وزارت امور خارجه ایالات متحده در مقاله‌ای که در بخش وبلاگ رسمی وب‌سایت این نهاد منتشر کرده است، از آغاز همکاری آمریکا با تاجیکستان و افغانستان برای افزایش امنیت مرزها جهت جلوگیری از قاچاق اسلحه و مواد مخدر خبر می‌دهد. هرچند این پروژه مشترک به گفته وزارت خارجه آمریکا برای تأمین امنیت مرزها آغاز شده است، حضور چین در همان ناحیه می‌تواند نشانه‌ای از افزایش رقابت‌های واشنگتن و پکن در میانه تنش‌های تجاری دو طرف باشد.
برنامه مشارکت تاجیکستان‌ـ‌‌افغانستان با تأسیس مرکز جدیدی در دوشنبه با نام مرکز آموزش منطقه‌ای در زمینه جلوگیری از گسترش سلاح‌های کشتار جمعی و کنترل صادرات در هفته‌های اخیر شروع به کار کرده است.
به گفته وزارت خارجه آمریکا، این مرکز آموزشی در حال حاضر افسران تاجیک و دیگر کشورهای آسیای میانه را آموزش می‌دهد. این آموزش‌ها گستره وسیعی از تکنیک‌ها از جمله ردیابی قاچاق رادیولوژی و هسته‌ای و چگونگی برخورد و ممانعت از قاچاق به ویژه در زمینه مواد مخدر و تسلیحات کشتار جمعی را دربرمی‌گیرد.
در کارگاه‌های این مرکز آموزشی جدید به ماموران گمرک افغانستان، افسران مرزی و نیروهای پلیس و امنیتی مهارت‌های جدیدی برای ردیابی و ممانعت از قاچاق مواد شیمیایی غیرقانونی، بیولوژیکی، رادیولوژی، هسته ای و منفجره آموزش داده می‌شود.
تاجیکستان و افغانستان هر دو محصور در خشکی هستند و یک‌هزار و ۳۴۴ کیلومتر مرز مشترک هم از نظر نظامی و صنعتی مهم است و هم از این جهت که یک مسیر اصلی برای قاچاق مواد مخدر به حساب می‌آید. تهدید‌های عمده منطقه شامل خشونت افراط‌گرایان و قاچاق مواد مخدر و اسلحه می‌شود.
از آنجا که این مرز مستعد تبدیل شدن به محلی برای قاچاق سلاح‌های کشتار جمعی نیز هست، آمریکا در تسهیل همکاری نزدیکتر میان تاجیکستان و افغانستان برای کنترل مرز دو کشور سهمی دارد.
سال ۲۰۱۸، اداره امنیت ملی و جلوگیری از گسترش سلاح‌های کشتار جمعی وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد در زمینه برنامه اعطای کمک‌های خارجی تغییراتی را اعمال می‌کند و از این پس بر مناطقی که بیشترین چالش و خطر را برای امنیت ملی آمریکا دارند تمرکز خواهد داشت.
در نتیجه این تصمیم برنامه کنترل صادرات و امنیت مرزی اداره امنیت ملی و جلوگیری از گسترش سلاح‌های کشتار جمعی وزارت امور خارجه آمریکا (EXBS) اوایل سال جاری مذاکره با سازمان‌های گمرک و امنیت مرزی دو کشور افغانستان و تاجیکستان را آغاز کرد. برنامه ای نیز برای آموزش مقام‌های دو کشور و کمک به تامین امنیت مرزی و همکاری مشترک در نظر گرفته شد.
این برنامه از طریق ساخت ظرفیت‌های همکاری بین کشورها با در نظر گرفتن معیارهای بین المللی برای جلوگیری از گسترش سلاح‌های کشتار جمعی به تقویت امنیت ملی آمریکا کمک می‌کند.
مرز تاجیکستان-افغانستان سالهای طولانی دچار تلاطم بوده است. از زمان «بازی بزرگ» قرن نوزدهم و زمانیکه دو امپراطوری بزرگ بریتانیا و روسیه تزاری در آسیای مرکزی از نظر سیاسی و نظامی رقابت می‌کردند تا درگیری های اخیر قرن بیست و یکم که تا به امروز هم ادامه دارد، این مرز نفوذپذیر موجب نگرانی دولت‌های تاجیکستان و افغانستان و نیز جامعه بین المللی بوده است.
رقابت با چین؟
اما فعالیت بیشتر آمریکا در مرزهای افغانستان و تاجیکستان در حالی آغاز می‌شود که چین نیز حضور نظامی خود را در این منطقه گسترش داده است.
دولت وزیری، یک ژنرال نظامی افغانستان ژانویه ۲۰۱۸ به شبکه خبری «فرغانه» ازبکستان گفت که با کمک پکن، نیروهای مسلح افغانستان یک پایگاه نظامی جدید در ولایت شمالی بدخشان تشکیل خواهند داد.
وزارت دفاع چین ۲۶ ژانویه این خبر را تکذیب کرد. اما خبرگزاری‌های تاجیکستان و افغانستان به ادامه حضور نظامیان چین در مرزهای مشترک اشاره کردند.
واشنگتن‌پست نیز چند هفته پیش از فعالیت یک پایگاه نظامی چین در تاجیکستان خبر داده بود.
پایگاه نظامی چین در تاجیکستان حدود سال ۲۰۱۷ به کار افتاد اما انتشار خبر تأسیس پایگاه چین در تاجیکستان، همراه با پایگاهی در جیبوتی و پایگاه دیگری در افغانستان، نشان از فشارهایی دارد که از داخل جمهوری خلق چین برای گسترش پروژه‌های نظامی فرای مرزهای این کشور به‌ویژه در دریای جنوبی چین اعمال می‌شوند.
پایگاه نظامی چین در تاجیکستان تقریباً در ۱۰ کیلومتری مرز افغانستان و تاجیکستان و ۳۰ کیلومتری مرز تاجیکستان و چین واقع شده است. این پایگاه بر فراز یک مدخل مهم چین به آسیای میانه واقع شده و همچنین نزدیک دهلیز حیاتی واخان در افغانستان است که برای طرح راه ابریشم جدید (طرح یک کمربند و یک جاده) اهمیت استراتژیک دارد.
دو دلیل عمده چین برای حضور در این مناطق تأمین امنیت پروژه جاه‌طلبانه راه ابریشم است و نیز مقابله با مسلمانان اویغور شورشی که علیه سرکوب دولت مرکزی مبارزه می‌کنند و در میان آنها، برخی اسلام‌گرایان تندرو نیز حضور دارند.
گویا تاجیکستان دارد می‌شود جیبوتی آسیای مرکزی!
ننن / 21 May 2019