مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش تازه‌ای پیشنهاد داده که با توجه به این‌که حذف یارانه پنهان و در پی آن افزایش قیمت بنزین ممکن است با واکنش‌های اجتماعی روبه‌رو شود، افزایش قیمت انرژی را از حامل‌هایی که کم‌ترین واکنش اجتماعی را خواهند داشت باید آغاز کرد.

مرکز پژوهش‌های مجلس ـ عکس از آرشیو
مرکز پژوهش‌های مجلس ـ عکس از آرشیو

در جلسه غیرعلنی امروز، دوشنبه ۱۵ مهر مجلس شورای اسلامی درباره حذف یارانه‌های پنهان و تعیین تکلیف یارانه حامل‌های انرژی، مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی ارائه داد که در آن حذف یارانه حامل‌های انرژی بدون افزایش یک‌باره قیمت بنزین مطرح شده است.

«یارانه پنهان»، به یارانه‌ای می‌گویند که دولت برای کاهش قیمت کالاها و خدمات، اعم از سوخت، آب، برق، مواد خوراکی، سیستم حمل و نقل، دارو و غیره متقبل می‌شود. «یارانه آشکار» نیز یارانه‌های نقدی است که به حساب ایرانی‌ها ریخته می‌شود.

در گزارش مرکز پژوهش‌ها آمده است با وجودی‌که سهم دهک اول از یارانه انرژی ۵,۰۶ درصد بوده و از سایر دهک‌ها کمتر است، نسبت یارانه انرژی به هزینه کل خانوار در این دهک، با ۱۵ درصد بیشترین مقدار را به خود اختصاص می‌دهد، به آن معنی که معیشت دهک اول به نسبت سایر دهک‌ها به مراتب به یارانه انرژی وابستگی بیشتری دارد.

جمعیت هر جامعه‌ای را به لحاظ در آمد و مصرف به ۱۰ رتبه تقسیم‌بندی می‌کنند و هریک از این رتبه‌ها را «دهک» می‌نامند. دهک اول نشان‌دهنده ۱۰ درصد از خانوارهایی است که کمترین هزینه سالانه را داشته‌اند. این دسته از خانوارها جزو فقیرترین اقشار جامعه محسوب می‌شوند. در نقطه مقابل، دهک دهم، ۱۰ درصد از خانوارهایی را نشان می‌دهد که بیشترین مبلغ را صرف هزینه سالانه خود کرده‌اند. این دسته از خانوارها از مرفه‌ترین اقشار جامعه هستند.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌ها، از مجموع ۸۷,۶ میلیون لیتر بنزین مصرفی در روز در سال ۱۳۹۶، سهم خودروهای شخصی و وانت‌ها به ترتیب ۵۳,۴ و ۱۸,۴ میلیون لیتر و سهم موتورسیکلت‌ها نیز ۵ میلیون لیتر در روز است. بدین ترتیب، خودروهای سواری شامل خودروهای شخصی، دولتی و تاکسی‌های اینترنتی، فقط ۶۰ درصد مصرف بنزین را به خود اختصاص داده‌اند و سیاست‌گذاری درست درباره بنزین مستلزم توجه به این موضوع است.

این گزارش همچنین نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷، یارانه گاز، گازوئیل، برق، بنزین و آب در مجموع حدود ۴۹,۲۴ میلیارد دلار برآورد می‌شود. با توجه به سهم خانوار از مجموع یارانه هیدروکربوری (نفت و گاز) در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۵، بیش از سه چهارم یارانه ضمنی هیدورکربوری به غیرخانوار اختصاص داشته و در واقع انرژی ارزان مهم‌ترین روش حمایت دولت از بخش تولید در ایران است.

بخش کشاورزی در این بازه زمانی کمترین سهم و و نیروگاه‌ها بیشترین سهم را از یارانه هیدروکربوری داشته‌اند.

از سوی دیگر از مجموع یارانه هیدروکربورهای مصرف شده در کشور در سال ۱۳۹۵، نیروگاه‌ها با ۳۳ درصد، بخش خانگی با ۲۴ درصد، بخش صنعت با ۲۱ درصد و بخش حمل‌ونقل با ۱۵ درصد به ترتیب بیشترین سهم‌ها را به خود اختصاص داده‌اند.

مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید، اولویت سیاست‌گذاری در مورد یارانه انرژی باید اول نیروگاه‌های کشور و سپس بخش خانگی باشد.

به‌گفته این مرکز با افزایش نرخ ارز نیز بدون آن‌که در زندگی واقعی مردم و میزان مصرف انرژی آن‌ها تغییر خاصی رخ داده باشد، ناگهان یارانه پنهان چند برابر می‌شود.

مرکز پژوهش‌های مجلس معتقد است که در شرایط کنونی، افزایش قیمت انرژی برای تولیدکنندگان منجر به افزایش قیمت محصولات و در صورت نداشتن امکان افزایش قیمت، منجر به کاهش تولید خواهد شد و با توجه به حساسیت شدید اجتماعی در مورد قیمت بنزین، می‌توان تغییرات قیمت انرژی را از حامل‌هایی که کمترین واکنش اجتماعی را خواهد داشت شروع کرد. این حامل‌ها باید کمترین سهم در مجموع یارانه‌ها را داشته باشد. گاز مایع و نفت سفید از این ویژگی برخوردار هستند و می‌توانند در اولویت افزایش قیمت و شروع فرایند حذف یارانه انرژی قرار گیرند.

رقم کل یارانه‌های آشکار و پنهان سالانه به ۹۰۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد. از این رقم حدود ۶۰۰ هزار میلیارد تومان به حوزه انرژی و نفت و مشتقات آن اختصاص دارد که ۲۱۵ هزارمیلیارد تومان آن متعلق به بنزین است.

طبق برآوردهای انجام‌شده در سال ۹۸ نیز مجموع یارانه آشکار و پنهان ۸۹۰ هزار میلیارد تومان خواهد بود. این رقم معادل ۱۰,۹ میلیون تومان یارانه اعطایی به ازای هر فرد و تقریباً ۲,۲ برابر بودجه سالانه کشور است.

دولت ماهانه ۳۴ هزار میلیارد ریال یارانه پرداخت می‌کند که حدود ۲۰ هزار میلیارد ریال آن از محل افزایش قیمت‎‎ حامل‌های انرژی غیر از برق، تأمین و بقیه بر اساس قانون از بودجه عمومی برداشت می‌شود.

سهم بالای بنزین در یارانه‌های پنهان این نگرانی را در میان مسئولان جمهوری اسلامی ایجاد کرده که افزایش قیمت بنزین با خود اعتراضات اجتماعی به‌همراه داشته باشد.

در دو سال اخیر با تحریم‌های آمریکا و وضعیت بد اقتصادی کشور، بارها از قصد دولت برای افزایش قیمت‌ حامل‌های انرژی و سهمیه‌بندی بنزین سخن به‌میان آمده است اما به دلیل نگرانی از افزایش تورم و احتمال گسترش نارضایتی‌های عمومی این اقدام عملی نشده است.

روز دوشنبه علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که مجلس درباره تغییر وضعیت یارانه‌ها هنوز تصمیمی نگرفته است و بررسی‌ها و تحقیقات در این زمینه تا زمان رسیدگی به بودجه سال آینده ادامه خواهند داشت.

بیشتر بخوانید:

مجلس درباره یارانه‌ها به تصمیم نرسید