علی‌رغم گذشت بی‌حادثه سالگرد ترور قاسم سلیمانی فرمانده پیشین سپاه قدس، تنش‌های بین ایران و آمریکا کاهش نیافته است. جمهوری اسلامی دوشنبه ۴ ژانویه / ۱۵ دی غنی‌سازی ۲۰ درصدی را در فردو آغاز کرد. بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل نیز در پی آن هشدار داد که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای است و دولت او اجازه چنین چیزی را نخواهد داد. همزمان نیروهای ایرانی یک نفت‌کش کره جنوبی را دوشنبه توقیف کردند که یادآور سلسله‌رویدادهای تنش‌زای تابستان ۲۰۱۹ است.
هرچند ورود جو بایدن به جای دونالد ترامپ به کاخ سفید امید به احیای «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) و کاهش تنش‌ها را زنده کرده، اما به نظر نمی‌رسد که این کاهش تنش فوری باشد. هرچند رهبران سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی تأکید کرده اند که بر سر برنامه موشکی مذاکره نخواهند کرد، جیک سالیوان مشاور امنیت ملی جو بایدن یکشنبه به شبکه خبری «سی ان ان» گفت که برنامه موشکی جمهوری اسلامی باید بخشی از مذاکرات باشد.
در ادامه به مرور دو تحلیل درباره آینده تنش‌ها بین ایران و آمریکا و متحدانش در «سی‌ان‌ان» و وب‌سایت خبری اماراتی «گلف تودی» خواهیم پرداخت. تحلیلگران این دو رسانه خواهان بازگشت آمریکا به برجام هستند و سیاست ترامپ در قبال ایران را شکست‌خورده ارزیابی می‌کنند.
👈🏽 بیشتر بخوانید: ایران ــ آمریکا و نگرانی از تنش‌های نظامی: مروری بر تحلیل‌ها
▪️ ایران فشار را بر بایدن بر سر توافق هسته‌ای افزایش می‌دهد ــ میشل یانسن
میشل یانسن، گزارشگر خاورمیانه برای تایمز ایرلند و نویسنده چند کتاب درباره خاورمیانه ستون خود برای «گلف تودی» امارات را با اشاره به همه‌گیری وخیم کرونا در ایران و تلاش این کشور برای ساخت واکسن داخلی آغاز می‌کند و سپس به تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران می‌پردازد:
«تحمیل دوباره تحریم‌ها از سوی ترامپ باعث انقباض شدید اقتصاد ایران شده و دشواری‌ها را برای جمعیت این کشور افزایش داده. ایران به چالش‌های ترامپ با افزایش سطح غنی‌سازی به ۴,۵ درصد از سطح مجاز ۳,۶۷ در توافق هسته‌ای، انباشت اورانیوم غنی‌سازی ورای حدود توافق و راه‌اندازی سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر از آنچه مجاز است، پاسخ داده.»
یانسن سپس استدلال می‌کند که ایران برای افزایش فشارها بر بایدن برای بازگشت به برجام از قصد خود برای افزایش غنی‌سازی به ۲۰ درصد خبر داده [جمهوری اسلامی دوشنبه ۱۴ دی از آغاز غنی‌سازی ۲۰ درصدی خبر داد]:
«غنی‌سازی ۲۰ درصدی گامی عمده به سمت تولید اورانیوم غنی‌شده ۹۰ درصدی مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته‌ای تلقی می‌شود. ایران گفته به دنبال سلاح اتمی نیست. تهران و لیبی هر دو تلاش‌های مخفیانه برای ساختن تسلیحات اتمی را پس از جنگ آمریکا علیه عراق در ۲۰۰۳ پایان دادند.»
به باور یانسن، بایدن باید «فوراً و با قاطعیت» به پیروی از برجام بازگردد و تحریم‌های ترامپ را که ناقض توافق هستند، لغو کند تا ایران نیز بنا به وعده رئیس‌جمهوری‌اش به تبعیت از برجام بازگردد. در این صورت، به نوشته او، می‌توان در چند هفته ذخایر اورانیوم غنی‌سازی‌شده ایران را صادر و سانتریفیوژهای پیشرفته را از مدار خارج کرد.
نویسنده گلف تودی سپس به ترور سلیمانی و وعده ایران برای انتقام اشاره می‌کند اما می‌نویسد که ایران از انجام حملات تلافی‌جویانه علیه سربازان آمریکایی در عراق تا کنون صرف نظر کرده و به شبه‌نظامیان شیعه عراق و حزب‌الله لبنان نیز گفته که عملیاتی انجام ندهند. او در مورد طرف آمریکایی نیز می‌نویسد:
«درحالی‌که پنتاگون تا کنون از خود خویشتن‌داری نشان داده، ترامپ یک فرمانده کل قوا با رفتار غیرقابل‌پیش‌بینی است و نمی‌توان به او اعتماد کرد… شاید ترامپ بخواهد با نمایشی پرشکوه از آتش‌بازی کاخ ریاست‌جمهوری را ترک کند یا از این توهم عبث رنج می‌برد که آغاز جنگ او را در قدرت نگاه خواهد داشت. چه کسی می‌داند؟»
او در نهایت چاره کار را بازگشت بایدن به برجام و به چالش کشیدن نظام تحریم‌ها و نیز گشودگی بیشتر ایران رو به خارج و اصلاحات در داخل این کشور می‌داند و می‌نویسد:
«بایدن … می‌تواند دست‌کم در دراز مدت به طور جدی نظام تحریم‌ها را به چالش بکشد. این کار بدان معنا نخواهد بود که دولت‌ها و شرکت‌های اروپایی برای سرمایه‌گذاری در ایران شتاب خواهند کرد؛ شبیه به سناریویی که پس از برداشته شدن تحریم‌ها در ژانویه ۲۰۱۶ رخ داد. ایران باید فرصت‌های جذابی برای سرمایه‌گذاری خارجی فراهم کند. روحانیون ایران، دولت و پارلمان باید خط قرمزها و مقررات بوروکراتیک را کاهش دهند پیش از آنکه بتوانند برای بخش رو به ویرانی صنعت نفت و دیگر صنایع بزرگ ایران ــ که به شدت از تحریم‌ها آسیب دیده اند ــ سرمایه‌گذار پیدا کنند. ایران همچنین باید با انحصارگری‌هایی که بنیادهای ثروتمند تحت کنترل روحانیون و نیز صنایع کلیدی در دست نظامیان کاری بکند.»
👇🏽 خلاصه‌ای از رویدادهای تنش‌آلود یک ماه گذشته:
👈🏽 ۷ آذر ــ ترور محسن فخری‌زاده، یک چهره اصلی برنامه هسته‌ای ایران
👈🏽 ۱۲ آذر ــ تصویب طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» در مجلس و تأیید آن در شورای نگهبان: در این قانون بازسازی تاسیسات هسته‌ای، افزایش میزان غنی‌سازی اورانیوم و ذخیره اورانیوم غنی‌شده و همچنین کاهش سطح دسترسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تاسیسات هسته‌ای و به طور خلاصه خروج از برجام پیش‌بینی شده است.
👈🏽 ۲۰ آذر – پرواز بمب‌افکن‌های آمریکایی بر فراز خلیج فارس: برای دومین بار در سه هفته اخیر بمب‌افکن‌های بی‌ـ۵۲ نیروی هوایی آمریکا، پروازهای دور خود را در نزدیکی فضای هوایی ایران انجام دادند. چند کشور عربی نیز در این عملیات شرکت داشتند. آمریکا گفت این اقدام برای جلوگیری از حملات احتمالی ایران انجام می‌شود.
👈🏽 یکی از روزهای انتهایی آذر ــ عبور زیردریایی اسرائیل از کانال سوئز با موافقت مصر. به گزارش رسانه دولتی کان اسرائیل، این زیردریایی «در نمایش قدرت علیه ایران» آشکارا از کانال سوئز عبور کرد و روی سطح آب آمد درحالی‌که رو به سمت ایران داشت.
👈🏽 ۲۶ آذر ــ علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در دیدار با خانواده سلیمانی و اعضای ستاد بزرگداشت او گفت: «آمران و قاتلان سردار سلیمانی باید انتقام پس دهند و این انتقام در هر زمانی که ممکن باشد قطعی است».
👈🏽 ۳۰ آذر ــ حمله راکتی به سفارت آمریکا در بغداد: این حمله با هشت راکت، خسارت‌هایی به تأسیسات محل اصابت آنها وارد کرد، اما تلفات جانی به همراه نداشت. مایک پومپئو وزیر خارجه ایالات متحده مسئولیت آن را متوجه ایران و گروه‌های شبه‌نظامی تحت حمایت‌اش دانست.
👈🏽 ۳۰ آذر ــ ژنرال کنت مک‌کنزی، فرمانده سنتکام ایالات متحده در یک مصاحبه تلفنی از یک محل نامعلوم در منطقه با شماری از روزنامه‌نگاران، به ایران هشدار داد که در صورت حمله تهران در سالگرد کشته شدن سلیمانی، واشنگتن پاسخ خواهد داد.
👈🏽 ۱ دی ــ عبور زیردریایی اتمی یو اس اس جورجیا از تنگه هرمز: نیروی هوایی آمریکا در اطلاعیه‌ای کم‌سابقه با اعلام ورود این زیردریایی به خلیج فارس از قابلیت‌های موشکی و عملیاتی آن سخن گفت.
👈🏽 ۲ دی ــ علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در دیدار با حمدالله محب، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهوری افغانستان گفت که جمهوری اسلامی «مصمم است» از «آمران و عاملان این جنایت تاریخی» انتقام بگیرد.
👈🏽 ۳ دی ــ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده در توئیتی چنین تهدید کرد: «توصیه دوستانه سلامتی به ایران: اگر یک آمریکایی کشته شود، من ایران را مسئول می‌شمرم.»
👈🏽 ۱۰ دی ــ ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا (سنتکام) در بیانیه‌ای اعلام کرد که دو فروند بمب‌افکن بی‌ـ۵۲ با توانایی هسته‌ای با پرواز مستقیم و با سوخت‌گیری هوایی از پایگاهی در ایالت داکوتای شمالی راهی خاورمیانه شدند.
👈🏽 ۱۱ دی ــ محمد جواد ظریف وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی در توئیتی آمریکا را به «بهانه‌سازی» برای آغاز جنگ متهم کرد.
👈🏽 ۱۴ دی ــ ایران غنی‌سازی ۲۰ درصدی را در فردو آغاز کرد.
👈🏽 ۱۴ دی ــ سپاه پاسداران یک شناور باری کره جنوبی را به دلیل «آلودگی زیست‌محیطی» توقیف کرد.
👈🏽 ۱۴ دی ــ بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل هشدار داد که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای است و دولت او اجازه این کار را نخواهد داد.
▪️ سیاست ترامپ در قبال ایران به طور کلی شکست خورده است ــ سامانتا وینوگراد
سامانتا وینوگراد، تحلیلگر امنیت ملی و عضو سابق کابینه دولت‌های باراک اوباما و جورج دبلیو بوش در ستونی برای شبکه خبری «سی ان ان» استدلال می‌کند که سیاست ایران دولت ترامپ شکست خورده است:
«استراتژی ترامپ در قبال ایران ــ یا فقدان این استراتژی ــ یک شکست بوده. و این را می‌توان به خوبی از افزایش تنش‌ها بین ایالات متحده و ایران در آستانه سالگرد ترور ژنرال ایرانی قاسم سلیمانی دید».
او سپس با اشاره به روزهای پرتنش در منطقه، اعزام شدن نیروها و تسلیحات پیشرفته آمریکایی به خاورمیانه و حمله راکتی به سفارت بغداد می‌نویسد که رویکرد ترامپ در قبال ایران به دلیل غیرواقع‌گرایانه بودن و سوء فهم به جایی نرسید و در عوض، تهدید ایران برای آمریکا را بیشتر کرد:
«توانایی‌های هسته‌ای ایران در دوران ترامپ افزایش یافته و این کشور بنا به گزارش‌ها زمان ضروری برای ساخت بمب اتم را کاهش داده ــ تهدیدی که به خاطر عقب‌نشینی غیرمسئولانه ترامپ از برجام بار دیگر به وجود آمد.»
وینوگراد سپس با اشاره به افزایش حمله‌های شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران در عراق از ۲۰۱۹ به این سو و نیز افزایش حمله‌های سایبری ایران علیه آمریکا نتیجه می‌گیرد که سیاست ترامپ در مورد ایران «به طور کلی» شکست خورده است.
او در مورد آینده رابطه تهران و واشنگتن چنین استدلال می‌کند:
«بی‌کفایتی ترامپ به ایران مجوز همه کاری نمی‌دهد ــ رژیم تهران مشغول فعالیت‌های خرابکارانه‌ای است که رئیس‌جمهوری منتخب بایدن باید پس از آغاز کار، آنها را در نظر بگیرد. بایدن در مورد سیاست خارجی به حرافی‌ها یا وعده‌های سیاسی کاری ندارد. رئیس‌جمهوری آتی مثل ترامپ نیاز به لولوخورخوره ندارد. در عوض، از بایدن می‌توان انتظار داشت که استراتژی ایران را مبتنی بر اطلاعات واقعی مقام‌های امنیتی ــ و نه اطلاعاتی که فاکس نیوز می‌دهد ــ از کار در بیاورد تا تهدید ایران و اول از همه، تهدید برنامه هسته‌ای آنها را خنثی کند.»
وینوگراد سپس بازگشت به برجام را نخستین قدم در این راه معرفی و چنین نتیجه‌گیری می‌کند:
«بازگرداندن ایران به پیروی از برجام به شکل معجزه‌آسا تهران را وادار نخواهد کرد که همچون بازیگری مسئول و قانونمند در عرصه بین‌المللی رفتار کند. اما یکی از تهدیدهای در حال ظهور این رژیم را محو خواهد کرد تا دولت بایدن در همکاری نزدیک با متحدان آمریکا بتواند درجه حرارت را در منطقه‌ای کاهش دهد که طی سال‌های ترامپ خطرناک‌تر شده است.»