مکانیسم ماشه یا بازگشت خودبه‌خودی تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به جدیدترین نقطه زورآزمایی تهران و واشنگتن بدل شده است. از یک سو، رئیس جمهوری اسلامی می‌گوید شنبه و یک‌شنبه ۲۰ و ۲۱ سپتامبر روزهای «پیروزی» مردم ایران خواهند بود چرا که ایالات متحده در بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی شکست خواهد خورد. از سوی دیگر، مایک پومپئو وزیر خارجه ایالات متحده می‌گوید که از نظر دولت آمریکا «همه‌ی ملت‌ها» باید از مکانیسم ماشه و تحریم‌های بازگشته به واسطه آن تبعیت کنند.
پومپئو ۲۰ اوت / ۳۰ مرداد شکایت‌نامه‌ای را به رئیس ادواری شورای امنیت سازمان ملل تسلیم کرد و به این ترتیب مهلت ۳۰ روزه برای فعال شدن مکانیسم ماشه را کلید زد. این مهلت شامگاه شنبه به سر می‌رسد. رئیس ادواری شورای امنیت در ماه اوت شکایت‌نامه آمریکا از ایران را موجه ندانست. تروئیکای اروپایی در بیانیه مشترکی که چهارشنبه ۱۶ سپتامبر / ۲۶ شهریور منتشر کردند، با صراحت اعلام کردند که همچنان از درخواست آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران حمایت نمی‌کنند.
سرنوشت این هماوردطلبی جدید چه خواهد شد؟
در ادامه خلاصه دو تحلیل درباره توسل ایالات متحده به مکانیسم ماشه از تحریریه بلومبرگ و موسسه بین‌المللی گروه بحران را مرور خواهیم کرد.
👈🏽 مکانیسم ماشه، بحران در سازمان ملل
👈🏽 جمهوری‌خواهان آمریکا: ماشه را بچکانیم، ماشه را نچکانیم
▪️ درباره مکانیسم بازگرداندن تحریم‌های ایران بازاندیشی کنید ــ سرمقاله بلومبرگ
بلومبرگ در سرمقاله‌اش توسل دولت دونالد ترامپ به مکانیسم ماشه را به انتخابات نوامبر مرتبط می‌داند و می‌نویسد: «سیاست دولت ترامپ درباره ایران ظاهراً به شکل فزاینده‌ای با میل به سرسخت نشان‌دادن خود در فاصله زمانی امروز تا انتخابات نوامبر تعریف می‌شود، فارغ از اینکه مانورهای سیاسی مرتبط با آن چه آسیب‌های درازمدتی به منافع ایالات متحده وارد می‌کنند.»
به باور تحریریه بلومبرگ، توسل آمریکا به مکانیسم ماشه احتمالاً موفق نخواهد شد و شکاف دیگری بین آمریکا و متحدان غربی‌اش خواهد انداخت. بلومبرگ سناریوی احتمالی را چنین تصویر می‌کند:
«۲۰ سپتامبر، ایالات متحده اعلام خواهد کرد که همه تحریم‌ها بازگشته اند، درحالی که اغلب کشورهای جهان از همراهی با این ادعا سرباز می‌زنند و با استفاده از موانع رویه‌ای سازمان ملل، تلاش واشنگتن را ناکام خواهند گذاشت. به طور خلاصه، این سیاست آمریکا را منزوی‌تر می‌کند، نه ایران را.»
سرمقاله بلومبرگ درباره دیگر عواقب این سیاست برای آمریکا نیز هشدار می‌دهد:
«روسیه و چین به آسانی مقررات ظاهراً بازگشته تحریم‌ها را زیر پا می‌گذارند. این کار زمینه‌ای برای اجرای گزینشی تحریم‌های آینده سازمان ملل در دیگر موارد فراهم خواهد کرد و مثلاً می‌تواند تلاش‌ها برای محدودکردن برنامه هسته‌ای کره شمالی را تضعیف کند. ایران نیز این فرصت را به دست می‌آورد که توجه منفی بین‌المللی را به سمت ایالات متحده جلب کند، و نقض موارد برجام به دست خودش مغفول می‌ماند.»
سرمقاله بلومبرگ با گفتن اینکه برجام توافق بی‌عیبی نبود، به آمریکا هشدار می‌دهد که اقدامات یکجانبه و غیرخردمندانه‌اش در واقع توانایی‌اش برای مقابله با تهدید ایران را تضعیف خواهد کرد.
▪️ پشت پرده مذاکرات «فعال‌سازی ماشه» در سازمان ملل متحد ــ گروه بین‌المللی بحران
گروه بین‌المللی بحران خود را یک سازمان مستقل معرفی‌می‌کند که در تلاش است برای ممانعت از بروز جنگ و کمک به شکل گیری سیاست‌هایی که جهان صلح‌آمیزتری را بسازد. این گروه در مطلبی که به تازگی بر وب‌سایت خود منتشر کرده، به عاقبت فعال‌سازی مکانیسم بحران و نتیجه احتمالی آن می‌پردازد.
بعد از فعال‌سازی مکانیسم ماشه چه خواهد شد؟
هدف آمریکا در فعال کردن مکانیسم ماشه، برگرداندن همه تحریم‌های پیش از برجام سازمان ملل متحد در روز ۲۰ سپتامبر است. اما از آنجا که میان دیدگاه واشنگتن و برآورد اعضای شورای امنیت سازمان ملل در رابطه با قابلیت آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه، احتمالا ادعای موازی نیز به جریان خواهد افتاد. دولت ترامپ، احتمالا با حمایت متحدانش در خاورمیانه، بر بازگرداندن تمام تحریم‌ها و لازم الاجرا بودن آن برای تمام کشورها پافشاری خواهد کرد.
مقام های آمریکایی احتمالا توجه خود را منعطف اجرایی کردن تحریم‌ها و فشار بر اعضای سازمان ملل متحد خواهند کرد، چنانچه مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا اخیرا در مقاله‌ای نوشته است: «همه کشورها مازم به اجرای آن‌ها (تحریم‌ها) هستند…. کاری غیر از این به معنای زیر سوال بردن اعتبار و صلاحیت شورای امنیت است، و می‌تواند منجر به عادی سازی اجرای گزینشی قطعنامه‌های شورای امنیت شود.»
اغلب اعضای شورای امنیت، از جمله اعضای گروه ۴+۱ توافق هتسه‌ای، احتمالا بر سر این موضع خواهند ماند که ادعاهای آمریکا را برای بازگشت تحریم‌ها موجه نمی دانند.
برخی از دیپلمات‌ها درنیویورک نگران این هستند که پرزیدنت ترامپ در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل، سازمان را با جریمه‌های مالی تهدید کند. همچنین احتمال می‌رود که هر دو استدلال ( له و علیه مکانیسم) در مجمع عمومی سازمان ملل هفته آینده مطرح شود. سخنرانی‌های سران گروه ۴+۱ برای مجمع عمومی همگی به صورت ویدیویی و از پیش ضبط شده است و انتظار می‌رود که در آن به پایبندی خود بر برجام تاکید شود، اما به احتمال زیاد برای اجتناب از اصطکاک بر واشنگتن این موضوع را بزرگ نخواهند کرد.
نقش دبیرکل سازمان ملل چیست؟
هیچ فرد یا نهادی در سیستم سازمان ملل وجود ندارد که بتواند در مورد این که ایا آمریکا صلاحیت چنین کاری را دارد یا نه نظر دهد. احتمال ارجاع این مساله به دادگاه بین المللی نیز اندک است چون بررسی هر پرونده ای در این دادگاه ماه‌ها طول می کشد. در حال حاضر این مساله بیشتر سیاسی و دیپلماتیک است تا یک موضوع حقوقی.
اگر آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد به مشروعیت فعال کردن مکانیسم ماشه باور داشته باشد، به عنوان مثال، می‌تواند پنلی از کارشناسان بین‌المللی را برای نظارت بر نقض تحریم‌های مربوط به دوره ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ تشکیل دهد. هرچند چنین اقدامی ممکن است یک ریزه‌کاری فنی باشد، اما می‌تواند حامل پیامی برای مقامهای سازمان ملل باشد مبنی بر این که باید موضع آمریکا را جدی بگیرند.
گوترش تا به امروز در برابر درخواست‌ها برای نظر دادن در مورد این مساله مقاومت کرده و مدعی است که اعضای شورای امنیت «لازم است که خود قطعنامه‌‌هایشان را تفسیر کنند»، اما او همیشه نمی‌تواند بی‌طرف بماند.
در غیاب یک قطعنامه روشن و شفاف در کوتاه مدت، در رابطه با جزییات فعال‌سازی ماشه ابهام وجود خواهد داشت. البته دبیر کل سازمان ملل از اتخاذ موضعی قوی در این زمینه چیزی حاصلش نخواهد شد، و بهترین کار برای او همان سپردن موضوع به اعضای شورای امنیت و حل آن در میان خودشان است.
با انقضای مهلت تحریم تسلیحاتی چه خواهد شد؟
با رد موضع آمریکا، اغلب اعضای شورای امنیت پذیرفته‌اند که تحریم تسلیحاتی ایران، ۱۸ اکتبر پایان می‌یابد. سه کشور اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) در حال بررسی گزینه‌های دیگری هستند، نظیر تمدید یک ساله یا شش ماهه، اما هیچ کدام به صورت همزمان مورد قبول آمریکا، چین و روسیه و البته خود ایران نیست.
محدودیت‌ها شامل صادرات و واردات شماری از سلاح‌‌های متعارف، از جمله «تانک‌های رزمی، خودروهای نفربر، سیستم‌های توپخانه‌ای ، هواپیماهای جنگی، ناو جنگی، موشک و سیستم‌های دفاع موشکی و..» می شود.
طی سفر ماه اوت وزیر دفاع ایران به مسکو سرتیپ حاتمی پیش‌بینی کرد که فصل جدید از همکاری‌های دفاعی گشوده شود، برآورد سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا این است که منظور وزیر دفاع ایران خرید جت و تانک است. مقامهای آمریکا پیش‌تر به شرکای غربی خود گفته‌اند که کمپانی‌های چینی و روسی که به ایران سلاح بفروشند را مشمول تحریم‌ها خواهند کرد، هر چند که احتمالا برخی از این شرکت‌ها در حال حاضر هم تحریم هستند.
معنی همه این‌ها برای توافق هسته‌ای چیست؟
مذاکرات پیرامون مکانیسم ماشه منعکس کننده اختلافی است که میان آمریکا و گروه ۴+۱ از زمان خروج دولت ترامپ از توافق جامع اقدام مشترک (برجام) پیش آمده است.
اجماع همگانی که علیه تلاش آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه پیش آمده، باید موجب ملایم شدن عکس العمل شدید ایران شود، زیرا که چنین اقدامی سبب نقش بر آب شدن تمام تلاش‌های طرف‌هایی است که سعی در نجات توافق هسته‌ای دارند و بیشترتهران را منزوی می‌کند تا واشنگتن را.
تهران موارد نقض فعلی را به عنوان پاسخی متناسب با فرسایش اقتصادی و عدم دستیابی به منافع مالی مورد انتظارش از برجام توجیه می‌کند. ایران خواهان رفع تحریم‌ها در قبال اجرای کامل برجام است. دولت ترامپ، از سوی دیگر به نظر می‌رسد که قصد فشار در راستای سیاست «فشار حداکثری» اش را داشته باشد.