چه عاملی از یک فرد رهبر می‌سازد؟

یک تحقیق دانشگاهی در سوئیس به بررسی دلایلی پرداخته که گروه اجتماعی “رهبر” را از سایرین متمایز می‌کند. مهم‌ترین فاکتور: آمادگی برای پاسخگویی و پذیرش مسئولیت.

قبای رهبری و ریاست در محیط کار یا جمع‌های دیگر برازنده هر کس نیست و بعضی افراد انگار برای چنین نقشی زاده شده‌اند. برون گرایی، تعقل، ثبات و مدارا از ملزومات چنین کسوتی است اما سرگروه شدن، بیش از هر چیز به توان تصمیم‌گیری وقبول مسئولیت نیاز دارد.

همه ما، چه در محیط کار و چه در میان خانواده، در موقعیت‌های‌ ناگزیر تصمیم‌گیری برای دیگری قرار می‌گیریم. آموزگاران برای شاگردان تصمیم‌ می‌گیرند، والدین برای بچه‌ها و رئیس برای کارکنان. اما  اگر به ما حق انتخاب بدهند تا خودخواسته قبول مسئولیت کنیم، چه تیپ‌های شخصیتی به استقبال امر می‌روند؟

پژوهشی در دانشگاه زوریخ و کالج فنی فدرال سوئیس نشان می‌دهد که بیشتر افراد از تصمیم‌گیری برای جمع بیم دارند. پاسخگو بودن باری است سنگین؛ به ویژه وقتی آگاه باشیم که احتمال ناکامی و شکست هم هست.

مطالعه یاد شده می‌گوید در سازمان‌های پیشاهنگی یا ارتش، آمادگی بیشتر برای تصمیم‌گیری‌های خطیر به چشم می‌خورد. کسانی که از این عرصه‌ها می‌آیند، در آزمون‌های مربوط به مهارت‌های مدیریتی نیز میانگین بهتری دارند. اما چه خصوصیاتی آنها را از دیگران متمایز می‌کند؟

استقبال از خطر

پژوهشگران از ۴۰ نفر خواستند برای خودشان یا برای گروه، در برابر گزینه‌هایی که به آنها داده شد، تصمیم‌گیری کنند. به افراد مورد آزمایش گفتند که تصمیم‌‌‌ درست یا نادرست، اعم از فردی یا جمعی، جایزه یا جریمه‌ نقدی دارد.

وقتی افراد از راه‌حل درست مطمئن بودند، در تصمیم‌گیری درنگ نمی‌کردند. واکنش‌ها برای تصمیم شخصی یا گروهی یکی بود.

چنانچه مشخص نبود که گزینه درست چیست، بیشتر شرکت کنندگان تمایل داشتند فقط در حیطه فردی تصمیم بگیرند تا زیان احتمالی متوجه خودشان باشد. کاراکترهای رهبر اما به استقبال ریسک رفتند و در موقعیت مبهم یا پیچیده نیز واکنش مشارکتی نشان دادند.

به عبارت ساده: آنها که توانمندی‌های خاص مدیریتی نداشتند، تنها وقتی در وضعیت ریسک آمیز تصمیم گیری کردند که پای خودشان در میان بود. اما آنجا که قرار بود مسئولیتی در قبال جمع داشته باشند، ترجیح دادند کنار بکشند. تیپ رئیس کاملا عکس رفتار کرد.

پژوهشگران هم‌زمان نتیجه گرفتند که ضریب آمادگی افراد برای بر عهده گرفتن مسئولیت یک گروه، رابطه مستقیمی با احساس امنیت تصمیم گیرنده دارد. آنها که از قبول مسئولیت شانه خالی می‌کنند، به اطمینان خاطر یا پشتگرمی بیشتری نیاز دارند.

شاخص‌های مغزی

تیم تحقیقاتی برای بررسی مبانی عصبی این فرآیند از مغز ۴۴ داوطلب، آزمایش “توموگرافی رزونانس” کرد. تصاویر سی‌تی‌اسکن نشان داد که هنگام تصمیم‌گیری چه بخش‌هایی از مغز فعال می‌شوند. پژوهشگران امیدوارند با این گونه بررسی‌ها به نتایجی علمی دست یابند که ویژگی‌های مغزی و شاخص‌های نوروتیک چه نقشی در مستعد بودن فرد برای هدایت‌گری ایفا می‌کنند.

فرضیه همکاران پژوهش این است که اراده و توانایی، اصولی تعیین‌کننده‌ هستند، اما پیتر ماک، استاد روانشناسی اجتماعی در دانشگاه بن نظر دیگری دارد.

او می‌گوید: «در مصدر کاری بودن به معنای تقبل مسئولیت دیگران نیست. به طور مثال، قبول ریاست در محیط کار می‌تواند از انگیزه‌هایی چون موفقیت، قدرت یا دستمزد بیشتر ناشی شود. تقلا برای پست ریاست می‌تواند به منظور عملی کردن ایده‌ها، تغییرات و حتی پیشبرد نظرات شخصی باشد.»

محرک‌ها و انگیزه‌ها

پروفسور ماک معتقد است که رهبران خوب باید علاوه بر احساس مسئولیت، ویژگی‌های دیگری هم داشته باشند. خصایصی چون نرمش برای تجارب تازه، تغییر و یا اعتماد به نفسی که از خودشیفتگی متمایز باشد.

به نظر او کسانی که مسئولیت یک گروه از همکاران را بر عهده می‌گیرند و رویکردی فراتر از الگوی کلاسیک “پول به ازای تلاش” در سبک مدیریتی خودشان پیاده می‌کنند، دستاوردهای بیشتری خواهند داشت.

پروفسور ماک می‌گوید کافی نیست که کسی فقط برای قدرتمند بودن یا برای کنترل و تربیت زیردست‌ها، مدیریت و ریاست کند.

گزارش مشروح پژوهش دانشگاه زوریخ در مجله تخصصی  ساینس و خلاصه‌ای از آن از جمله در اشپیگل آنلاین منتشر شده است.