بیژن روحانی – افزایش پیش‌بینی نشده‌نیاز به آب، اکنون تبدیل به تهدیدی جهانی برای منابع آبی شده است.
جدیدترین گزارش سازمان ملل متحد ضمن تاکید بر این نکته از تغییرات آب و هوایی نیز به عنوان عامل تهدیدکننده‌دیگر نام می‌برد. این گزارش جدید با نام “مدیریت آب در شرایط بحران و بی ثباتی” در ششمین همایش جهانی آب در شهر مارسی فرانسه ارائه شده است.
در این همایش بزرگ که از روز دوازدهم تا هفدهم مارس، برابر با ۲۲ تا ۲۷ اسفند ماه برگزار می‌شود، بیش از بیست هزار نفر از یکصد و هشتاد کشور جهان شرکت دارند. همایشی بزرگ و پر سر و صدا که قرار است به مهمترین چالش‌های پیش روی جامعه جهانی در خصوص منابع آبی بپردازد و راهکارهایی برای مهار بحران ترسیم کند.
شرکت‌کنندگان در همایش ترکیب متفاوتی هستند از پادشاه مراکش و رئیس‌جمهور نیجریه و نخست وزیر فرانسه و مدیر کل یونسکو تا کارشناسان آب و محیط زیست، اقتصاد‌دانان و همچنین مدیران صنایع بزرگ مانند شرکت‌های کوکاکولا و نستله. در کنار این‌‌ها نمایندگانی از نهادهای مختلف مردمی و بخش خصوصی نیز حضور دارند.
گزارش برنامه‌توسعه آب سازمان ملل که در روز آغاز به کار این همایش منتشر شد، تاکید می‌کند که افزایش تقاضا برای غذا، توسعه سریع شهری در اکثر نقاط جهان و همچنین تغییرات آب و هوایی به طور بسیار مشخص بر منابع آبی جهان فشار وارد کرده‌اند و تهدیدی برای توسعه جوامع بشری هستند. همچنین منابع آب شیرین به صورت عاقلانه، پایدار و مطابق نیازها مورد بهره‌برداری و مصرف قرار نمی‌گیرد. گزارش سازمان ملل همچنین از در دسترس نبودن اطلاعات دقیق و عدم وجود مدیریت موثر انتقاد کرده و وضعیت آینده را نامطمئن و خطرناک توصیف کرده است.
اکنون در بسیاری نقاط جهان مردم از آب سالم و بهداشتی استفاده می‌کنند و تا سال ۲۰۱۵ نیز ۸۶ درصد از جمعیت کشورهای در حال توسعه هم به این آمار اضافه می‌شوند، اما همچنان بیش از یک میلیارد نفر انسان در کشورهای مختلف هستند که به آب سالم و بهداشتی دسترسی ندارند.
آمار کسانی که در شهرها به آب سالم دسترسی ندارند نیز در حال افزایش است. این به آن معناست که ساختارهای لازم برای تهیه‌آب سالم به میزان افزایش جمعیت شهرنشین توسعه پیدا نکرده است. جمعیت شهرنشین دنیا تا ۲۰۵۰ به بیش از شش میلیارد و سیصدهزار نفر خواهد رسید، اما مسئله تهیه و توزیع آب سالم و بهداشتی برای این جمعیت عظیم یکی از مسائل بسیار دشواری است که کشورهای مختلف، به خصوص کشورهای فقیر و کشورهای در حال توسعه باید با آن دست و پنجه نرم کنند.گزارش سازمان ملل می‌افزاید که نیاز به غذا تا نیمه‌سده‌حاضر، یعنی کمتر از چهل سال دیگر، بیش از هفتاد درصد بیشتر خواهد شد و بنابراین باید تولید مواد غذایی نیز افزایش یابد و این افزایش تولید باعث می‌شود تا نیاز به منابع آبی در بخش کشاورزی حداقل ۱۹ درصد افزایش یابد. در حال حاضر نیز بخش کشاورزی حدود هفتاد درصد از مصرف منابع آب شیرین دنیا را به خود اختصاص داده است. رشد تقاضا برای مصرف آب شیرین در بخش کشاورزی، تهدید دیگری است برای مدیریت این منابع محدود.
از سوی دیگر کشورهای مختلف برای پاسخ دادن به نیازهای رو به افزایش خود، رو به استفاده‌بی‌رویه از ذخایر زیرزمینی آب آورده‌اند. آمارهای جهانی نشان می‌دهد که در پنجاه سال گذشته استفاده از ذخایر زیرزمینی سه برابر شده است. سازمان ملل از این دست‌اندازی بزرگ به منابع آبی به عنوان “دگرگونی خاموش” نام برده است. برخی از سفره‌های زیرزمینی دیگر قابل احیاء نیستند و وضعیت آنها به مرحله بسیار بحرانی رسیده است.
در پاسخ به چنین تهدیداتی، برخی از کشورهای جهان اکنون زمین‌های کشاورزی را در خارج از مرزهای خود و به خصوص در قاره آفریقا خریداری می‌کنند تا از منابع آبی کشوری دیگر برای پرورش محصولات مورد نیاز خود سود ببرند. گزارش سازمان ملل فاش می‌کند که تملک زمین در خارج از مرز کشورها از ۱۵ تا ۲۰ میلیون هکتار در سال ۲۰۰۹، به بیش از ۷۰ میلیون هکتار در حال حاضر رسیده است. این در حالی است که در قراردادهایی که بین کشورهای خریدار و کشورهای واگذارکننده زمین رد و بدل می‌شود، عموما مسئله تامین آب ذکر نشده و این نکته به ضرر کشورهای واگذارکننده زمین است.
انتقادها
تمام این مسائل به اضافه تهدیدهای ناشی از تغییرات آب و هوایی قرار است در ششمین همایش جهانی آب مورد بررسی قرار گیرد، اما این همایش بزرگ منتقدانی جدی نیز دارد. به اعتقاد این منتقدان این همایش بیشتر به محلی برای حضور صاحبان صنایع بزرگ تبدیل شده است که از این فرصت برای نزدیک شدن به سیاستمداران و قبولاندن دیدگاه‌های خود به آنان استفاده می‌کنند. منتقدان می‌گویند این همایش تنها به بازتاب حرف‌های شرکت‌های بزرگ و به خصوص بانک جهانی خواهد پرداخت و به نادرستی مدعی خواهد شد که هدایت مدیریت آب در جهان را در دست دارد.
معترضان “همایش جهانی آب”، اکنون یک همایش جایگزین به نام “همایش آلترناتیو آب” راه انداخته‌اند تا به گفته آنان محلی باشد برای شنیدن صدای کسانی که در آن همایش رسمی و اصلی محلی برای سخن گفتن ندارند. آنها با خصوصی کردن مدیریت آب مخالفند و معتقدند این مدیریت یک مقوله عمومی است و نمی‌توان با سپردن آن به بخش خصوصی، گرفتار منفعت‌طلبی شرکت‌های مختلف شد.
معترضان “همایش جهانی آب”، اکنون یک همایش جایگزین به نام “همایش آلترناتیو آب” راه انداخته‌اند تا به گفته آنان محلی باشد برای شنیدن صدای کسانی که در آن همایش رسمی و اصلی محلی برای سخن گفتن ندارند. آنها با خصوصی کردن مدیریت آب مخالفند و معتقدند این مدیریت یک مقوله عمومی است و نمی‌توان با سپردن آن به بخش خصوصی، گرفتار منفعت‌طلبی شرکت‌های مختلف شد.
همچنین یکی از گزارشگران ویژه سازمان ملل نیز هشدار داده است که نمایندگان دولت‌های مختلف در این همایش، از پذیرفتن این نکته که دسترسی به آب و بهداشت جزو تعهدات آنها در زمینه حقوق بشر است، تا جای ممکن سرباز می‌زنند. پیشتر و در سال ۲۰۱۰، نشست عمومی سازمان ملل متحد این دو حق، یعنی دسترسی به آب سالم و بهداشت را به عنوان بخشی از حقوق بشر به رسمیت شناخته بود، اما به گفته برخی ناظران در همایش جهانی آب، به نظر می‌رسد تصریح به این نکته و پایبندی نشان دادن به تامین آن از سوی دولت‌‌ها، به‌طور دقیق و مشخص در بیانیه‌ای که قرار است برای پایان کار این اجلاس تهیه شود، قید نشده است.
پیشتر در سال ۲۰۰۹ و در جریان همایش جهانی آب که در شهر استانبول ترکیه برگزار می‌شد، قید کردن آب به عنوان یک نیاز اساسی، و نه به عنوان یکی از حقوق انسانی و همچنین بحث بر سر خصوصی کردن آب، تظاهرکنندگان فراوانی را به صحنه آورد و پلیس ترکیه با ماشین‌های آبپاش با آنها مقابله کرد.
کارشناسان جهانی آب تاکید می‌کنند ادامه فشار بر منابع آبی جهان منجر به شکاف و نابرابری بیشتر اقتصادی میان کشورهای مختلف می‌شود و جوامع فقیر را بیشتر از گذشته فقیر خواهد کرد.
پانویس: