پس از مدتها پیشروی، شاخص بورس تهران سه شنبه ١٦ اردیبهشت  ١٠٨٥واحد نزول کرد تا دستیابی به شاخص کل یک میلیونی به تاخیر بیفتد. بازگشایی نماد شستا هم اگرچه موجب تحریک بازار شد اما نتوانست روند صعودی شاخص را حفظ کند.

رفت و آمد در بورس تهران افزایش یافته و صف خرید شکل گرفته است. دولت تالار را تحریک می‌کند تا کسری بودجه را جبران کند. عکس: آرشیو

به گزارش خبرگزاری‌های دولتی ایران شاخص کل بورس تهران در پایان معاملات روز سه‌شنبه ۱۶ اردیبهشت در رقم ۹۷۸ هزار و ۱۹ واحد متوقف شد که هزار و ۸۵ واحد کمتر از شاخص کل در یک روز قبل است.

روند نزولی شاخص پیش از بازگشایی نماد شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی (شستا) آغاز شده بود. بازگشت شستا که عرضه اولیه سهام آن در روزهای گذشته بورس را تکان داده، در ساعت‌های نخستین توانست از روند نزولی جلوگیری کند اما افزایش ۱۰ درصدی قیمت و صف خرید ۳۲۴ میلیونی هم نتوانست مسیر صعودی بورس را همچنان حفظ کند.

سایت خبری تحلیلی «با اقتصاد» که به صورت ویژه تحولات بورس را رصد می‌کند ارزش معاملات خُرد در روز سه‌شنبه را ۲۰ هزار میلیارد تومان گزارش کرد که یک رقم اگر نه بی‌سابقه اما کم سابقه است.

کوچ خواص از بانک‌ها به بورس

شاخص بورس تهران بیش از دو ماه است که در مسیر صعودی قرار دارد و هر روز رکورد تازه‌ای به جا گذاشته است. دولت از این وضعیت استقبال کرده و با عرضه سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری و بانک‌ها با تخفیف ویژه به دنبال تحریک آنچه که نقدینگی‌های سرگردان مردمی می‌خواند به تالار بورس است. کارشناسان اقتصادی و برخی نمایندگان مجلس اما نسبت به پیامدهای رشد یکباره بورس، در شرایطی که اقتصاد ایران با رکود روبرو است، دولت از تامین درآمد نفتی و مالیاتی پیش‌بینی شده و تخصیص بودجه ناتوان است و شیوع کرونا وقوع بحران اقتصادی را محتمل‌تر از قبل کرده است، هشدار می‌دهند.

مصطفی کواکبیان، نماینده تهران در مجلس، در تذکری شفاهی از صدا و سیما و رسانه‌ها خواست به مردم توصیه نکنند که اموالشان را برای سرمایه گذاری در بورس بفروشند. چون ممکن است بورس دچار حباب شده و مردم ضرر کنند.

پیش از این نیز شماری از کارشناسان اقتصادی درباره حمایت دولت از بورس و حبابی شدن آن هشدار داده بودند. داوود سوری، مدرس اقتصاد ۹ اردیبهشت در روزنامه «دنیای اقتصاد»، ارگان غیررسمی مدافعان اقتصاد بازار در ایران، به صورت تلویحی عرضه اولیه سهام صندوق‌های قابل معامله و شستا را «توزیع سودهای چند میلیاردی روز بعد بین برخی از خریداران» توصیف کرده بود.

فرشاد مومنی، کارشناس اقتصادی نهادگرا هم رشد حبابی بورس را «بزرگترین خطری که اقتصاد ایران را در سال ۹۹ تهدید می‌کند» عنوان کرده بود.

مدافعان تحریک شاخص بورس و بازارسازی دولت اما وضعیت پیش‌آمده را یک «انقلاب اقتصادی» می‌دانند. مصطفی صفاری، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با روزنامه «آرمان ملی» افزایش تقاضا و رشد شاخص در بازار سرمایه را نشانه گردش اقتصاد ایران از «یک اقتصاد بانک‌محور دولتی» به «اقتصاد سرمایه‌محور خصوصی» دانست و رشد حبابی بورس را انکار کرد.

کدام تصویر واقعی است؟

رسانه‌های دولتی از تشکیل صف تقاضا برای سهام و افزایش شمار دارندگان کد بورس که به معنای افزایش شمار افراد حقیقی دارای سهام است، خبر می‌دهند. به گفته صفاری، از سال ۱۳۹۷ به بعد کدهای بورس ایران به ۱۱ میلیون رسیده است. رئیس سازمان خصوصی‌سازی گفته که با آزادسازی سهام عدالت علی خامنه‌ای اجازه آن را داده است، شمار سهامداران و دارندگان کد سهام به ۶۰ میلیون نفر خواهد رسید.

دولت با عرضه سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌خواهد نقدینگی در دست مردم را برای جبران کسری بودجه و یا آنطور که برخی از اعضای هیئت وزیران می‌گویند «هدایت به بخش تولید» جذب کند. بانک مرکزی حجم نقدینگی را در پایان ۹ ماه نخست سال گذشته ۲۲۸۲ هزار میلیارد تومان گزارش کرد. مقام‌های دولتی مدعی‌اند که این حجم از نقدینگی در اختیار «مردم» است «سرگردان».

نهادهای حکومتی جزییات دقیقی از نحوه توزیع نقدینگی منتشر نمی‌کنند. در سال‌های گذشته اما برخی از مدیران دولتی سابق در باره توزیع نابرابر آن هشدار داده‌اند. بحران صندوق‌های قرض‌الحسنه و اعتباری که در سال‌های گذشته بارها خبر ساز شد هم بیانگر توزیع نابرابر نقدینگی بود.

یافته‌های یک پژوهش که صفاری به آن استناد کرده، نشان می‌دهد حدود یک سوم (۳۰ درصد) جمعیت ایران توان پس‌انداز ندارند. این پژوهش دو سال پیش انجام شده و می‌توان انتظار داشت جهش نرخ تورم، سرکوب دستمزدها و رکود اقتصادی جمعیت ناتوان از پس‌انداز را افزایش داده باشد. نابرابری در ایران در سال‌های اخیر افزایش یافته است. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی برآورد کرده است نزدیک به ۷۰ درصد جمعیت ایران بدون کمک‌های دولتی توان تامین هزینه زندگی را ندارند.

 حسین صمصامی، مدرس اقتصاد و سرپرست وزارت اقتصاد در دولت محمود احمدی‌نژاد، تیر ۱۳۹۷ گفته بود: ۹۵ درصد نقدینگی در دست پنج تا شش درصد جمعیت است و سهم ۹۵ درصد دیگر فقط ۵ درصد از نقدینگی موجود است.

آتش‌بازی دولت

حالا بهتر می‌توان خریداران و بازیگران اصلی تالار بورس تهران را شناسایی کرد و انگیزه اصلی دولت از رونق بخشی کاذب به بازار سهام و اوراق بهادار را یافت. دولت با کسری بودجه حداقل ۱۵۰هزار میلیارد تومانی دست به گریبان خواهد شد. صندوق‌های بازنشستگی با بحران مالی روبرو هستند و برای تامین بودجه باید اموالشان را بفروشند.

بازارهای موازی که پیشتر مقصد سپرده‌های کم بود، مانند بانک‌ها، بازار سکه و ارز، مسکن، کشش گذشته را ندارد. انبوه‌سازی برای سودگران هم سود گذشته را به همراه ندارد. در این شرایط دولت برای تامین بودجه خود در نقش بازاریاب و بازارگردان ظاهر شده تا نقدینگی‌ای که خود ایجاد و نابرابر توزیع کرده را در بازار سرمایه جذب کند. برنامه دولت این است که عرضه سهام دولتی را برای حفظ جذابیت بازار تا پایان سال ادامه دهد اما هر لحظه می‌توان انتظار داشت شرایط بین‌المللی و داخلی بر محرک‌های دولتی غلبه و بورس را از عرش به فرش برساند.

بیشتر بخوانید:

حراج سهام دولت حباب بورس را بزرگ‌تر می‌کند؟