جین شارپ، استاد علوم سیاسی و برجسته‌ترین نظریه‌پرداز “مبارزه بدون خشونت”، در چند روز گذشته (ماه فوریه) مهمان شهر اسلو بود. او برای سخنرانی درباره شیوه‌های به چالش کشیدن حکومت‌ها به دور از هرگونه خشونتی به نروژ آمده بود و در برنامه‌ای که از سوی سازمان عفو بین‌الملل برگزار شده بود شرکت کرد.

 
جین شارپ نویسنده موفقی است. کتاب‌های او در خدمت این ایده است که چگونه تحول‌خواهان می‌توانند بدون استفاده از سلاح، حکومت‌های دیکتاتوری را ساقط کنند و سپس سرنوشت خود را در دست گیرند. “از دیکتاتوری تا دموکراسی”، مشهور‌ترین کتابچه او در کمتر از ۱۰۰صفحه خلاصه ایده‌هایش را به زبان ساده توضیح می‌دهد.
 
 او ۱۹۸ روش مبارزه مدنی و شکست دادن حکومت‌های نظامی را در این کتابچه توضیح داده است. شهروندان بی‌سلاح از برمه تا صربستان، از تایلند تا ونزوئلا و از مصر تا گرجستان از روش‌های او برای مبارزه با دیکتاتوری استفاده کرده‌اند. او در مورد جلوگیری از بازگشت دیکتاتوری پس از ساقط کردن رژیم‌های سرکوبگر نیز نظریاتی دارد.
 
چگونه انقلاب را آغاز کنیم؟
 
همزمان با ورود جین شارپ، فیلم “چگونه انقلاب را آغاز کنیم؟” در سینمای ویکای شهر اسلو به نمایش در آمد. این فیلم، درباره زندگی او ساخته شده است. در مراسم شهر اسلو این فیلم برای تقدیر از این استاد علوم سیاسی و تاثیری که آموزه‌های او بر انقلاب‌های بدون خشونت گذاشته است پیش از سخنرانی او به نمایش در آمد.
 
دبیر موسسه مطالعات صلح اسلو پس از نمایش فیلم، از خاطرات جوانی‌اش درباره جین شارپ گفت و ادامه داد که در آن زمان یعنی در دهه ۵۰ میلادی که جین شارپ در نروژ ساکن بود، اگر کسی از من می‌پرسید: “آیا کسانی که در زمینه مبارزه‌های بدون خشونت فعالیت می‌کنند ممکن است جایزه صلح نوبل را بگیرند،” ممکن بود بگویم: “بله، این امکان وجود دارد.” ولی اگر از من می‌پرسیدند که همکارمان، جین شارپ می‌تواند در ۵۰ سال آینده آنقدر تاثیرگذار باشد که در گرجستان، اوکراین ، ایران، مصر و نقاط مختلف دنیا از شیوه‌های او برای مبارزه خشونت بهره بگیرند، پاسخ می‌دادم: “خیر!”  چون من باورم نمی‌شد فعالیت‌های همکارم این قدر مورد توجه واقع شود.
 
سپس جین شارپ در حالی که از کهولت سن رنج می‌برد و به دشواری سخن می‌گفت برای حاضران در جلسه به سخنرانی پرداخت. او ابتدا چند جمله به زبان نروژی بر زبان آورد و گفت: “خوشحالم که دوباره به نروژ برگشتم.”
 
 او ادامه داد: “من در کودکی یک آدم مذهبی بودم و دوست داشتم دنیا را به شکل خوبی تغییر بدهم. بعد از آن تحت تاثیر گاندی و هنری دیوید ثورو، شیوه‌های مبارزه بدون خشونت با دولت‌ها را آموختم و پی گرفتم.
 
این استاد علوم سیاسی که کتاب‌هایش تاکنون به ۳۰ زبان زنده دنیا ترجمه شده‌اند گفت: “در آن سال‌ها این نقد به من وارد بود که تحلیل سیاسی ندارم و ماهیت قدرت را نمی‌شناسم. به همین دلیل به دانشگاه آکسفورد رفتم تا درباره ماهیت قدرت سیاسی بیشتر بیاموزم.”
 
جین شارپ به اتهاماتی که از دولت ایران به او وارد کرده، مثل همکاری با سی‌آی‌ای و دستور گرفتن از کاخ سفید را رد کرد و گفت که در دفتر کار کوچکی همراه با یک منشی کار می‌کند و فعالیت بنیادش متکی به حمایت شهروندان و علاقه‌مندان به کار ماست
 
 او سپس به اتهاماتی که از جانب دولت ایران به او وارد شده است پرداخت و اتهام همکاری با سی‌آی‌ای و دستور گرفتن از کاخ سفید را رد کرد. جین شارپ گفت: “من در دفتر کار کوچکم همراه با یک منشی کار می‌کنم و فعالیت بنیاد انیشتین که به تبلیغ مبارزات بدون خشونت می‌پردازد متکی به حمایت شهروندان و علاقه‌مندان به کار ماست.”
 
گفت‌وگو با جین شارپ
 
جین شارپ در جلسه پرسش و پاسخی که پس از سخنرانی برگزار شد به پرسش خبرنگار رادیو زمانه درباره به‌کارگیری بسیاری از شیوه‌های بدون خشونت در جنبش سبز ایران و اینکه با وجود استفاده از این شیوه‌ها، موفقیتی در این جنبش حاصل نشد اینگونه پاسخ داد: “اول اینکه من دانش و اطلاعات کافی برای اظهار نظر درباره انقلاب‌ها در کشورها و به‌ویژه ایران ندارم، اما معتقدم با استفاده از شیوه‌های بدون خشونت به طور حتم می‌توان حکومت‌ها را ساقط کرد. انقلابیون باید کاملاً برنامه‌ریزی داشته باشند و بدانند که به کجا می‌خواهند برسند و به نظر من جنبش‌ها باید دارای رهبر باشند و رهبران بدانند که چگونه می‌خواهند با دیکتاتوری مبارزه کنند.”
 
معتقدم با استفاده از شیوه‌های بدون خشونت به طور حتم می‌توان حکومت‌ها را ساقط کرد. به نظر من جنبش‌ها باید دارای رهبر باشند و رهبران بدانند که چگونه می‌خواهند با دیکتاتوری مبارزه کنند
 
این نظریه‌پرداز در ادامه پرسش خبرنگار رادیو زمانه مبنی بر اینکه رهبران جنبش به اجرای قانون اساسی اعتقاد دارند و خواهان براندازی حاکمیت نیستند و این مسئله جنبش را با یک جور تناقض همراه می‌کندٰ گفت: “ما در مبارزه با آلمان نازی یاد گرفتیم که موفقیت در برابر یک دشمن قدرتمند یکباره حاصل نمی‌شود و پیروزی بزرگ محصول ده‌ها پیروزی کوچک است. یعنی نباید در مبارزه، منتظر یک پیروزی بزرگ باشید.
 
اگر معترضان ایرانی توان ساقط کردن حکومت را ندارند، پس باید اهداف کوچک‌تری را دنبال کنند و به موفقیت‌های کوچک دست پیدا کنند تا اعتماد به نفس خود را بیشتر کنند.”
 
وی در ادامه جلسه پرسش و پاسخ درباره وضعیت سیاسی سوریه گفت: “تصورات نادرستی درباره مفهوم مبارزه بدون خشونت وجود دارد مبنی براینکه مبارزه شاید تا ابد ادامه پیدا کند. گروهی از تبلیغ‌کنندگان این ایده معتقد بودند که معترضان می‌توانند با استفاده از این روش‌ها به یک پیروزی سریع، قاطع و کم هزینه دست بیابند، اما نادرست بودن این نظر اثبات شده است.
 
وقتی یک رژیم بسیار قدرتمند وجود دارد ما با جدیت به مبارزه با آن رژیم می‌رویم. به‌طور حتم این مبارزه‌طلبی به مذاق رهبران و دیکتاتوران خوش نمی‌آید و با توسل به نیروهای اطلاعاتی، پلیس و ارتش به سرکوب معترضان می‌پردازند و ممکن است آنها را شکنجه کنند یا به قتل برسانند. البته انقلابیون هم انتظار چنین رفتار تندی را از سوی حاکمیت دارند.
 
اگر معترضان ایرانی توان ساقط کردن حکومت را ندارند، پس باید اهداف کوچک‌تری را دنبال کنند و به موفقیت‌های کوچک دست پیدا کنند تا اعتماد به نفس خود را بیشتر کنند
 
در جنگ‌ها هم وقتی اولین صدمات رخ می‌دهند ما از مبارزه دست نمی‌کشیم بلکه شیوه‌های مبارزه را تغییر می‌دهیم. این صدمات نشانگر این هستند که ما باید با جدیت بیشتری مبارزه کنیم. بر همین اساس شما پس از نخستین صدمات از مبارزه دست نمی‌کشید. دشمن شما را به سرکوب بیشتر تهدید می‌کند، اما شما می‌دانید که راه رهایی در گروی تداوم مبارزه است نه دست کشیدن از آن”.
 
جین شارپ با اشاره به اینکه در جنگ جهانی دوم هم یک پیروزی قاطع به دست نیامد و متفقین در شمال آفریقا، در ایتالیا و نورماندی و در جبهه‌های مختلف دیگر علیه نازی‌ها جنگیدند ادامه داد: “علاوه بر این مردم و ارتش‌های سری هم در سراسر اروپا علیه نازی‌ها مقاومت می‌کردند.
 
از بعد نظامی قضیه، ما متوجه شدیم وقتی یک دشمن بسیار قوی داریم نمی‌توانیم امیدوارم باشیم که فقط در یک جبهه بجنگیم و به پیروزی قاطع دست پیدا کنیم. بلکه یک مبارزه باید از سوی جبهه‌های مختلف صورت بگیرد و ما باید یک پیروزی کوچک را در یک جبهه و پیروزی کوچک دیگر را در جبهه‌ای دیگر کسب کنیم. هرچقدر جامعه را قوی تر کنیم به پیروزی نهایی نزدیک‌تر می‌شویم. در مورد سوریه یک حکومت بسیار مقتدر با همه مشکلات داخلی، تناقضات و درگیری‌های قومی بر سرکار است.
 
اگر حکومت بسیار مقتدر باشد و مردم به اندازه کافی قوی نباشند شما باید در جبهه مشخص رژیم را به مبارزه بطلبید و یک پیروزی کوچک کسب کنید. سپس زمانی که مبارزان قوی‌تر شدند و تجربه، مهارت و اعتماد به نفس بیشتری کسب کردند، مبارزه را ادامه دهند. این استراتژی درست شبیه روشی است که ارتش‌ها در زمان جنگ به کار می‌گیرند. البته به نظر من مبارزه بدون خشونت از آنچه که توصیف کردم در عمل بسیار پیچیده‌تر است“.
 
توصیه‌ام به مردم سوریه و بقیه مبارزان این است که جامعه خود را به خوبی بشناسند، ماهیت دیکتاتوری را تشخیص بدهند و نقاط ضعف و قوت آن را بدانند
 
او همچنین تاکید کرد: “مبارزان باید وقتی حکومت خشونت‌آمیز برخورد می‌کند و تظاهرات را به شدت سرکوب می‌کند، روش‌های خود را تغییر بدهند و از روش تظاهرات در برابر نیروهای مسلح استفاده نکنند.
 
این عاقلانه نیست که در خیابان راهپیمایی کنیم وقتی می‌دانیم که حکومت راهپیمایی را به خاک و خون می‌کشد. شاید یک روش دیگر این باشد که همه مردم به مدت ۲۴ ساعت در خانه‌ها باقی بمانند و با این کار حکومت را با نظم و هماهنگی خود به وحشت بیندازند.  
 
من اهل سوریه نیستم و در این کشور حضور نداشته‌ام و به مردم سوریه نمی‌گویم که باید چه کاری انجام بدهند، اما من با معترضان سوریه‌ای ملاقات داشتم و به آن‌ها کمک کردم تا یک کتابچه راهنما درباره روش‌های مبارزه غیرخشونت‌آمیز با عنوان آزادسازی خود منتشر کنند.
 
توصیه‌ام به مردم سوریه و بقیه مبارزان این است که جامعه خود را به خوبی بشناسند، ماهیت دیکتاتوری را تشخیص بدهند و نقاط ضعف و قوت آن را بدانند.
 
همچنین مفهوم مبارزه بدون خشونت را عمیقاً درک کنند. من این کتابچه را با توجه به وقت مخاطبان تا حد ممکن کوتاه کردم و به ۹۰۰ صفحه رسید، اما می‌خواهید به روش بدون خشونت انقلاب کنید دست کم باید این ۹۰۰ صفحه را بخوانید. فقط روی این مسئله تاکید نکنید که یک حکومت چقدر ماهیت شیطانی دارد. این واقعیتی است که همه می‌دانند. به جای این کار به این بیندیشید که چطور می‌توانید قدم به قدم از فشار سرکوب بکاهید“.