ایران در ترکیه به زمین سخت رسید

حمید مافی – ترکیه تلاش دارد تا همچنان از وابستگی نفت و گاز خود به تهران بکاهد. پس از آن که وزیر انرژی ترکیه هم‌زمان با سفر اردوغان به تهران اعلام کرد که ترکیه ۲۰ درصد از واردات نفت ایران را کاهش خواهد داد، حال «عبدالله بوز‌ کورت» یادداشت‌نویس روزنامه «زمان» که به حزب حاکم ترکیه نزدیک است، پرده از برنامه دولت ترکیه برای کاهش رابطه تجاری با ایران برداشته است.

 

او در یادداشتی با عنوان «رهایی ترکیه از ایران» نوشته است: “پشت نمای حفظ روابط خوب همسایگی با ایران که اغلب در اظهارات علنی مقامات ترکیه به تصویر کشیده می‌شود، یک عکس کاملا متفاوت از هدایت سیاست‌های دولت ترکیه وجود دارد.”

 

 

 

 

این روزنامه‌نگار با بیان این‌ که “ترکیه درک بسیار خوبی از خطرات مرتبط به معامله انرژی با ایران دارد”، حکومت جمهوری اسلامی را یک حکومت فارس زبان خوانده که ماهیت اصلی‌اش را در پشت ایدئولوژی شیعی پنهان کرده و نوشته است: “صادقانه باید بگویم که نیازی به یادآوری خطرات ناشی از تعامل با ایران از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا وجود ندارد.”

 

او در ادامه یادداشت خود که در شماره روز سی آپریل روزنامه زمان منتشر شده، از برنامه دولت ترکیه برای کاهش وابستگی به نفت و گاز ایران خبر داده و نوشته است: “به این اظهارات نخست وزیر ترکیه توجه نکنید که می‌گوید ترکیه تنها به تحریم‌های اعمال شده از سوی سازمان ملل علیه ایران تن می‌دهد و تحریم‌های یک‌جانبه از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا را نمی‌پذیرد. این اظهارات تنها به خاطر نشان دادن جو گرم در روابط است.”

 

 بوز کورت ادامه داده است: “برای مثال ترکیه به صورت موثر از توافق برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی در ایران کنار گذاشته شده است”.

 

او ارزش این قرارداد را شش میلیارد دلار عنوان کرده که در سفر سال ۲۰۰۹ اردوغان به ایران امضاء رسیده است و شرکت نفت ترکیه TAPO به منظور انتقال گاز از ایران به ترکیه و اروپا در پارس جنوبی سرمایه گذاری کرده است.

 

او نوشته است که “ایرانی‌ها با ارائه زمینه‌های نه چندان امیدوارکننده به لغو این قرارداد کمک کردند و اگر چه اعتراض آمریکا به این قرارداد مورد توجه محافل دیپلماتیک ترکیه قرار گرفت اما عامل تعیین کننده‌ای برای لغو آن نبود. “

 

«سیف الله جشن‌ساز» مدیرعامل پیشین شرکت ملی نفت ایران آبان ماه سال ۸۷ به خبرگزاری شانا گفته بود: “ترکیه برای توسعه فاز‌های ۲۲ و ۲۳ و ۲۴ میدان گازی پارس جنوبی ۱۲ میلیارد دلار سرمایه گذاری می‌کند”.‌‌ همان زمان وزیر انرژی ترکیه نیز از تمایل کشورش برای سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز ایران خبر داده بود. اما علیرغم امضای تفاهم‌نامه میان دو کشور، ترکیه هیچ‌گاه در صنایع نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری نکرد و سرانجام پس از این‌ که چند بار از مقام‌های دولتی ایران مهلت خواست، ایران قرارداد را به صورت یک طرفه لغو کرد.

 

البته ترکیه پیش‌تر هم چنین برخوردی از سوی مسوولان دولتی ایران را تجربه کرد بود. نخست در پروژه اپراتور دوم تلفن همراه در ایران که شرکت ترک سل به صورت ناگهانی و با فشار نهادهای امنیتی کنار گذاشته شد و پس از آن هم در فردوگاه بین المللی تهران که با دخالت مستقیم سپاه، قرارداد ایران و ترکیه لغو شد.

 

 

 

ترکیه تصمیم دارد که انرژی مورد نیاز خود را از کشورهای بیشتری تامین کند. آن‌گونه که عبدالله بوز کورت نوشته است: “تعداد کشورهایی که ترکیه از آن‌ها نفت وارد می‌کند از یازده کشور تا ۱۸ کشور و تعداد کشورهای تامین‌کننده گاز از پنج تا نه کشور است.”

 

او نوشته است: “در حال حاضر آنکارا در حال مذاکره با لیبی، نیجریه، عربستان سعودی، روسیه، قزاقستان و عراق به منظور افزایش صادرات به ترکیه برای جبران کاهش واردات از ایران است. ترکیه در این راه حتی به ونزوئلا پیشنهاد داده است که در برابر واردات نفت در پروژه‌های مسکن‌سازی این کشور برای توده، سرمایه‌گذاری می‌کند. تمام این‌ها ما را به یک نقطه می‌رساند؛ رهایی ترکیه به صورت جدی از ایران در واردات کالاهای استراتژیک همچون نفت و گاز.”

 

ترکیه در روزهای نخست فروردین ماه بود که اعلام کرد واردات نفت از ایران را بیست درصد کاهش خواهد داد. بوز ترک نوشته است که “لیبی هم اکنون حدود یک میلیون تن از نفت مورد نیاز ترکیه را تامین می‌کند و انتظار می‌رود که این قرارداد در حجم تازه تنظیم شود. همچنین ترکیه به صورت کوتاه مدت واردات نفت از عربستان را ادامه می‌دهد و این به یک قرارداد بلند مدت تبدیل می‌شود. گزینه دیگری که بر روی میز قرار دارد، افزایش حجم استفاده ترکیه از خط لوله کرکوک که نفت عراق را به بندر مدیترانه ترکیه انتقال می‌دهد، است.”

 

او ادامه داده است: “در زمان سفر اردوغان به تهران، مقامات هلدینگ کوچ که تنها وارد کننده نفت ترکیه است اعلام کردند که واردات از ایران را بیست درصد کاهش می‌دهند. بدیهی است که کم کردن از میزان واردات از سوی این شرکت با فشار از سوی دولت ترکیه صورت گرفته است. قرارداد نفتی این شرکت با ایران در ماه اوت به پایان می‌رسد.”

 

به نوشته او، “با توجه به پایان ضرب‌الاجل آمریکا برای کشورهایی که با ایران رابطه دارند و ترکیه واجد شرایط قرار گرفتن در لیست ۱۱ کشوری که از تحریم‌ها معاف هستند، نیست، دولت متوجه زیان‌های ناشی از عدم تحریم هست و برای همین به کاهش شدید واردات نفت از ایران نیاز دارد تا از تحریم‌های آمریکا مصون بماند. “

 

او سپس ادامه داده است: “خبر خوب این است که واردات نفت ترکیه از ایران با توجه به گزارش آژانس تنظیم مقررات بازار انرژی در ماه فوریه از یک کاهش چشمگیر برخوردار بوده است. واردات نفت ترکیه از ایران در ماه فوریه از ۸۶۵ هزار تن به ۴۰۱ هزار تن کاهش یافته که نشان دهنده کاهش ۵۴ درصدی است. به طور کلی سهم ایران در واردات نفت ترکیه از ۴۳ درصد در ماه ژانویه به ۱۹ درصد در ماه فوریه کاهش یافته است. ترکیه این کسری را با افزایش واردات از نیجریه، لیبی، عراق و روسیه در ماه فوریه جبران کرده است.”

 

او نوشته است: “دولت ترکیه همچنین با روسیه، الجزایر، قطر و دیگر تامین‌کنندگان برای کاهش وابستگی خود به گاز طبیعی ایران مذاکره کرده است. این یک واقعیت است که گاز انتقالی ایران به ترکیه نسبت به روسیه و آذربایجان بیش از حد گران است. به عنوان مثال ترکیه در حال حاضر برای خرید یک متر مکعب گاز آذربایجان ۳۳۰ دلار و برای‌‌ همان مقدار از روسیه ۴۰۰ دلار می‌پردازد. این در حالی است که ایران گاز خود را ۵۰۵ دلار به ما (ترکیه) می‌فروشد و این سالانه ۸۰۰ میلیون دلار هزینه گاز طبیعی ترکیه را افزایش می‌دهد.”

 

بوز کورت در ادامه با اشاره به این‌ که “یک متر مکعب گاز طبیعی در بازارهای بین‌المللی ۴۰۰ دلار به فروش می‌رسد”، نوشته است: “ترکیه پس از این‌که در مذاکره با مقامات لجوج ایرانی شکست خورد این موضوع را به دادگاه بین‌المللی برده است. علاوه بر این ترکیه از رشد عدم توازن تجارت با ایران خوشحال نیست. به عنوان نمونه حجم تجارت در سال ۲۰۱۱ شانزده میلیارد دلار بود که ترکیه ۵. ۱۲ میلیارد دلار برای واردات نفت و گاز پرداخت کرده است. حجم تجارت دو کشور در سال ۲۰۱۰، حدود ۷. ۱۰ میلیارد دلار بوده که سهم ترکیه صادرات سه میلیارد دلاری کالا به ایران بوده است در حالی که بقیه واردات از ایران انجام شده است. به عبارت دیگر روابط تجاری با ایران به نفع ترکیه نیست بلکه به گسترش کسری بودجه که یکی از سردردهای عمده تراز حساب‌های ترکیه است، کمک می‌کند.”

 

 

 

ایران از ترکیه به عنوان راه فرار تحریم‌ها استفاده می‌کند. یک ماه قبل بود که رویترز به نقل از یک منبع آگاه از نقش بانک‌های ترکیه در انتقال پول گندم وارداتی به ایران خبر داد. حال اما عبدالله بوز کورت نوشته است که “دولت ترکیه متوجه این هدف دولت ایران شده است. نفت ایران تنها چیزی است که ممکن است ما را در تقابل با آمریکا قرار دهد. گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که ایران یک دوره سخت برای انجام معاملات بین‌المللی خود به ویژه برای مشتریان نفتی دارد. بنابراین تهران ترکیه را برای دور زدن تحریم‌های بین‌المللی هدف قرار داده است.”

 

به نوشته این روزنامه‌نگار ترک، “خبرنگاران کشف کرده‌اند که هفته گذشته بانک‌های ایرانی درخواست کتبی خود را از طریق وزارت امورخارجه به سازمان دیده‌بان مقررات بانکی در ترکیه ارائه داده‌اند؛ بانک تجارت که یک بانک دولتی است و بانک پاسارگارد به عنوان یک بانک متعلق به بخش خصوصی، موسسات مالی هستند که به دنبال ایجاد یک جای ثابت در ترکیه آمده‌اند. با این حال شانس آن‌ها برای گرفتن مجوز از دولت در این برهه بسیار اندک است.”

 

او ادامه داده است: “سازمان دیده‌بان ترکیه نیز از نزدیک بر فعالیت‌های بانک ملت ایران، که دارای شعبه در شهرهای آنکارا، استانبول و ازمیر ترکیه است، نظارت می‌کند. ترکیه به شدت با قطعنامه ۱۸۰۳ شورای امنیت سازمان ملل متحد موافق است که از تمام کشورهای عضو می‌خواهد نسبت به همکاری موسسات مالی در قلمرو خود با کلیه بانک‌های مستقر در ایران، به ویژه بانک ملی و صادرات و شعب و شرکت‌های تابعه آن‌ها در خارج از کشور، هوشیاری به خرج دهند.”

 

 

 

هنگامی که اردوغان به ایران رفت تا پیام باراک اوباما را به مقامات ارشد ایران برساند، رسانه‌های مخالف حزب حاکم ترکیه، سفر او را «شکست مفتضحانه» خواندند و دبیر کل حزب جمهوری خلق که نزدیک‌ترین رقیب دولت به شمار می‌آید از مجلس خواست تا دراین‌باره از اردوغان توضیح بخواهد.

 

آن‌چه سبب شد تا مخالفان اردوغان او را به خاطر سفر به تهران مورد سرزنش قرار دهند، تاخیر یک روزه احمدی‌نژاد در ملاقات با او بود. اگر چه رسانه‌های دولتی ایران علت این تاخیر را بیماری احمدی‌نژاد عنوان کرده بودند، رسانه‌های دولتی ترکیه هم به همین دلیل استناد کردند اما این بار یادداشت‌نویس روزنامه زمان نوشته است: “اگر چه اردوغان گفته است که حجم مبادلات تجاری دو کشور تا سال ۲۰۱۵ به ۳۵ میلیارد دلار می‌رسد اما به نظر می‌رسد که خود او هم بر این باور نیست. در غیر این صورت او نباید ۴۸ ساعت قبل از سفر به تهران، به “TUPRASH ” برای کاهش ۲۰ درصدی واردات نفت از ایران اجازه می‌داد.”

 

او ادامه داده است: “در ضمن اردوغان باید دیوانه باشد که ۲۴ ساعت پس از به تاخیر انداختن ملاقات او به استناد بیماری رئیس دولت، به دیدار احمدی‌نژاد رفت. در حالی که مقامات ایرانی گفته‌اند او بیمار بوده است، خبرگزاری ایرنا گفته او با دو هیات نمایندگی دیدار داشته است. او در این روز با نماینده ویژه رئیس جمهور سوریه و فیصل مقداد معاون وزیر امورخارجه سوریه و همچنین بایمراد خوجا محمداف، معاون نخست وزیر ترکمنستان دیدار کرده است. در عکس‌هایی که خبرگزاری ایرنا در این روز برای مشترکان خود ارسال کرد، احمدی‌نژاد سالم به نظر می‌رسید. من حدس می‌زنم که رابطه با سوریه و ترکمنستان بسیار مهم است که احمدی‌نژاد در تخت بیماری با این دو ملاقات کرده در حالی که بیماری دلیل خودداری او از ملاقات با اردوغان در‌‌ همان روز بود.”

 

بوز کورت در پایان نوشته است: “بر خلاف سنت مرسوم دیپلماتیک، هیچ بیانیه مشترک یا مصاحبه مطبوعاتی مشترکی پس از نشست ۲۹ مارس وجود نداشت. احزاب مخالف دولت در ترکیه درباره تاخیر یک روزه جنجال و هیاهو به راه انداختند و آن را توهین به غرور ترکیه دانستند.”