[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130421_Heritage_EarthquakeMonuments_Rouhani.mp3[/podcast]
طی روزها و هفته‌های اخیر زلزله چندین نقطه در ایران را لرازنده و تلفات انسانی و خسارت‌های مادی فراوان وارد کرده است. با گذشت بیش از یک هفته از زلزله استان بوشهر و چندین روز از زلزله سیستان و بلوچستان اینک پرسش‌ها در خصوص میزان آسیبهای وارد شده به آثار تاریخی و فرهنگی در این مناطق آغاز شده است.
گزارش‌ها و بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد در استان بوشهر به چند اثر تاریخی از جمله دو قلعه آسیب‌هایی جدی وارد شده است. اما میزان خسارت‌ها در استان سیستان و بلوچستان بسیار کمتر بوده است.
تخریب قلعه‌های تاریخی بوشهر
در استان بوشهر قلعه‌های تاریخی «داراب خان» و «رییس غلام» قربانیان اصلی زلزله ۱/۶ ریشتری در شهر شنبه و کاکی بوده‌اند. گزارش‌های اولیه از شهر شنبه در استان بوشهر نشان داد قلعه تاریخی داراب خان که قدمتش به دوران قاجار می‌رسد در جریان زلزله اخیر آسیب دیده است. این قلعه تاریخی در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود. خبرگزاری میراث گزارش داده است طبق برآوردهای اولیه حدود ۸۰ درصد از این قلعه تخریب شده است. با این حال هنوز هیچ ارزیابی رسمی از میزان خسارت‌های وارد شده به این اثر ملی توسط سازمان میراث فرهنگی ایران منتشر نشده است.
قلعه داراب خان پیش از زلزله نیز در وضعیت مناسبی قرار نداشت و به دلیل سال‌ها بی‌توجهی و عدم مراقبت با فرسایش و آسیبهای زیادی روبه‌رو شده بود. دو سال پیش، شهردار شنبه در گفت‌وگو با خبرگزاری «بوشهر نیوز» از درخواست‌های مکرر خود به اداره میراث فرهنگی برای رسیدگی به این قلعه تاریخی سخن گفته بود؛ درخواست‌‌هایی که به گفته حسین فرجاد، شهردار شنبه، همگی بی‌پاسخ مانده بودند. فعالان فرهنگی در شهر شنبه نسبت به نابودی کامل این اثر بارها هشدار داده بودند. قلعه داراب خان یکی از بزرگ‌ترین و مشهورترین قلعه‌های منطقه دشتی در استان بوشهر به شمار می‌آید. این قلعه شامل یک بنای عظیم و دو قسمت مجزای اندرونی و بیرونی است. در کنار قلعه باغ کوچکی نیز وجود دارد.
قلعه «رییس غلام» نیز یک اثر تاریخی دیگر است که به گزارش خبرگزاری میراث آسیبهای جدی دیده و اکنون بخشی از دیوارهای آن فروریخته است. این قلعه نیز مربوط به دوران قاجار است و در دشتی مسطح بنا شده و دارای دو قسمت اندرونی و بیرونی است. در قسمت اندرونی خانواده و در قسمت بیرونی تفنگچیان مستقر بوده‌اند.
با این‌که طبق این گزارش‌ها ظاهراً میزان تخریب آسیب تاریخی در استان بوشهر به این دو قلعه محدود بوده است، اما کارشناسان بناهای تاریخی در این استان نسبت به وضعیت نامناسب سایر بناها و خانه‌های تاریخی به‌خصوص در خود شهر بوشهر اظهار نگرانی کرده‌اند. به گفته بهروز مرباغی، پژوهشگر معماری و شهرسازی در استان بوشهر، بیشتر بناها و عمارت‌های این استان در صورت مرمت شدن می‌‌توانند در برابر چنین زلزله‌هایی مقاومت کنند. اما متأسفانه تعداد زیادی از این بناها به حال خود رها شده‌اند و با یک زلزله بسیار خفیف نیز فروخواهند ریخت.
علیرضا گل‌گلی، مدیر طرح ملی مستند‌سازی خانه‌های تاریخی، نیز به خبرگزاری ایسنا گفته است بیشتر خانه‌های تاریخی در بوشهر در طول سال‌های گذشته تخریب و نابود شده‌اند. به گفته او مردم با دریافت وام مسکن خانه‌های تاریخی خود را تخریب و به جای آن‌ها خانه‌های جدید ساخته‌اند. آقای گل‌گلی معتقد است مرمت اصولی می‌تواند جلو هر نوع تخریب در بافت‌‌های تاریخی را بگیرد.
بناهای تاریخی سیستان و بلوچستان
زلزله ۸/۷ ریشتری در استان سیستان و بلوچستان که یکی از قوی‌ترین زلزله‌ها طی چندین دهه گذشته در ایران بوده است، خوشبختانه خسارت‌های کمتری به‌بار آورد. این زلزله با این که در شهرهای زیادی در این استان از جمله سراوان، زابل، زاهدان، خاش و چابهار احساس شد اما میزان خسارت‌های آن بسیار اندک بود. محمد شریف خالقی، فرماندار سراوان، از وارد شدن خسارت‌های جزیی به برخی از آثار تاریخی این شهر خبر داد ولی جزئیات بیشتری هنوز اعلام نشده است.
آثار تاریخی و فرهنگی زیادی در منطقه سراوان وجود دارد. سنگ‌نگاره‌های «دره‌نگاران» با قدمتی در حدود ده هزار سال جزو آثار بسیار شاخص این منطقه است. این منطقه در فاصله ۷۵ کیلومتری شهر سراوان واقع شده است. در محدوده‌ای کوچک در دل صخره‌‌ها، هزاران نقش از دوران شکارگری انسان روی سنگ‌ها تصویر شده است. در این نقش‌ها جانورانی مانند گاو وحشی، شتر دو کوهانه، بز کوهی و همچنین شکارچیان را می‌توان تشخیص داد.
از دیگر نقاط جالب توجه در این منطقه روستای کلپورگان است که هنوز روش تولید سفال در آن مشابه تولید سفال در دوران پیش از تاریخ است. به این منطقه «موزه زنده سفال کلپورگان» نیز گفته می‌شود. سفال‌های تولید شده در کلپورگان نشان‌دهنده تدوام یک سنت شش هزار ساله در تولید و تزیین سفال است . کلپورگان که در ۲۵ کیلومتری سراوان قرار دارد نام خود را از کلپوره یا نوعی گیاه دارویی در این منطقه وام گرفته است. سفال‌های کلپورگان علاقه‌مندان و متقاضیان زیادی دارد. بیشتر مراحل اصلی ساخت این سفالها توسط زنان انجام می‌شود. برای ساخت این سفالها از چرخ کوزه‌گری استفاده نمی‌شود و هیچ لعابی روی آن‌ها به کار نمی‌رود. طرح‌ها و نقش‌های روی سفالها نیز کاملاً هندسی است و تداعی‌کننده نقش سفال‌های پیش از تاریخ است.
از دیگر آثار تاریخی این منطقه می‌توان از مسجد کهن دزک نام برد. با توجه به سبک معماری مسجد دزک احتمال داده می‌شود این بنا جزو مساجد سده‌های نخستین پس از اسلام در ایران باشد. این مسجد را با مسجد کهن تاریخانه در دامغان نیز مقایسه کرده‌اند.
هیچ گزارشی از آسیب وارد شدن به این آثار ارزشمند در جریان زلزله استان سیستان و بلوچستان منتشر نشده است.