مرکز بزرگ سانسور کتاب در امپراطوری روم از زیر خاک بیرون آمد

گودبرداری در یک پارکینگ در نزدیکی کلیسای جامع شهر کلن در آلمان باعث شد که کتابخانه باستانی‌ رومی‌ها از زیر خاک بیرون بیاید. عموم مردم به این کتابخانه دسترسی نداشتند، بلکه محلی بوده است برای نگهداری و نظارت بر نشر کتاب و جلوگیری از گسترش دانش در مناطق اشغالی.

امپراطوری روم در دو هزار سال پیش موفق شد سراسر اروپا را فتح کند. از اسکاتلند تا ایسلند سکه‌های رومی رایج بود. آلمان اما یک مورد استثنایی بود. در سال ۹ میلادی ژرمن‌ها موفق شدند در جنگل توتبورگ در نزدیکی شهر هانوفر کنونی، رومی‌ها را شکست دهند. سربازان رومی بعد از این شکست سهمگین که در تاریخ از آن به عنوان «فاجعه واریان» یاد شده، به غرب رودخانه راین عقب‌نشینی کردند و سرانجام هم شورشیان ژرمن بودند که با حملات مکرر خود به مرزهای امپراطوری روم، همزمان با تغییرات اقلیمی و سرمایش زمین، زمینه‌های انقراض امپراطوری روم را فراهم آوردند.

رومی‌ها اما تا پیش از انقراض امپراطوری‌شان در غرب رودخانه راین حکومت می‌کردند و بناهای بسیاری هم در این مناطق از خود به جای گذاشته‌اند. یکی از شگفت‌انگیزترین این بناها در شهر کلن از زیر خاک بیرون آمده است. یک کتابخانه عمومی که برخلاف نامش در اختیار عموم مردم قرار نداشته و مرکزی برای نگهداری و نظارت بر نشر کتاب با هدف جلوگیری از گسترش دانش بوده است.

پیشینه این بنا به ۱۵۰ سال بعد از نبرد توتبورگ می‌رسد. سال گذشته که این بنا به طور تصادفی در جریان گودبرداری در حوالی کلیسای جامع کلن از زیر خاک بیرون آمد، باستانشناسان گمان می‌کردند که بنا یک سالن اجتماعات بوده است. اما کاوش‌های تابستان سال جاری نشان داده که در این بنا بیش از ۲۰۰۰ کتاب به شکل کاغذ پاپیروس نگهداری می‌شده. وسعت این بنا حتی از کتابخانه سلسوس در آناتولی ترکیه که بیش و کم همزمان با کتابخانه کلن ساخته شده هم بیشتر است. در این بنا هم مانند کتابخانه سلسوس طاقچه‌هایی در دیوارها برای نگهداری کتاب تعبیه شده و از طریق شباهت این دو بناست که باستانشناسان به کاربری بنای کلن برده‌اند.

در قرن اول میلادی، حدودا ۱۰۰ الی ۱۵۰ سال پیش از ساخته شدن کتابخانه رومی‌ها در کلن، آگوستوس، امپراطور روم تحت تأثیر فرهنگ یونانی کتابخانه‌هایی را در سراسر امپراطوری بنا کرد. اما این کتابخانه‌ها در دسترس عموم مردم قرار نداشتند. بر اساس یافته‌های پژوهشگران دانشگاه جورجیا، دسترسی به کتابخانه‌های امپراطوری روم در انحصار نویسندگان نزدیک به امپراطور بوده است. از این نویسندگان انتظار می‌رفت که دانش عمومی را در انحصار امپراطوری درآورند. یکی دیگر از وظایف این نویسندگان سانسور ادبی بود.

کتاب‌های علمی و مذهبی ایران هم از زمان زرتشت در مراکز قدرت سیاسی، در کتابخانه‌های «گنج هاپیگان» در تخت سلیمان و «دزی ناپشت» در تخت جمشید بایگانی شده‌ بودند. در نسا و اورمان و دورا اوروپوس قطعات بسیاری از چرم‌های نوشته شده متعلق به زمان پارت‌ها به دست آمده که بر آنها هم مطالبی راجع به امور اقتصادی و سیاسی نوشته شده. بسیاری از این نوشته‌ها هنوز خوانده نشده ‌است.

از ۲۰۰۰ اثری که در روی کاغذ پاپیروس در کتابخانه کلن نگهداری می‌شد، هیچ نشانی باقی نمانده است. عمر کاغذ پاپیروس کوتاه است. این کتاب‌ها به تدریج در طی سال‌ها به غبار تبدیل شده و از بین رفته‌اند. با این‌همه به زودی، بقایای کتابخانه عظیم رومی‌ها در شهر کلن در دسترس عموم مردم قرار می‌گیرد. با نصب یک دریچه شیشه‌ای بر روی سطح زمین، همگان می‌توانند به یکی از مراکز سانسور فرهنگی در دوران امپراطوری روم در غرب راین نگاهی بیندازند و عکسی به یادگار بگیرند.

بیشتر بخوانید:

یافته‌های تازه باستانشناسان در نیومکزیکو: رانت شش انگشتی‌ها