خروج آمریکا از برجام و شروع دور تازه تحریم‌های یکجانبه در کنار جهش قیمت ارزهای خارجی، بحث‌های تکراری درباره گردشگری را در فهرست موضوعات مورد توجه رسانه‌ها قرارداده است.
اما آیا مسیر درستی برای سامان یافتن گردشگری ایران ترسیم و دنبال شده که اینک وضعیت جدید اجرای آن را تهدید کند؟
تابستان داغ ۹۷ برای گردشگری کشور دست کم در رسانه‌ها بسیار گرم و پررونق دنبال شده. روند توجه فصلی به موضوعات که همیشه با شور و حرارت شروع شده و از مردم تا مسئولان اجرایی را درگیر می‌کند، هر ساله همزمان با تعطیلات نوروزی و فصل تابستان به سمت گردشگری و گذران تعطیلات متمایل می‌شود. اما به نظر می‌رسد که قرار نیست تاسال بعد و تکرار کسالت‌بار همان گلایه‌ها کاری انجام شود. بازگویی سالانه همان موارد قبلی در کنار مشکلات جدید هم نشان می‌دهد که در سال ۹۷ نه تنها اقدامات مفیدی انجام نگرفته بلکه بر ابعاد و حجم مشکلات گردشگری افزوده شده.
بازگشت برخی تحریم‌ها و گرانی افسارگسیخته ارزهای خارجی تکانه جدیدی به گردشگری کشور وارد کرد. آنچه روشن است همه فعالان عرصه گردشگری کشور وضعیت جاری را ناخوشایند می‌دانند اما مشکلات گردشگری تا چه اندازه وابسته به مسائل خارجی است؟ در حقیقت بیشتر مشکلات گردشگری ایران ریشه در مسائل داخلی دارد و به نظر می‌رسد که بحث و گفت‌وگوهای مسئولان گردشگری در این زمینه تنها تلاش برای فرافکنی مشکلات است. “فعالان این حوزه هم نگران آن هستند که اتفاقات اخیر سیاسی و اقتصادی در دو بخش گردشگری تاثیرات منفی بگذارد؛ یک بخش آن مربوط به ورود گردشگر خارجی است و دومین بخش نیز به توسعه زیرساخت‌های گردشگری برمی‌گردد.”[1]
نبود ساختار و سامان مناسب
گردشگری کشور از ساختار و سازماندهی مناسب برای خدمات رسانی به گردشگران برخوردار نیست. نظام نظارت و هدایت گردشگری دارای اشکالات اساسی است. گردشگران داخلی و خارجی از امکانات لازم برای کسب اطلاعات، درخواست خدمات، امنیت در طول سفر، حمایت در مقابل کاستی‌های خدمات دهندگان، و موارد مشابه برخوردار نیستند. گردشگران خارجی نیازمند دسترسی به خدمات بانکی برای تسهیل پرداخت‌ها هستند، مراکز اقامتی مناسب و با تسهیلات استاندارد در اختیار نیست، پلیس و نیروهای انتظامی برنامه مشخصی برای حمایت و تامین امنیت آنها ندارند. شرکت‌های خدماتی برای ارائه تسهیلات حمل و نقل درون کشور شکل نگرفته، قیمت‌های مراکز اقامتی و موزه‌ها و . . . برای گردشگر خارجی به گونه‌ای متفاوت محاسبه می‌شود، امکان ثبت نام و برنامه‌ریزی سفر تا قبل از حضور در محل برای بسیاری از نقاط و مراکز وجود ندارد. این سیاهه را می‌توان همچنان ادامه داد.
اقداماتی همچون عقد قراردادهای ساخت و توسعه هتل پس از برجام قوت گرفت اما پیشرفت محسوسی نکرده، در همین حال هتل‌ها، مسافرخانه‌ها، و مراکز اقامتی موجود از استانداردهای خدمات رسانی فاصله دارند. نظام آموزش، هدایت، و کنترل مناسبی برای این مراکز تعبیه و دنبال نشده و به نظر نمی‌رسد که سازمان میراث فرهنگی برنامه مشخصی برای این بخش داشته باشد. هر ساله در فصل تعطیلات نوروز و تابستان مصاحبه‌هایی درباره کنترل و نظارت بر خدمات انجام می‌شود اما با فروکش کردن تب فصلی، وضعیت همچنان تغییر نکرده باقی می‌ماند.
هتل‌ها و مراکز اقامتی کشور پس از برجام همه توان خود را صرف متقاعد کردن خدمات دهندگانی همچون booking.com کرده بودند تا امکان جذب مسافر خارجی داشته باشند، اما سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برنامه جایگزینی برای آن دنبال نکرده و “با سلب امکان رزرو اینترنتی مراکز اقامتی در ایران برای گردشگران سایر کشورها، اکنون حلقه محاصره اقتصادی بر صنعت گردشگری کشور تنگ‌تر شده است.”[2] مدیران میراث فرهنگی و گردشگری در هیچکدام از مذاکرات بین ایران و اتحادیه اروپا در چارچوب برجام درباره موضوع گردشگری و رفع موانع تحریمی آن اقدامی نکرده در همین حال برنامه‌ای برای ایجاد امکانات داخلی مناسب که بتواند جایگزین خدمات booking.com و شرکت‌های مشابه شود هم نداشته و ندارد.
در حالیکه حفظ شرایط مناسب خدمات، استاندارد کردن قیمت‌ها، کنترل و نظارت‌های بهداشتی و ایمنی، و موارد مشابه باید توسط سازمان میراث فرهنگی دنبال شود، رئیس این سازمان می‌گوید: “با آموزش و پرورش خوشبختانه به توافق رسیده‌ایم . . . وقتی بچه‌ها پانزده روز زمستان تعطیل باشند، والدین آنها می‌توانند از این فرصت برای گرفتن مرخصی استفاده كنند و سفرها اتفاق می‌افتد كه باعث رونق گردشگری می‌شود.”[3] سازمان میراث فرهنگی به جای هدایت و برنامه ریزی درگیر بازاریابی برای مراکز اقامتی آن‌هم از مسیر طولانی تغییر در قوانین و تقویم آموزشی کشور شده، و از مسئولیت حفظ مراکز گردشگری غافل است. وضعیت اسفبار غار علیصدر، چشمه‌های آبگرم، بناهای تاریخی واگذار شده به بخش خصوصی برای بهره‌برداری گردشگری، . . . توجه و اقدامی از سوی این سازمان را ایجاب نمی‌کند.
ورودی و خروجی – تراز منفی
تلاش‌هایی که از ابتدای استقرار دولت روحانی برای حذف ویزا با کشورهای دیگر دنبال شد، در مورد روسیه نتایجی دربرداشته اما نه تنها گردشگران روسی به ایران نیامدند بلکه موجب افزایش تقاضای سفر به خارج از کشور هم شده. اشتیاق ایرانیان به سفر خارج حتی با گرانی، ناامنی در ترکیه، برخوردهای نامناسب در فرودگاه‌های گرجستان و برخی کشورهای دیگر همچنان در حال افزایش است، و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به جای چاره‌جویی تنها از اقبال مردم به مسافرت خارجی گلایه می‌کند و مدافع افزایش عوارض خروج از کشور است. در همین حال حتی در روزهای اخیر و پس از افزایش چندبرابری قیمت ارزهای خارجی هم، سفر به نقاط تفریحی و گردشگری داخل کشور گرانتر از سایر کشورهای اطراف است.
مونسان رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اعلام کرد: “گذرنامه گردشگران ورودی به ایران مهر نمی خورد.”[4] این نوع اقدامات برای پرهیز از مواجهه آنها با تحریم‌های آمریکا، به ظاهر مفید است اما دردهای اصلی گردشگری کشور را نشانه نگرفته. در واقع اگر فایده‌ای هم از این نوع اقدامات به دست بیاید، به دلیل پراکندگی و نداشتن انسجام و پیوستگی، نمی‌توان نتیجه مناسب و پایداری از آنها گرفت.
شرایط افزایش نرخ تبادل ارزهای خارجی به معنای ارزان شدن سفر به ایران برای گردشگران خارجی است. این را باید به عنوان فرصتی طلایی برای جذب گردشگر دانست، اما زیرساخت‌ها، قوانین و روش‌های عملکرد سیاستگذران این حوزه و رفتار صاحبان مراکز اقامتی و گردشگری، خدمات دهندگان، سامانه‌های حمل و نقل، بخش‌های اطلاع‌رسانی و . . . توان هضم و استفاده از این فرصت را ندارد. گردشگری کشور برای بهبود و توسعه نیازمند رفع مشکلات داخلی است و گلایه از تحریم و مشکلات با سایر کشورها دیکر حتی به عنوان بهانه هم قابل قبول نیست.
پانویس‌ها
[1] تجربه گردشگری ایران از اثر روانی تحریم‌ها، دنیای اقتصاد، ۲۲ اردیبهشت ۹۷
[2] اولین ترکش بازگشت تحریم‌ها بر گردشگری کشور، دنیای اقتصاد، ۲۹ اردیبهشت ۹۷
[3] ۲ هفته تعطیلات زمستانی، فعلا برای دانش‌آموزان، خبرآنلاین، ۲۰ اردیبهشت ۹۷
[4] گذرنامه گردشگران ورودی به ایران مهر نمی خورد، خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۲۷ مرداد ۹۷
از همین نویسنده:
- تشکیل وزارتخانه میراث فرهنگی: بازی نام و سازمان
- آتش در گلستان
- کلید کیش به درهای قفل شده میراث فرهنگی نخورد
- کتیبه کهن نورآباد فارس در محاصره افراد ناشناس
- تنها خانه-باغ لاله‌زار که موزه شد
- حال و روز بد میراث‌های جهانی ایران: گره در کار پاسارگاد
- کاخ «بردک‌سیاه» – شواهد حقانیت خلیج فارس در بی‌توجهی از بین می‌روند