علی افشاری – اوضاع در سوریه روز به روز وخیم‌تر می‌شود. وضعیت چنان بغرنج است که بان‌کی مون دبیر کل سازمان ملل در اعتراض به آن گفته است: « چه قساوت و خشونت دیگری در سوریه باید روی دهد تا جامعه جهانی از خود واکنش نشان دهد.»

در سوریه تعداد کشته شدگان از مرز هفتاد هزار نفر گذشت. قریب به یک میلیون نفر کشور را ترک گفته و در شرایط سختی در کشور های همجوار زندگی می‌کنند.

رویارویی مخالفان مسلح با ارتش سوریه نیز در بن‌بستی گرفتار شده که طرفین توان پیشروی بیشتر ندارند. در افق زمانی قابل مشاهده، امکان پیروزی برای هیچکدام متصور نیست و  وضعیت نه برد نه باخت بر  فضای جنگ داخلی در سوریه حاکم است.

مخالفان سوری قرار بود در  روز شنبه (۲ مارس/۱۳ اسفند) در شهر استانبول دولت خود را تعیین کنند. این نشست بدون بیان دلایل به تاخیر افتاد و معلوم نیست چه زمانی تشکیل خواهد شد. ولید البنی  سخنگوی ائتلاف ملی مخالفان سوری قبلا گفته بود این ائتلاف تصمیم گرفته است تا دولتی را در مناطق آزاد شده در شمال سوریه تشکیل دهد.(منبع) قرار بود در نشست استانبول نخست وزیر و وزرای دولت مخالفان انتخاب شوند.

تاخیر در برگزاری این نشست می‌تواند نشانگر اختلاف بین صفوف مخالفان باشد. مشکلی  که جنبش انقلابی سوریه  از ابتدا با آن مواجه بوده است. ترکیب ناهمگون نیرو‌ها امکان فعالیت یکپارچه را دشوار ساخته است.

شکاف بین داخل و خارج، نظامی – سیاسی ، قومیتی و مذهبی- غیر مذهبی عناصری انشقاق آفرین بودند که مجال همگرایی در سطح مطلوب را از مخالفان سوری ستانده‌اند. مسئله افزایش قدرت گروه‌های افراطی مذهبی مانند جبهه النصری که مشی مشابه القاعده دارند نیز بر مشکلات افزوده است. 

یکی از دلایل عدم توفیق مخالفان در نابود کردن ماشین جنگی بشار اسد، عدم دسترسی آنها به سلاح های سنگین و با کارایی بالا است. در نشست رم که توسط دوستان سوریه از جمله عرب و برخی از کشور های عربی برگزار شد، انتظار مخالفان سوری در این خصوص برآورده نشد. ائتلاف ملی سوریه علی‌رغم بایکوت اولیه بر اساس فشار آمریکا حاضر شد در این اجلاس حضور پیدا کند ولی نتایج از دید آنان ناامید کننده بود.

در حال حاضر اگر چه در مقایسه با گذشته از پراکندگی این نیروها کاسته شده، اما در فعالیت‌های مخالفان و بخصوص گروه‌های نظامی، هماهنگی وجود ندارد.

یکی از دلایل عدم توفیق مخالفان در نابود کردن ماشین جنگی بشار اسد، عدم دسترسی آنها به سلاح های سنگین و با کارایی بالا است. در نشست رم که توسط دوستان سوریه از جمله عرب و برخی از کشور های عربی برگزار شد، انتظار مخالفان سوری در این خصوص برآورده نشد.

ائتلاف ملی سوریه علی‌رغم بایکوت اولیه بر اساس فشار آمریکا حاضر شد در این اجلاس حضور پیدا کند ولی نتایج از دید آنان ناامید کننده بود.

به نظر می‌رسد آمریکا با اعطای کمک ۶۰ میلیون دلاری به اپوزیسیون سوریه، در حال تغییر استراتژی خود باشد. برای نخستین بار این کمک شامل ارتش آزاد سوریه نیز می‌شود. اما کمک‌ها هم‌چنان شامل اقلام غیر جنگی  از جمله دارو ، جیره غذایی و وسایل حمل و نقل می‌شوند.

دولت بریتانیا نیز اعلام کرد که استراتژی خود در  حمایت مادی و سیاسی  از مخالفان اسد را تغییر نداده اما ممکن است در آینده سلاح نیز در اختیار آنها بگذارد.

ترکیه ، قطر و عربستان اصرار دارند که مخالفان مسلح به سلاح‌های موثر تجهیز شوند. اما غرب به دلیل نگرانی از دستیابی گروه‌های تروریست به این سلاح‌ها موافق این مسئله نیست و این مسئله باعث آسیب پذیری مخالفان شده است.

موفقیت آنها در یافتن راه‌حل سیاسی در سوریه برای انتقال قدرت نیازمند برخورد از موضع قدرت است. در غیر این صورت دولت بشار اسد حاضر به دادن امتیاز نخواهد بود و فرسایشی شدن منازعه و گذشت زمان رابه نفع نیرو های خود می‌داند.

ایجاد منطقه امن، تاکتیک دیگری است که می‌تواند موازنه قوا را به نفع مخالفان تغییر دهد  و موضع آنها را مستحکم‌تر سازد. این امر در افزایش همگرایی و هماهنگی در صفوف مخالفان نیز تاثیر زیادی دارد. دیگر جدایی جغرافیایی بین بخش‌های مختلف اپوزیسیون سوریه از بین می رود و آنها می ‌وانند صفوف پراکنده نیروهای مسلح را منسجم و متحد سازند.

انسداد در فرایند گفتگو می‌تواند فضا را دوباره به سمت تضاد آشتی‌ناپذیر حکومت و مخالفان باز گرداند. اگر حمایت غرب و کشورهای عربی از حمایت سیاسی به سمت حمایت نظامی سوق یابد، آنگاه وضعیت جدیدی در سوریه پیش می‌آید. درغیر اینصورت شرایط گره خورده کنونی تداوم پیدا خواهد کرد و امکان تجزیه سوریه پیش می‌آید.

اما اراده جدی در جامعه جهانی برای ایجاد منطقه امن در  سوریه وجود ندارد. بشار اسد نیز با آگاهی از این مساله به افزایش خشونت و عدم انعطاف پرداخته است. این دولت در پی تثبیت موقعیت برتر خود با اتکاء به حمایت ایران  و روسیه است.

ولید معلم با سفر به تهران ضمن بیان نزدیکی دو کشور مدعی شد دولت سوریه از مذاکره با مخالفان حتی معارضان مسلح استقبال می‌کند.

بشار اسد بعدا در مصاحبه با هاله جابر روزنامه نگار بریتانیایی – لبنانی اعلام کرد شرط گفتگو با مخالفان مسلح، زمین گذاشتن سلاح و تسلیم شدن است و دولت وی با تروریست‌ها مذاکره نمی‌کند.(منبع)

ائتلاف ملی مخالفان با ابتکار  معاذ الخطیب تصمیم به تغییر استراتژی خود در برخورد با حکومت گرفت و  پذیرفت به صورت مشروط با بشار اسد گفتگو کند. این مساله ابتدا با اعتراض‌هایی در میان مخالفان مواجه شد، اما در حال حاضر این ائتلاف سرگرم تعیین چگونگی و روال این گفتگو است. لازمه این کار حداقل انتقال بخشی از قدرت به مخالفان است، امری که دولت بشار اسد عملا حاضر به پذیرش آن نیست.

انسداد در فرایند گفتگو می‌تواند فضا را دوباره به سمت تضاد آشتی‌ناپذیر حکومت و مخالفان باز گرداند. اگر حمایت غرب و کشور های عربی از حمایت سیاسی به سمت حمایت نظامی سوق یابد، آنگاه وضعیت جدیدی در سوریه پیش می‌آید. در غیر این صورت شرایط گره خورده کنونی تداوم پیدا خواهد کرد و امکان تجزیه سوریه پیش می‌آید.

در چنین حالتی، مناطق کردنشین و شمال در دست مخالفان و جنوب و مرکز در دست دولت سوریه خواهد بود و هر کدام به یه صورت مناطق خود مختار اداره خواهند شد. جمهوری اسلامی  و حزب‌الله لبنان  نیز با تقویت گروه‌های شبه نظامی و بخصوص الشعیبه، بی‌علاقه به این حالت نیستند  تا راه ارتباطی بین ایران  و لبنان حفظ شود.

روز های آینده نشان می‌دهد که سوریه چه مسیری را طی خواهد کرد. اما هر چه زمان می‌گذرد، ابعاد بحران سوریه نیز عمیق‌تر می‌شود.