سراج الدین میردامادی − در کمتر از ۱۰ ماه مانده به پایان کار دولت دهم، موجی از استیضاح‌ها در مجلس درباره‌ی عملکرد وزیران دولت دهم در حال بررسی و در راهروهای هیئت رئیسه مجلس منتظر اعلام وصول است. به نظر می‌رسد که استیضاح وزیران نفت، ورزش و جوانان، صنعت و معدن و تجارت، آموزش و پرورش و همچنین وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی نیز در مسیر بررسی و اعلام وصول باشد و تعداد نمایندگان امضا کننده استیضاح به حد نصاب رسیده باشد.
نمایندگان در مجالس هشتم و نهم که از نظر گرایش سیاسی همسو با دولت محمود احمدی نژاد هستند در مواردی استیضاح‌هایی را بعد از امضا پس گرفته‌اند.
● گفت‌وگو با احسان مهرابی
از آقای احسان مهرابی روزنامه‌نگار و خبرنگار سابق پارلمانی که تجربه‌ی کار در مجلس ایران را دارد، پرسیدم:
سازوکار استیضاح در مجلس ایران چیست و چه طور می‌شود که استیضاحی با تعداد امضاهای زیاد، پس گرفته و هیچ گاه به اجرا گذاشته نمی‌شود؟
احسان محرابی: براساس آیین‌نامه‌ی مجلس وقتی که ۱۰ نفر از نمایندگان یک طرح استیضاح را امضاء کنند و به هیئت رئیسه تحویل دهند، هیئت رئیسه موظف است مراحل اداری کار را طی کند و در نهایت زمانی را ظرف ۱۰ روز برای حضور وزیر در مجلس و دفاع وزیر و همچنین رأی اعتماد تعیین کند. اما معمولاً در مجلس ایران این روال وجود داشته که استیضاح‌های زیادی مطرح می‌شود و قبل از اینکه به نتیجه برسد، امضاها پس گرفته می‌شود و از حد نصاب میافتد و حتی در مورد استیضاح‌هایی هم که انجام شده، ما سابقه‌ی ۲۰ استیضاح را از ابتدای مجلس پس از انقلاب داشته‌ایم که از این استیضاح‌ها ۶ استیضاح به عزل وزرا منجر شده و آن هم استیضاح‌هایی بوده که اکثراً سیاسی بوده و جریانات سیاسی مجلس پیگیر موضوع استیضاح بودند و در مورد استیضاح‌هایی که به موارد اجرایی یا عملکرد وزرا برمی‌گشته کمتر موفق بوده است.
یکی از دلایل پس گرفته شدن امضاها این است که استیضاح معمولاً برای نمایندگان شهرستانی خصوصاً ابزاری‌ست که از وزرا امتیاز بگیرند. یعنی تعدادی از نمایندگان یک طرح استیضاح را جمع‌آوری می‌کنند و وقتی که وزیر احساس می‌کند آن طرح استیضاح جدی شده، معاونین پارلمانی یا بقیه افرادی را که می‌شناسد، برای رایزنی با نمایندگان می‌فرستد و بعضی از نمایندگان در قبال امتیازاتی که از وزیر می‌گیرند، امضای خودشان را پس می‌گیرند.
سابقه داشته است که در مجالس استیضاح‌هایی مانند استیضاح وزیر آموزش و پرورش با ۸۰ امضا تقدیم هیئت رئیسه شده و بسیاری از استیضاح‌کنندگان اعلام کرده‌اند که بر استیضاح اصرار دارند. اما این هشتاد نفر ناگهان به هفت نفر رسیده. و حتی مواردی مانند استیضاح وزیر بازرگانی که تا روز جلسه علنی هم ماجرا ادامه داشت، اما در روز جلسه نمایندگان امضای خودشان را پس گرفتند و استیضاح از حد نصاب افتاد.
البته در مجلس هشتم روالی پیش‌بینی شده بود مبنی براین که وقتی استیضاح تهیه و تقدیم هیئت رئیسه شد، هیئت رئیسه برای این که شأن مجلس در افکارعمومی آسیب نبیند، دیگر پس گرفتن امضاها را سعی می‌کردند که اعمال نکنند و استیضاح اجراء شود که ازجمله استیضاح آقای بهبهانی وزیر راه و ترابری هم به همین شکل شد و هیئت رئیسه مجلس اعلام کرد که دیگر امکان پس گرفته شدن استیضاح وجود ندارد.
اما دولت معتقد بود که این امکان وجود دارد و به همین دلیل این اختلاف باعث شد که دولت در مراسم استیضاح شرکت نکند و در نهایت منجر به عزل آقای بهبهانی شود. بنابراین استیضاح‌هایی که در مجلس مطرح می‌شود، خصوصاً استیضاح‌هایی را که معمولاً از موارد اجرایی‌ست یا بیشتر ترکیب استیضاح‌کنندگان نمایندگانی هستند که از حوزه انتخابی شهرستان‌اند، تا موقعی که به مرحله‌ی نهایی نرسد، نمی‌شود جدی گرفت، و ممکن است در میانه راه امضاکنندگان استیضاح امضای خودشان را پس بگیرند.
در میان این پنج استیضاحی که شایعه‌اش مطرح شده و برخی از نمایندگان مجلس هم اعلام کرده‌اند که حد نصاب امضاء را به دست آورده، کدام یک جدی‌تر محسوب می‌شود، با توجه به این که استیضاح وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی در اعتراض به انتصاب آقای مرتضوی هم در پایان کار مجلس هفتم بسیار جدی شده بود؟
استیضاح وزیر کار با توجه به ادامه‌ی موضوع آقای مرتضوی از جهتی محتمل است که نمایندگان مجلس پیگیری‌های قوه قضاییه را ناکام بدانند. اما در حال حاضر با توجه به این که دیوان عدالت اداری حکم آقای مرتضوی را اعلام کرده‌اند که باید اجرا شود، بنابراین نمایندگان بیشتر مترصد هستند که خود قوه قضاییه این اقدام را انجام دهد و توپ، بیشتر در زمین خود قوه قضاییه است. بنابراین ممکن است که نمایندگان کماکان فرصت دهند که این اتفاق بیافتد.
از ابتدای تشکیل مجلس هشتم هم نمایندگان نسبت به خیلی از وزرا انتقاد داشتند. اما با توجه به این که رهبری اعلام کردند که به این وزرا رأی اعتماد داده شود، نهایتاً نمایندگان مجبور شدند که از آن انتظاراتی که داشتند چشم بپوشند و به این وزرا رأی دادند و بعد از آن هم بحث استیضاح وزرا کماکان مطرح بود.
در این بین انتقادات زیادی نسبت به عملکرد وزارت آموزش و پرورش بود. آقای حاجی بابایی وعده‌هایی را که دادند با توجه به این که خودشان هم از مجلس بودند، نتوانستند عملی کنند. ولی باز مشاهده می‌شود که اعضای هیئت رئیسه مجلس به نوعی همچنان از آقای حاجی‌بابایی حمایت می‌کنند و چهره‌هایی نظیر آقای باهنر و حتی در زمانی که ایشان برای سئوال‌ها هم در مجلس حاضر می‌شوند، سعی می‌کنند سمت مجلس را به نوعی هدایت کنند که ایشان خیلی مورد انتقاد واقع نشوند.
از سوی دیگر بحث گرانی‌ها و مواردی مانند مشکل مرغ و تخم‌مرغ و دیگر مواد غذایی که خیلی به بحران تبدیل شده بود، باعث شده که نمایندگان به نوعی حتی به خاطر افکارعمومی هم که شده پیگیر باشند که وزرای کشاورزی یا وزرای معدن و تجارت را استیضاح کنند. ولی در نهایت همه این بحث‌ها مربوط به این می‌شود که مجلس بعد از تعطیلات کار خودش را از سر بگیرد و هیئت رئیسه مجلس به یک برایند کلی در مورد رفتاری که می‌خواهد با دولت انجام بدهد برسد.
از سوی دیگروزرایی که در معرض استیضاح هستند، این شانس را دارند که ممکن است اخبار اجلاس غیرمتعهدها مدتی در تهران ادامه داشته باشد و این هم بهانه‌ای خواهد بود که معمولاً در مجلس رایج است که هر اتفاقی در کشور میافتد و بعد نمایندگان اگر بخواهند بروند سراغ مخالفان، می‌آیند و می‌گویند که کام مردم را تلخ نکنید و بگذارید که شیرینی اجلاس عدم تعهدها باشد. این مباحث ممکن است به‌هرحال تا مدتی شانسی را برای وزرا بیاورد و استیضاح‌شان به تأخیر افتد.
در ۱۰ ماهه‌ی آخر کار دولت قرار داریم. آیا به نظر نمی‌رسد که ممکن است از سوی رأس قدرت سیاسی رهبر جمهوری اسلامی هم چراغ سبزی داده شود برای این که این لیست استیضاح‌ها به اجرا گذاشته شود و استیضاح‌ها در دستور کار قرار گیرد و دولت تحت فشار بیشتر قرار گیرد؟
به‌هرحال هیئت رئیسه یا نمایندگان مجلس با توجه به انتخابات ریاست جمهوری سال آینده هم که شده، بدشان نمی‌‌‌آید که دوباره ضرب شصتی را به دولت نشان دهند. ولی در نهایت اگر بنابر استیضاح کلانی باشد، برخورد خیلی کلانی باشد، بعید نیست که لازم باشد بخواهند این مسئله را با رهبری هم هماهنگ کنند. هرچند که رهبری در صحبت‌های آخری که داشتند، به نوعی دوباره ازدولت حمایت کردند و بعد از آن صحبت‌ها هم به نوعی ما شاهد سرمقاله‌ی روزنامه‌های کیهان بودیم که باز در ادامه‌ی صحبت‌های رهبری تأیید دولت را داشتند و حتی مطرح شده بود که به نوعی به دولت نمره ۹۰ را می‌دهند.
ولی این‌ها کماکان خیلی مانع نخواهد شد از این که نمایندگان مجلس اگر بخواهند استیضاحی را انجام دهند، خیلی رهبری مخالفتی کند. با توجه به این که حالا برخی از این چهر‌ه‌ها، غیر از مثلاً وزیر نفت که به نوعی از فرمانده‌های سپاه بوده و ممکن است استیضاح‌شان دلایل خاصی را داشته باشد، اما در مورد بقیه وزرا، نمایندگان ممکن است این مجوز را از رهبری داشته باشند که بخواهند استیضاح را انجام دهند. ولی نهایتاً باید آن چهره‌های شاخص یا چهره‌های فعال مجلس پیگیر این استیضاح‌ها باشند و در حال حاضر چهره‌هایی که پیگیر استیضاح هستند، خیلی نمی‌توانند در پیشبرد این استیضاح موفق باشند. مگر این که نظر اعضای شاخص مجلس را هم با خودشان همراه کنند.