ضربه تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در قلب نجف فرود آمده است. و با کاهش خیل زائران ایرانی، چرخ اقتصادی نجف اکنون بسیار کند می‌چرخد.
در نظریه آشوب می‌گویند بال زدن پروانه‌ای در چین باعث طوفان بزرگی در نیویورک می‌شود؛ در مثلث روابط تهران-بغداد-واشنگتن پای نظریه آشوب و اثر پروانه‌ای در میان نیست، اما کوچک‌ترین تغییری در این روابط می‌تواند اثرات و پیامدهای بزرگی داشته باشد.
پیش از انتخابات ماه مه عراق، طرفداران حیدر عبادی معتقد بودند او تنها کسی است که می‌تواند در شرایط حساس کنونی، با حفظ تعادل و موازنه قوا میان ایران و آمریکا، مانع از تبدیل شدن عراق به میدان جنگ میان این دو کشور شود. اظهارات ۸ اوت حیدر عبادی مبنی بر رعایت تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران نشان داد حتی او نیز دیگر از عهده چنین مأموریتی برنمی‌آید. عبادی اگرچه در ۱۳ اوت موضعش را تعدیل کرد و از تعهد عراق صرفاً به «ممنوعیت معاملات تجاری دلاری با ایران» سخن گفت، اما کمتر تحلیلگری است که حالا باور داشته باشد که دولت عراق بتواند تا آخر در میان آمریکا و ایران و برکنار از تنش آنها باقی بماند.
مسأله اما نه فقط سیاسی که اقتصادی است. حجم روابط اقتصادی و تجاری میان ایران و عراق چیزی در حدود ۱۲ میلیارد دلار است؛ عراق از واردکنندگان اصلی محصولات غیرنفتی و خوراکی ایران است. ارزش کالاهای وارداتی از ایران به عراق در مدت ۱۲ ماهه تا مارس ۲۰۱۸ حدود ۶ میلیارد دلار بوده که حدود ۱۵ درصد کل واردات عراق در سال ۲۰۱۷ را در بر می‌گیرد.
با افزایش فشار آمریکا بر ایران اما بیم آن می‌رود که روابط تجاری و اقتصادی این دو کشور تحت تأثیر قرار گیرد؛ دو کشوری که اکثریت جمعیت آنها را شیعیان تشکیل می‌دهند و با مرز زمینی‌ای به طول ۱۵۰۰ کیلومتر، پیوندهای فرهنگی و اقتصادی عمیقی با یکدیگر دارند.
از عراق خبر می‌رسد، مسئولان بانک مرکزی این کشور از واشنگتن خواسته‌اند به عراق اجازه دهد برخی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران را نادیده بگیرد؛ اما بعید است آمریکایی‌ها در این مورد به مقامات عراقی روی خوش نشان دهند.
نجف خلوت می‌شود
با آغاز دور نخست تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه جمهوری اسلامی، سرمایه‌گذاران عراقی که با اعلام موجودیت خلافت اسلامی در عراق (۲۰۱۵) دارایی‌های خود را به بانک‌های ایران منتقل کرده بودند، ضرر هنگفتی را متحمل شده‌اند.
ضرر و زیان اما تنها محدود به سرمایه‌داران بزرگ نیست و شامل کاسبان خرد نیز می‌شود. آنچه تا اینجا قطعی است، ضربه اقتصادی به تاجران و کاسبان در شهرهای مذهبی عراق است. در عراق توریسم مذهبی محدود به نجف و کربلاست. و بخش عمده‌ای از توریست‌های عراق را ایرانی‌ها تشکیل می‌دهند.
در نجف این روزها رزرواسیون هتل‌ها مدام کنسل می‌شود، پروازها خالی و کسب و کار کساد است. ضربه تحریم‌های آمریکا علیه ایران، حالا در قلب نجف فرود آمده است. و با کاهش خیل زائران ایرانی، چرخ اقتصادی نجف حالا بسیار کند می‌چرخد.
نجف مهم‌ترین شهر شیعیان است؛ محل ملاقات شیعیان با داماد پیامبر و چهره بنیانگذار شیعه. بزرگ‌ترین گردهمایی سالانه شیعیان هر سال به وقت اربعین در همین شهر اتفاق می‌افتد.
در یک دهه گذشته و با بالا گرفتن نبرد ژئوپلیتیک جبهه تهران و ریاض و جنگ نیابتی آنها در یمن و سوریه، اربعین برای ایرانی‌ها اهمیت سیاسی ویژه‌ای پیدا کرده است؛ تا حدی که آیت‌الله خامنه‌ای در پیام نوروزی‌اش در سال ۱۹۹۴، اهمیت و اعتبار مراسم اربعین را تا اندازه راهپیمایی‌های ۲۲ بهمن و روز قدس بالا آورد. به لطف این تأکید سیاسی، اربعین با بیش از بیست میلیون زائر (که بخش عمده‌ای از آنها ایرانی هستند) حتی توانست از نظر تعداد زائران از حج نیز پیشی بگیرد. و این یعنی رونق و برکت اقتصادی برای نجف و کربلا.
حتی بدون در نظر گرفتن موج زائران اربعین، سالانه چیزی در حدود یک و نیم میلیون زائر به نجف می‌آیند که به قول صائب ابوغنیم مدیر اتحادیه هتل‌داران نجف «بیش از ۸۵ درصدشان ایرانی»اند.
عجیب نیست که تمام تابلوهای شهر نجف که در ۱۵۰ کیلومتری جنوب بغداد قرار دارد، به زبان فارسی هم ترجمه شده‌اند، و در خیابانهای این شهر زبان فارسی بر مکالمات روزمره حاکم است.
حکومت ایران در سال‌های اخیر تسهیلات ویژه‌ای برای زائران نجف، کربلا و کاظمین قائل شده است. با تشدید بحران اقتصادی و آغاز تحریم‌های آمریکا علیه ایران اما دیگر این تسهیلات کارگر نیست.
امسال، با سقوط آزاد ارزش پول ملی ایران، تعداد زائران ایرانی به شکل محسوسی کاهش یافته است.
برای هر ایرانی ویزای ورود به عراق ۴۰ دلار است. و این تنها بخش کوچکی از هزینه‌های زیارت است. تهیه و خرید ارز خود مشکل دیگری است. دو بانک تجارت و پارسیان که مسئولیت تأمین ارز مسافرتی ارزان برای زائران عتبات را بر عهده داشتند، دیگر برای سفر به نجف و کربلا ارز نمی‌دهند.
بدون شک، کاهش زائران ایرانی پیامدهای دراماتیکی بر صنعت توریسم در عراق خواهد داشت که با ۵۴۴۵۰۰ شغل در سال گذشته، سهمی ۳ درصدی (یعنی نزدیک به پنج میلیارد دلار) در تولید ناخالص داخلی داشته است.
پیش‌تر روزانه ۳۵ پرواز برای جابه‌جایی مسافر میان نجف و ایران وجود داشت، حالا تعداد به روزانه ۱۲ پرواز کاهش یافته است. در نجف، مدیران هتل‌ها قیمت‌ها را بعضاً تا ۵۰ درصد کاهش داده‌اند، اما طبیعی است که زور هتل‌داران این شهر به اقتصاد بیمار ایران نرسد.
این اما تنها شکست هتل‌داران و کاسبان نجف نیست، بلکه می‌تواند مقدمه‌ای بر شکست پروژه رهبران ایران در ایجاد یک حوزه نفوذ شیعی از تهران تا مدیترانه باشد. در آستانه چهل سالگی، رژیم ایران به ناگزیر مانور سیاسی-عبادی اربعین را این بار در اکتبر ماه خلوت‌تر از همیشه برگزار خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: