج شبه‌نظامیان ایرانی و پایان دادن به بهره‌برداری ایران و حزب‌الله لبنان از سوریه به‌عنوان یک پایگاه بزرگ نظامی، جدی است.»
حتی اگر بشار اسد اراده سیاسی چنین کاری را داشته باشد، تردید وجود دارد که توانایی نابودی شبکه گسترده شبه‌نظامیان نیابتی ایران را داشته باشد زیرا به آن‌ها برای کمک به نابودی باقی مانده مخالفان مسلح خود نیاز دارد.
همانطور که به‌تازگی سمیر الطاقی تحلیلگر سوری نوشت:
«ارتش سوریه ضعیف است… اسد در موقعیتی نیست که بتواند نیروهای حامی و کاملاً طرفدار ایران را در سوریه جایگزین یا حتی با آن‌ها مقابله کند.»
«نفوذ سیاسی پنهان»
به گفته افسر مرتبط با ارتش آزاد سوریه، به نظر می‌رسد سعودی‌ها اکنون این واقعیت استراتژیک را پذیرفته‌اند و به دولت سوریه در مورد موضع سازش درباره حضور ایران پیشنهاد داده‌اند:
«سعودی‌ها اذعان می‌کنند که ایرانی‌ها همچون در بغداد، تأثیر سیاسی پنهانی در دمشق دارند و به این نفوذ ادامه خواهند داد، اما آن‌ها و امارات متحده عربی می‌خواهند اسد بر ایرانی‌ها فشار بیاورد تا حداقل سرمایه‌های نظامی استراتژیک خود مانند پایگاه‌های ذخیره‌سازی و تولید موشک را کاهش دهند.»
گفت‌وگوی سعودی و سوریه به دنبال جلسه اخیر روسیه برگزار شد که بین نمایندگان دولت‌های اسرائیل و سوریه صورت گرفت و در آن حضور نظامی ایران نیز مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
مقام وزارت خارجه سوریه می‌گوید:
«[ریاض] گفت‌وگوهای ما با اسرائیلی‌ها را مقدمه‌ای احتمالی برای گفت‌وگوهای پشت صحنه با آمریکا می‌داند، به‌ویژه در زمانی که دولت جدید جو بایدن می‌خواهد خاورمیانه را ترک کند و ممکن است وضع موجود در سوریه را بپذیرید.»
با این حال، یک مقام مسئول در شورای امنیت ملی آمریکا، آب سردی بر سر طرح هرگونه روابط نزدیک با دولت اسد ریخت. او گفت:
«ایالات متحده از انتخابات آزاد و عادلانه در سوریه براساس قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد حمایت می‌کند. ما به رژیم قاتل اسد مشروعیت نمی‌دهیم. متحدان ما در منطقه آن‌چه را که به نفع امنیت ملی خود می‌دانند انجام خواهند داد. با این حال، ما اعتقاد داریم که منافع آن‌ها این است که با اسد درگیر نشوند.»
این مقام آمریکایی نیز نخواست نامش فاش بشود.