۲۸ آوریل/ ۹ اردیبهشت روز جهانی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی محیط کار است. سازمان بین‌المللی کار از سال ۲۰۰۳ هر سال در این روز با هدف تاکید بر ضرورت بهداشت و ایمنی محیط کار، آگاهی‌رسانی می‌کند. امسال همه‌گیری کرونا، اهمیت حیاتی بهداشت و ایمنی محیط کار و جنبه‌های کمتر آشکار جدال کارگران برای بهبود شرایط فروش نیروی کارشان را به نمایش گذاشته است.
کرونا در سراسر جهان قربانی می‌گیرد. دولت‌ها از اقدامات پیشگیرانه برای مهار کرونا عقب‌نشینی می‌کنند. سرمایه‌داران در فکر احیای هرچه سریعتر چرخه کسب سودند. و کارگران خواستار تعطیلی واحدهای صنعتی و خدماتی غیرضروری و انجام اقدامات پیشگیرانه برای حفظ جان خود.
اغلب کشورها شاهد اشکال مختلف اعتراض کارگران از جمله اعتصاب و راهپیمایی خیابانی بوده‌اند. کارگران در ایران چند اعتصاب و ده‌ها تجمع کارگری با خواست رعایت پروتکل‌های بهداشتی و یا تعطیلی محل کار سازمان داده‌اند.
همه‌گیری کرونا در ایران معضلات مربوط به بهداشت و ایمنی محیط کار کارگران و سایر شاغلان را آشکارتر کرد.
فقدان امکانات پیشگیرانه در تماس مستقیم با بیماران مشکوک و مبتلا به کرونا، تا کنون جان ده‌ها پرستار، پزشک و کادر درمانی بیمارستان‌ها را گرفته است. پس از گذشت دو ماه از همه‌گیری کرونا هنوز کارگران بسیاری از کارخانه‌ها، رانندگان و سایر شاغلان وسایل اولیه پیشگیری مانند مواد ضدعفونی کننده، دستکش و ماسک در اختیار ندارند و ضدعفونی سرویس‌ها و محیط‌های کارگری صورت نگرفته است.
به رغم آن که وزارت بهداشت آمار مبتلایان و فوت‌شدگان را تفکیک نمی‌کند تا کنون اسامی حدود ۱۰۰ معلم، خبر مرگ ده‌ها کارگر از جمله کارگران خودروسازی‌ها، شهرداری‌ها، رانندگان اتوبوس و تاکسی که قربانی کرونا شده‌اند منتشر شده است.
آخرین خبر، تائید ابتلای ۳۸ کارگر پتروشیمی ارومیه به کروناست. نخستین مورد ابتلا به کرونا در ۱۵ اسفند مشاهده شد، اما تولید بی‌وقفه ادامه یافت. زمانی که خبر ابتلای کارگران به کرونا به رسانه‌ها راه یافت و توسط نماینده مجلس و اداره کار ارومیه تائید شد نیز مدیرعامل از ادامه کار شرکت دفاع کرد؛ با این استدلال که کار در این صنعت ۲۴ ساعته است و نمی‌توان آن را متوقف کرد.
پتروشیمی ارومیه موردی منحصر به فرد نیست. کارفرمایان با پشتوانه دولت ادامه تولید را مقدم می‌دانند، هر چند به بهای جان کارگران.
افزایش صد درصدی مرگ کارگران در اثر حوادث کار
پیش از همه‌گیری کرونا نیز جان‌های بسیاری قربانی حوادث ناشی از کار در ایران می‌شد. کرونا تنها ابعاد فاجعه را گسترده‌تر کرده است.
فصل چهارم قانون کار (مواد ۸۵ تا ۱۰۶) به بهداشت و ایمنی محیط کار اختصاص دارد و کارفرمایان را موظف کرده است وسایل و امکانات لازم «برای تامین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار» را فراهم و از واداشتن کارگران به کارهایی که برای سلامتی آنان مضر است خودداری کنند.
بازرسان کار نیز موظف‌اند با بازرسی مستمر به کارفرما تذکر دهند و «در صورت لزوم تقاضای تعقیب متخلفان در مراجع صالح» را بنمایند.
بی‌توجهی دولت به بازرسی و کنترل محیط کار، و وجود میلیون‌ها بیکار به کارفرمایان امکان داده است کارگران را با مزد ناچیز و در فقدان ایمنی محیط کار و نبود وسایل مناسب به کار بگیرند. عدم آموزش کارگران و خستگی مفرط ناشی از ساعت‌های طولانی کار و نبود تشکل‌های مستقل کارگری برای پیگیری وضعیت بهداشتی و ایمنی محیط کار، حوادث کار و بیماری‌های ناشی از حرفه را افزایش داده‌اند.
بنابر آمار رسمی، در ۹ ماه اول سال ۹۸، ۱۳۶۳ تن در اثر حوادث ناشی از کار جان خود را از دست داده‌اند: یعنی بیش از پنج کارگر در روز. بیشترین قربانیان در بخش ساختمان بوده‌اند. کارگران واحدهای صنعتی و معادن در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
این رقم به نسبت سال گذشته (مرگ ۶۷۸ کارگر) صد در صد افزایش یافته و نشانگر وخیم‌تر شدن وضعیت ایمنی و بهداشت کارگران ایران است.
این آمار تنها دربرگیرنده مرگ کارگران مشمول قانون کار است و حوادث کار در کارگاه‌های زیر ۱۰ نفر، و مناطق ویژه اقتصادی را که از اجرای قانون کار معافند در بر نمی‌گیرد.
بیش از ۹۰ درصد کارگران ایران قراردادی کار می‌کنند و بسیاری فاقد بیمه هستند. بر کار کارگران تحت مسئولیت پیمانکاران، کارگران مهاجر، کارگران با قراردادهای سفید و غیره نیز نظارتی وجود ندارد.
بیماری‌ها کشنده‌تر از حوادث
حوادث کار منجر به مرگ، نوک قله مرگ کارگران در اثر شرایط کار است و بر اساس برآورد سازمان بین‌المللی کار کمتر از ۲۰ درصد مرگ و میر کارگران از کار را پوشش می‌دهد. بیش از ۸۰ درصد موارد مرگ و میر کارگران «مرگ خاموش» و ناشی از بیماری‌های شغلی است.
بیماری‌هایی که به علت کار به وجود آمده و عامل مولد آن‌ها محیط کار است در پنج دسته طبقه‌بندی می‌شوند: بیماری‌های ناشی از عوامل زیان‌آور فیزیکی مانند ناشنوایی، بیماری‌های ناشی از عوامل زیان‌آور شیمیایی مانند آسم، بیماری‌های ناشی از عوامل زیان‌آور مکانیکی محیط کار مانند اختلالات اسکلتی- عضلانی، بیماری‌های ناشی از عوامل زیان‌آور روانی محیط کار مانند خستگی مفرط و بیماری‌های ناشی از عوامل زیان‌آور بیولوژیکی مانند هپاتیت. بیماری‌های پوستی و سرطان ناشی از کار نیز ممکن است زائیده عوامل مختلف باشند.
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی سالانه ۶۸ تا ۱۵۷ میلیون تن در جهان به انواع بیماری‌های شغلی مبتلا می‌شوند.
بیماری شغلی می‌تواند به از کار افتادگی جزئی و یا نقص عضو، از کارافتادگی کامل، و یا در دراز مدت به مرگ کارگر منجر شود.
سرطان‌های شغلی نیز حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد انواع سرطان را تشکیل می‌دهند و شایع‌ترین انواع آن سرطان ریه، مزوتلیوما (در اثر کار با آزبست)، و سرطان مثانه هستند.
در ایران، مرگ و میر ناشی از بیماری‌های شغلی از میانگین جهانی بالاتر است. به گفته‌ی یکی از مسئولان «کمیته‌های حفاظت فنی و بهداشت کار» در کنار هر مورد فوت ناشی از حوادث کار، شش کارگر نیز در اثر بیماری‌های حرفه‌ای جان خود را از دست می‌دهند.
بیماری‌های ناشی از حرفه که به مرگ می‌انجامند به ترتیب فراوانی عبارتند از: بیماری‌های ریوی، آسم شغلی، پوستی، اختلالات اسکلتی و عضلانی، بیماری‌های چشم، گوش، قلب، دستگاه گوارش، عصبی، خونی، غدد درون‌ریز و در نهایت سرطان‌ها.
افسردگی بیماری شایع در میان کارمندان و بیماری‌های ماهیچه‌ای استخوانی، بیماری‌های تنفسی و قلبی شایع‌ترین بیماری‌های کارگران هستند.
بازرسی کار به ندرت انجام می‌شود. وزارت کار بارها در پاسخ این انتقاد که چرا نظارتی بر کار واحدهای تولیدی و خدماتی ندارد، بر کمی تعداد بازرسان تاکید کرده است. علی مظفری، مدیرکل بازرسی وزارت کار می‌گوید:
«حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار بنگاه اقتصادی دارای کد کارگاهی در سازمان تامین اجتماعی به ثبت رسیده است و استعداد بازرسی کار کشور نیز حدود ۹۰۰ بازرس کار است.»
همه‌گیری کرونا ضرورت توجه به سلامت کارگران و سایر شاغلان و بهداشت و ایمنی محیط کار را دو چندان کرده و کارگران را در سطح جهان گرچه در شرایط کم و بیش متفاوتی به سر می‌برند، بر سر یک موضوع واحد به اعتراض واداشته است.
در روز جهانی بهداشت ایمنی و محیط کار و در آستانه اول ماه مه روز جهانی کارگر، کارگران برای حفظ جان خود با دولت‌های سرمایه‌داری و کارفرمایان در کشاکش‌اند.
در ایران نیز این کشاکش جاری است و اعتصاب کارگران معدن گل‌گهر کرمان در پی شیوع کرونا در معدن، اعتراض پرستاران، کارگران ده‌ها مجتمع و کارخانه از جمله خودروسازی‌ها و پتروشیمی، اعتصاب رانندگان اتوبوس و تاکسی در این زمره‌اند. گرچه پراکنده مانده و در فقدان تشکل‌های مستقل کارگری نتواسته‌اند خواست‌های خود را تحقق بخشند.
در همین زمینه: