حمید مافی – ایران و گروه ۱+۵ یک بار دیگر بر سر میز گفتوگو می‌نشینند. این خبر را خبرگزاری روسی «ریانووستی» به نقل از «یک منبع دیپلماتیک نزدیک به ایران» منتشر کرده است. پیش از این معاون وزیر امور خارجه روسیه در گفتوگو با خبرگزاری رسمی این کشور، از دو طرف خواسته بود هرچه سریع‌تر بر سر میز مذاکره بنشینند.
حالا هم خبرگزاری ریانووستی مکان و زمان گفتوگوها را اعلام کرده است، اما دو طرف اصلی این مذاکرات همچنان در حال «رایزنی‌های مقدماتی» برای زمان و مکان دور تازه گفتوگوها هستند. سخنگوی کا‌ترین اشتون، هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا که مسئولیت گروه ۱+۵ را نیز بر عهده دارد، به خبرگزاری‌ها گفته است: «منتظر موافقت ایران برای زمان و مکان گفتوگوها هستیم.» منابع خبری نزدیک به شورای‌عالی امنیت ملی ایران هم در حالیکه از موافقت ضمنی ایران برای شروع گفتوگوها خبر داده‌اند، زمان و مکان مذاکرات را نامشخص اعلام کرده‌اند.
چرخه مذاکره برای مذاکره
شش ماه پس از آخرین نشست ایران و گروه ۱+۵ ، دوباره همه نگاه‌ها به استانبول است.همان شهری که سال گذشته هم گفت‌و‌گوهای سه گانه از آنجا آغاز شد و این خوش‌بینی را در جامعه جهانی آفرید که همه چیز برای توافق نهایی آماده است. اما طولی نکشید که ایران برای دور دوم گفتوگوها، « شرط مکان» را پیش کشید و خواهان برگزاری نشست در یکی از کشورهای دوست و هم‌پیمان با ایران شد.
در همین راستا، بغداد و مسکو که در این سال‌ها روابط نزدیکی با حکومت جمهوری اسلامی داشته‌اند، میزبانی نشست‌های بعدی را عهده دار شدند تا سرانجام در مسکو، کا‌ترین اشتون ناامیدانه به رسانه‌ها بگوید؛ «گفتوگوها در سطح کار‌شناسی و فنی ادامه خواهد یافت.»
از ژوئن سال گذشته تا به حال، چندین بار نمایندگان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پشت میز مذاکره نشسته‌اند و هر بار نیز بدون دستاورد مشخصی تنها امیدوارانه خواستار ادامه گفتوگوها و یافتن راه‌کاری مسالمت آمیز برای پایان دادن به این پرونده شده‌اند.
آمانو، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در آخرین گزارش خود، از «نزدیک‌تر شدن ایران به فناوری سلاح هسته‌ای» ابراز نگرانی کرده بود، در آستانه سفر نمایندگان این سازمان به تهران، برخلاف گذشته گفته است: «چشم‌انداز مذاکرات روشن نیست.» او وضعیت پرونده هسته‌ای ایران را «یک گام به پیش و چند گام به عقب خوانده» و گفته است: «گفتوگوها با ایران به صورت خطی پیش نمی‌رود. گاهی پس از برداشتن گامی به جلو، دو یا سه قدم عقبگرد می‌کنیم. نمی‌دانیم که از عهده این چالش برمی آییم یا نه.»
نمایندگان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار است روز چهارشنبه به تهران سفر و از مراکز هسته‌ای ایران بازدید کنند. آن‌گونه که خبرگزاری مهر به نقل از یک مقام دیپلماتیک ایران گزارش داده است، تهران پس از بازدید نمایندگان آژانس نظر نهایی خود را در باره مکان و زمان گفتوگوها اعلام می‌کند.
سایه سنگین سوریه
آن‌گونه که رسانه‌های داخلی ایران گزارش داده‌اند، جمهوری اسلامی تمایلی برای گفتوگو در استانبول ندارد و هم‌چون سال گذشته علاقه‌مند است که با گروه ۱+۵ در کشور دیگری پشت میز مذاکره بنشیند که روابط نزدیک‌تری با تهران دارد.
تحریم‌های اقتصادی در یک سال گذشته فشار زیادی بر اقتصاد ایران وارد کرده‌اند نا آنجا که صادرات نفت ایران به کمتر از یک میلیون بشکه در روز کاهش یافته است. گرچه مقام‌های دولتی تحریم‌ها را «کمرشکن» و «فلج کننده» توصیف کرده و از گفت‌و‌گوی مستقیم با امریکا دفاع می‌کنند، اما جناح نظامی حکومت تمایلی به مذاکره و تن دادن به تعلیق غنی سازی در شرایط فعلی ندارد.
اگر چه تا به حال هیچ یک از مقام‌های رسمی ایران در این باره موضع‌گیری نکرده‌اند، اما تارنمای «ایران هسته‌ای» که به شورای‌عالی امنیت ملی نزدیک است، یکی از دلایل قطعی نشدن زمان مذاکرات را عدم تمایل ایران به میزبانی استانبول دانسته است.
بر اساس گزارش ایران هسته‌ای، «منابع نزدیک به گفت‌و‌گوهای هسته‌ای در تهران می‌گویند که ایران چندان مایل نیست که محل مذاکرات در استانبول ترکیه باشد و ظاهراً اصل بحث هم به اختلاف‌های تهران با آنکارا بر سر سوریه برمی گردد که به نظر مقام‌های ایرانی باعث شده ایران اعتماد به بی‌طرفی آنکارا را از دست بدهد.»
روابط ایران و ترکیه در دو سال گذشته، دچار تنش‌های زیادی بوده است. حمایت دولت ترکیه از نیروهای مخالف بشار اسد عامل اصلی این تنش‌ها به شمار می‌آید. استقرار سپر موشکی ناتو در خاک ترکیه انتقاد شدید مقام‌های ایرانی را به دنبال داشت. به گونه‌ای که احمدی‌نژاد، دعوت نخست وزیر ترکیه برای حضور در مراسم بزرگداشت مولانا را نادیده گرفت.
مقام‌های امنیتی ترکیه ایران را به دخالت در ناآرامی‌های مناطق مرزی این کشور متهم می‌کنند. دادستانی این کشور در اطلاعیه‌ای که دو ماه قبل منتشر کرد، از بازداشت هفت متهم به جاسوسی برای ایران در ترکیه خبر داد و مدعی شد که بیش از صد جاسوس ایران در ترکیه حضور دارند. ظاهرا برای همین ایران ترجیح می‌دهد به جای استانبول در بغداد، مسکو و یا دهلی نو با گروه ۱+۵ گفتوگو کند.
اما مشکل تنها مکان مذاکره نیست، چرا که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران خواسته است که اجازه ورود بازرسان به تاسیسات پارچین را بدهد. در مقابل ایران بازرسان آژانس را به نقض بی‌طرفی و انتقال اطلاعات محرمانه متهم کرده است تا فضای بی‌اعتمادی کاملی میان هر دو شکل بگیرد.
تعلیق در برابر تحریم
اگر اتفاق ویژه‌ای رخ ندهد، در هفته‌های آینده مذاکرات هسته‌ای از سر گرفته خواهند شد تا دو طرف یک بار دیگر راه‌های حل و فصل مسالمت‌آمیز پرونده هسته‌ای را مرور کنند.
انتخاب مجدد اوباما و تاکید او بر حل مسئله ایران، همراه با تغییر مدیران سیاست خارجی کاخ سفید، جامعه جهانی را به حل مسالمت‌آمیز پرونده هسته‌ای ایران خوش‌بین کرده است. معرفی «جان کری» و « چاک هیگل» که از مدافعان گفتوگو با ایران هستند، برای تصدی وزرارت امور خارجه و دفاع این امیدواری را تشدید کرده است.
در این‌سو اما از ایران صدای واحدی به گوش نمی‌رسد. اگرچه مقام‌های دولتی تحریم‌ها را «کمرشکن» و «فلج کننده» توصیف کرده و از گفت‌و‌گوی مستقیم با امریکا دفاع می‌کنند، جناح نظامی حکومت تمایلی به مذاکره و تن دادن به تعلیق غنی سازی در شرایط فعلی ندارد.
حسین شعبانی از فرماندهان سپاه گفته است: «چنانچه تا آذرماه سال بعد وضعیت به این صورت ادامه پیدا کند، در سوریه حکومت بشار اسد باقی بماند و عراق از ثبات برخوردار باشد، جامعه جهانی در برخورد با ایران تغییر روش خواهد داد.» اگر سپاه را بازیگر اصلی سیاست خارجی ایران در شرایط فعلی بدانیم، این موضع‌گیری‌ها به خوبی نشان می‌دهند که ایران همچنان راهکار «گفتوگو برای گفتوگو» را بدون دست یافتن به نتیجه مشخصی در کوتاه مدت دنبال می‌کند تا به خواسته اصلی خود در بلندمدت دست پیدا کند.
علی‌اکبر صالحی، وزیر امور خارجه ایران در سفر به هندوستان، اعلام کرده است: «چنانچه غرب حق غنی سازی ایران را به رسمیت بشناسد و سوخت راکتورهای ایران را تامین کند، ایران حاضر است که غنی سازی را به حالت تعلیق درآورد.» اما حسین شریعتمداری، نماینده رهبر جمهوری اسلامی در روزنامه کیهان، ته کیسه مذاکرات با گروه ۱+۵ را سوراخ خوانده است. او خواستار «اعتماد سازی» کشورهای غربی شده و راه اعتماد سازی را هم «تعلیق تحریم‌های اقتصادی» دانسته است.
پیش از این رسانه‌های نزدیک به مخالفان حکومت ایران خواسته اصلی گروه مذاکره کننده ایرانی در نشست مسکو را تعلیق تحریم‌های اقتصادی عنوان کرده بودند. تحریم‌های اقتصادی که به گفته مقام‌های امریکایی «کاهش توان ایران در پیشرفت برنامه هسته‌ای» را هدف گرفته، در یک سال گذشته فشار زیادی بر اقتصاد ایران وارد کرده است. به گونه‌ای که صادرات نفت ایران به کمتر از یک میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کرده است.
بازی زمان ایران
ایران برای مقابله با تحریم‌های اقتصادی آنچه را که «اقتصاد مقاومتی» می‌خواند به کار گرفته است. آن‌گونه که هفته‌نامه «صبح صادق» تابستان امسال در تبیین این راهکار نوشته، مقاومت یک ساله ایران در مقابل تحریم‌ها و تبدیل آن به فرصت برای مقابله با زورگویی‌های جامعه جهانی هدف اقتصاد مقاومتی است.
صبح صادق در شماره آخر خود که این هفته منتشر شده، در بررسی اثرگذاری تحریم‌ها، «قرار گرفتن در صدر اخبار جهانی و جلب توجه جامعه جهانی به خصومت غرب علیه جهان اسلام و ایران»، «اثبات حقانیت کشور و جلب همدردی و همراهی سایر کشور‌ها برای کمک به ایران» و «گسترش وفاق و همبستگی ملی برای مقابله با تهدیدهای خارجی» را از دستاوردهای مهم تحریم‌ها دانسته است.
هم‌زمان با انتشار این مقاله، «حسین شعبانی» از فرماندهان سپاه و استاد دانشگاه امام حسین تهران در گفتوگو با روزنامه «قانون» گفته است: «چنانچه تا آذرماه سال بعد وضعیت به این صورت ادامه پیدا کند، در سوریه حکومت بشار اسد باقی بماند و عراق از ثبات برخوردار باشد، جامعه جهانی در برخورد با ایران تغییر روش خواهد داد.»
چنانچه سپاه را بازیگر اصلی سیاست خارجی ایران در شرایط فعلی بدانیم، این موضع‌گیری‌ها به خوبی نشان می‌دهند که ایران همچنان راهکار «گفتوگو برای گفتوگو» را بدون دست یافتن به نتیجه مشخصی در کوتاه مدت دنبال می‌کند تا به خواسته اصلی خود در بلندمدت دست پیدا کند. در واقع ایران به دنبال خرید زمان بیشتر برای پیشبرد اهداف خود در رودرویی با جامعه جهانی است و تا به حال برای جلب اعتماد جامعه جهانی تلاش نکرده است.
در عین حال نمی‌توان تا پیش از خرداد ماه سال آینده و مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری در ایران انتظار داشت که در رویکرد ایران تغییری حاصل شود. برای همین، آن‌گونه که دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید؛ «چشم‌انداز گفتوگوها روشن نیست و نمی‌توان به نتایج آن دل بست.»