ماهک‌نیک‌نهاد – آمارهای غیر رسمی می‌گویند چهار میلیون نفر از ایرانیان معتادند و هزاران نفر نیز به‌طور تفننی مواد مخدر مصرف می‌کنند. از طرفی پایین آمدن سن اعتیاد نگرانی‌های موجود را درباره شیوع آن بیشتر کرده و تنوع مواد مخدر جدید و تغییر الگوی مصرف آن، در کنار مشخصه‌هایی چون ارزان‌قیمتی و سادگی در دسترسی، پیچیدگی‌های تازه‌ای به آن داده است.

 
 
ایران در زمینه تولید، واردات و صادرات مواد مخدر هم آمار نگران‌کننده‌ای دارد. براساس اعلام حسین ذوالفقاری، فرمانده مرزبانی ایران تنها در سه ماه نخست امسال، ۱۴ تن مواد مخدر کشف شده و آخرین آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر نشان می‌دهد که هر سال ۶۰۰ تن مواد مخدر در ایران مصرف می‌شود. برخی مسئولان ایران تصریح کرده‌اند که ایران یکی از صادرکنندگان مواد روانگردان است.
 
محمدباقر ذوالقدر، معاون قوه ‌قضائیه ایران هم در همایش روز جهانی مبارزه با مواد مخدر گفته است که تنها در سال گذشته، ۳۰۰هزار پرونده مرتبط با مواد مخدر در ایران تشکیل شده است. به گفته او، رتبه سوم بیشترین پرونده‌های ‌قضایی در کشور مربوط به موارد مخدر است که آمار این پرونده‌ها در سال ۹۰ نسبت به سال ۸۹ بیش از هفت درصد رشد داشته است.
 
خبرگزاری مهر به نقل از حمید صارمی، معاون ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران گزارش داده است: «بر اساس آمار سال‌های اخیر، دو میلیون معتاد قطعی در کشور وجود دارد و از آنجایی که ۶۰ درصد این افراد متاهل هستند و هرکدام پنج تا شش فرزند دارند بدین‌ترتیب پیش‌بینی می‌شود که ۱۲ میلیون نفر از خانواده و افراد جامعه در معرض تهدیدات اجتماعی بگیرند.»
 
معاون ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران در گفته‌هایش به سیاست‌های رایج در برخورد با آسیب‌های اجتماعی اشاره کرده که عموماً شامل انکار، نفی، سکوت و یا اقرار است؛ در حالی که رویکرد واقع‌بینانه می‌تواند جهت‌گیری درست برای کنترل آسیب‌های اجتماعی ایجاد کند.
 
معاون فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر گفته است: «اقدامات پیشگیرانه نیازمند توسعه خدمات پیشگیری اجتماعی است به طوری که تاکنون در این حوزه بسیار ضعیف بوده‌ایم.»
 
کودکان ایرانی و هم‌خانه‌گی با اعتیاد
 
نگرانی درباره پایین آمدن سن اعتیاد یکی از نگرانی‌های جدی آسیب‌شناسان اجتماعی درباره ایران است. خردادماه امسال، حمید صارمی، معاون ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران، اعلام کرد که سن اعتیاد از ۲۳ به ۱۵ سال کاهش پیدا کرده است.
 
نگرانی درباره پایین آمدن سن اعتیاد یکی از نگرانی‌های جدی آسیب‌شناسان اجتماعی درباره ایران است. خردادماه امسال، حمید صارمی، معاون ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران، اعلام کرد که سن اعتیاد از ۲۳ به ۱۵ سال کاهش پیدا کرده است.
براساس گفته حسن موسوی چلک، رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران نیز «اگر آمار غیر رسمی اعتیاد در کشور را چهار میلیون نفر محاسبه کنیم و حداقل تعداد افراد این خانواده چهارنفر باشد، ۱۶ میلیون نفر به صورت مستقیم با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند که از این تعداد حدود دو میلیون کودک با اعتیاد مواجه هستند که معلوم نیست سرنوشت آن‌ها بعد از رفتن به مدرسه با وجود گذشته‌ای که همراه با یک معتاد بوده، چگونه خواهد بود.»‌
 
زمستان سال گذشته، طا‌ها طاهری، قائم مقام دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر بیشترین آمار اعتیاد را در دبیرستان‌های پسرانه اعلام کرد، هرچند گفت اعتیاد در میان دانش‌آموزان دختر محدود‌تر است. او نیم دهم درصد از دانش‌آموزان کشور را گرفتار اعتیاد دانسته بود. این آمار به معنای وجود بیش از شش هزار دانش‌آموز معتاد است. این آمار‌ها در حالی اعلام شده‌اند که وزارت‌ آموزش و پرورش ایران، از اعلام آمار واقعی خودداری می‌کند.
 
هرچند رئیس انجمن مددکاری ایران نوجوانان را بیش از سایر افراد در معرض اعتیاد می‌داند، اما اخبار و گزارش‌ها از روند رو به گسترش اعتیاد در بین کودکان ایرانی خبر می‌دهند.
 
اعتیاد زنان، آمار نگران‌کننده
 
شمار زنان معتاد ایرانی روز به روز بیشتر می‌شود، شاید به‌‌ همان دلایلی که شمار مردان معتاد بیشتر می‌شود و البته به دلایل دیگری که تنها به خود زنان بر‌می‌گردد. مسیر بازگشت از اعتیاد برای زنان و مردان هر دو دشوار است، اما در شرایط مختلف، بازگشت از آن ممکن است برای زنان دشوار‌تر هم باشد؛ هرچند امکانش هست که گاهی جنسیت به کمک زنان برای ترک بیاید.
 
تحقیقات و اظهارات مراکز رسمی ‌در داخل ایران نشان می‌دهد یکی از عوامل آلودگی به اعتیاد در دختران نسل جدید، این تصور است که حشیش باعث لاغری می‌شود. در نتیجه زنان به مصرف حشیش روی می‌آورند، معتاد می‌شوند و لاغر هم نمی‌شوند. نوع مصرف زنان از مخدر‌ها بیشتر تریاک و از محرک‌ها اکستازی است.
از یک طرف دسترسی به مواد مخدر آسان و همه‌گیر است و از طرف دیگر، شکل و شمایل مواد آنقدر متنوع و رنگارنگ شده است که برای هر سبک زندگی و شخصیتی، ماده مخصوصی هست. بعضی مواد را می‌شود بدون ترس از بو و لو رفتن ابزار، تنها در چند ثانیه مصرف کرد و برای مصرفشان هزار و یک توجیه اجتماعی و بهداشتی پیدا کرد. همه این‌ها باعث شده زنان که قبلاً موانع اجتماعی زیادتری سر راه‌شان بود، زمینه بیشتری برای اعتیاد پیدا کنند.
 
مدیرکل فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران درباره افزایش تعداد زنان معتاد اعلام کرده که یکی از دلایل اصلی افزایش مصرف موادی مثل شیشه در زنان و دختران، تبلیغات لاغری و شب بیداری است. تحقیقات و اظهارات مراکز رسمی ‌در داخل ایران نشان می‌دهد یکی از عوامل آلودگی به اعتیاد در دختران نسل جدید، این تصور است که حشیش باعث لاغری می‌شود. در نتیجه زنان به مصرف حشیش روی می‌آورند، معتاد می‌شوند و لاغر هم نمی‌شوند. نوع مصرف زنان از مخدر‌ها بیشتر تریاک و از محرک‌ها اکستازی است. هر چند مصرف هروئین هم در نسل زنان جوان به دلیل ارزان و سهل‌الوصول بودن آن و راحتی استفاده‌اش روز‌به‌روز رایج‌تر می‌شود.
 
البته همه زنانی که از مواد مخدر یا محرک استفاده می‌کنند هدفشان لاغری و خوش‌اندامی ‌نیست. کمپ‌های ترک اعتیاد معمولاً پر از زنان طبقات پایین جامعه است؛ زنان و دخترانی با برچسب‌های فراری و تن‌فروش که معتاد تنها یکی از اسم‌هایشان است. فقر و بی‌سوادی برای آن‌ها فرصتی نگذاشته که به زیبایی هم فکر کنند و محدودیت‌های ارتباطی و فرهنگی نمی‌گذارد با کسی برای مشاوره تماس بگیرند. غیر از این‌ها، شوهر معتاد و پدر یا برادر سوءاستفاده‌گر، در شرایطی بین اجبار و انتخاب ناگزیر، باعث اعتیاد زنان می‌شوند.
 
قرص‌های آرامبخش، مسکن‌ها، خواب‌آور‌ها و روانگردان‌ها که برای رفع کم‌خوابی، دردهای مزمن و افسردگی مصرف می‌شوند هم محمل دیگری هستند برای اعتیاد زن‌ها که خیلی اوقات از نظر دور می‌مانند.
 
اعتیاد و تبعیض جنسیتی
 
مدیر دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی ایران گفته است که ۸۱ درصد از تماس‌گیرندگان با خط ملی مشاوره اعتیاد را زنان و فقط ۱۹ درصد را مردان تشکیل می‌دهند. یکی از دلالت‌های این آمار افزایش تعداد زنان معتاد در جامعه است.
 
نگاه مرد‌سالار جامعه ایران که سیگار کشیدن را برای زنان نمی‌پسندد، اعتیاد زنان را هم بد‌تر از مردان می‌داند. همین نوع نگاه یک مانع بزرگ است برای درمان اعتیاد زنان. به علاوه، این نگاه باعث می‌شود زنان معتاد از حمایت خانواده و همسر هم محروم شوند و در تنهایی ناشی از طرد جامعه، بیشتر در اعتیاد غرق شوند.
نگاه مرد‌سالار جامعه ایران که سیگار کشیدن را برای زنان نمی‌پسندد، اعتیاد زنان را هم بد‌تر از مردان می‌داند. همین نوع نگاه یک مانع بزرگ است برای درمان اعتیاد زنان. به علاوه، این نگاه باعث می‌شود زنان معتاد از حمایت خانواده و همسر هم محروم شوند و در تنهایی ناشی از طرد جامعه، بیشتر در اعتیاد غرق شوند.
 
با تبلیغات گسترده و جدی، این موضوع در جامعه تا حدی پذیرفته شده که اعتیاد یک بیماری است. درباره زنان معتاد هنوز این موضوع یک انحراف غیرقابل گذشت تلقی می‌شود. اغلب افراد، اعتیاد زنان را یک انحراف غیراخلاقی می‌دانند نه یک بیماری. نگرش‌های اجتماعی منفی درباره رفتار غیر اخلاقی زنان معتاد، مانع بزرگ درمان اعتیاد آنهاست. تبعیض در مورد زنان حتی در تعداد کمپ‌های اختصاصی برای ترک اعتیاد هم دیده می‌شود و در حال حاضر تنها ۱۲ کمپ ویژه برای ترک اعتیاد زنان در سراسر ایران وجود دارد.
 
داستان اعتیاد برای زنان پایان ترسناکی دارد. تبعیض‌های جنسیتی عوارض اعتیاد را در زنان شدید‌تر می‌کند. خودکشی، آسیب‌پذیری بالا و عزت نفس پایین در زنان معتاد بسیار بیشتر از مردان معتاد است. زنان معتاد در اثر مصرف مواد مخدر زود‌تر می‌میرند. مصرف بیش از حد و تصادف به دلیل مصرف مواد هم باعث مرگ و میر زنان معتاد می‌شود. اعتیاد آن‌ها را به سمت تن‌فروشی و رابطه‌های خطرناک جنسی می‌کشاند و ایدز، هپاتیت و بیماری‌های مقاربتی، هدیه شومی ‌است که اعتیاد به زنان می‌دهد.
 
کمبود مراکز ترک اعتیاد
 
عباسعلی ناصحی، قائم مقام معاون درمان وزیر بهداشت در امور سلامت اجتماعی، از وجود ۱۸۹ مرکز درمان اعتیاد در بخش دولتی و در سطح دانشگاه‌ها خبر داده است. او گفته دو هزار و ۱۶۲ مرکز نیز با مجوز وزارت بهداشت به صورت خصوصی خدمات ترک اعتیاد را ارائه می‌دهند.
 
 
در کنار ایجاد مراکر ترک اعتیاد و اجرای طرح‌هایی مانند ادغام خدمات ترک اعتیاد در برنامه پزشک خانواده، به نظر می‌رسد اصلی‌ترین عامل شیوع اعتیاد که‌‌ همان دسترسی آسان مواد مخدر به دلیل ورود آسان و تولید در داخل کشور است، موضوعی است که مسئولان ایرانی تمایلی به ورود و بحت درباره آن ندارند.
بر اساس آمار اعلام شده به وسیله این مقام دولتی، در حال حاضر ۴۷ هزار و ۲۳۳ نفر تحت پوشش مراکز درمان دولتی و ۳۸۵ هزار و ۴۱۷ نفر تحت پوشش مراکز غیر دولتی قرار دارند که عمده این مراکز برای درمان اعتیاد در مواد مخدر فعالیت می‌کنند. او این تعداد مرکز را در سطح کلی کشور کافی می‌داند، هرچند معتقد است در برخی استان‌ها کمبود وجود داشته باشد.
 
این در حالی است که این تعداد مرکز برای آمار میلیونی معتادان ایران کافی نیست و اگر بنا باشد همین آمار چهار میلیونی درمورد معتادان ملاک قرار داده شود، امکان استفاده از مراکز ترک اعتیاد فعلی، برای آنان تا چند سال ممکن نخواهد بود. کمبود بودجه و نیروی متخصص، دلایلی است که از سوی مسئولان درباره تعداد کم مراکز ترک اعتیاد مطرح می‌شود.
 
در کنار ایجاد مراکر ترک اعتیاد و اجرای طرح‌هایی مانند ادغام خدمات ترک اعتیاد در برنامه پزشک خانواده، به نظر می‌رسد اصلی‌ترین عامل شیوع اعتیاد که‌‌ همان دسترسی آسان مواد مخدر به دلیل ورود آسان و تولید در داخل کشور است، موضوعی است که مسئولان ایرانی تمایلی به ورود و بحت درباره آن ندارند.