پانته‌آ بهرامی – چشم انسان از این همه زیبایی، ظرافت، رنگ، ریزه‌کاری، خط نقاشی و کنده‌کاری خیره می‌ماند. نوامبر ۲۰۱۱ پس از هشت سال توقف، بخش هنرهای اسلامی موزه متروپولیتن با ۱۵ گالری دوباره شروع به کار کرد.
این گالری‌ها از فرش‌های نفیس تا خط نقاشی و دست‌نویس‌ها، از ظروف سفالین تا جواهرات، از کتیبه‌های سنگی تا دیوارهای گچی، از فلزکاری، چوبکاری تا کنده‌کاری، پارچه‌بافی و شیشه‌گری از سرزمین‌های عرب، ترکیه، ایران و آسیای مرکزی را دربرمی‌گیرد.
با توجه به اینکه همه این کشور‌ها قبل از ظهور اسلام دارای فرهنگ غنی در هنرهای تجسمی بوده‌اند، شیلا کنبی مدیر بخش هنرهای اسلامی، تعریفی از هنرهای اسلامی به دست می‌دهد و می‌گوید:
شیلا کنبی،مدیر بخش هنرهای اسلامی موزه متروپولیتن (عکس، نیویورک تایمز)
شیلا کنبی – در یک تعریف کلی “هنرهای اسلامی” هنری است که در منطقه‌ای به وجود آمده که یا اسلام در آن حاکم بوده و یا جزو مذاهب اصلی به شمار می‌آمده. در موزه ما، هنرهای اسلامی از قرن هفتم تا سال ۱۹۰۰ را در برمی‌گیرد که در این منطقه مشترک بوده و ربط چندانی به مسائل مذهبی ندارد و برای اهداف مذهبی هم الزاماً ساخته نشده است. اما ما هرگز فرهنگ قبل از اسلام در این مناطق را نفی نمی‌کنیم. برای مثال جایگزینی حروف عربی در جایی که زبان فارسی باقی می‌ماند و خط تغییر می‌کند، دگرگونی بسیار عظیمی‌ست و در دکوراسیون خانه‌ها و تذهیب کتاب‌ها تأثیر دارد و همچنین بر ابعاد بصری زیبایی‌شناسی ایران و دیگر کشورهای منطقه هم تأثیر گذاشته است.”
نگاهی دیگر
بخش هنرهای اسلامی موزه متروپولیتن نمایانگر هنری است که در طول ۱۳ قرن در خاورمیانه در آفریقای شمالی، اروپا، آسیای مرکزی و جنوبی پدید آمده است. آثار نمایش داده‌شده انواع سبک‌های هنری پس از قرن هفتم را دربرمی‌گیرد. اما گردانندگان موزه می‌خواهند با نمایش این اشیاء چشم‌انداز دیگری از فرهنگ کشورهایی را نشان دهند که در اخبار رسانه‌های قالب معمولاً با جنگ، بمب‌گذاری و کشتار همراه است. شیلا کنبی درین‌باره می‌گوید:
شیلا کنبی – متروپولیتن بزرگ‌ترین کلیسیون هنرهای اسلامی در آفریقای شمالی را داراست و این باعث خوشبختی ماست و وظیفه خودمان می‌دانیم ماست که این گنجینه ارزشمند را به میلیون‌ها بازدیدکننده نشان دهیم. از سوی دیگر من بر این باورم که مردم حق دارند و مایل‌اند از زاویه دیگری، جز آنچه مرتباً در اخبار توسط رادیو تلویزیون می‌شنوند و یا می‌بینند، به کشورهای اسلامی بنگرند. ما با نشان دادن اشیاء واقعی موقعیت تاریخی و فرهنگی آن‌ها را در معرض دید همگان قرار می‌دهیم.”
هدایای کلکسیونرها به موزه
آثار گردآوری شده در این ۱۵ گالری از دو منبع مهم تغدیه می‌شده، یکی از این منابع هدایایی است که کلکسیونرهای مختلف به موزه متروپولیتن ارائه داده‌اند. در پیوند با این موضوع می‌توان از آثار زیر نام برد:
همانطور که درعکس مشاهد می‌کنید “چراغ مسجد” از شیشه و هاله‌ای از رنگ قهوه‌ای و آبی ساخته شده. اندازه آن ۲۰ در ۳۳ سانتی‌متر است و از آب طلا پوشانده شده. بر روی این چراغ خط نقاشی از آیات قرآن قرار دارد. این اثر از سوی پیر پُل مورگان Pierpont Morganبه موزه هدیه شد. نام ملک سلطان الملک‌النصر با این شئی پیوند خورده و در حدود ۱۳۴۰ میلادی در سوریه ساخته شد.
مورگان بین سال‌های ۱۸۳۷ تا ۱۹۱۳ زندگی می‌کرد. او فرد ثروتمندی بود و نزدیک به دو سوم دارایی‌های ملکی خود را که حدود ۸۰۰ میلیون دلار فعلی بود فروخت و به گردآوری آثار هنری پرداخت که شامل هنرهای اسلامی نیز می‌شد. پس از مرگ وی پسرش بسیاری از این اشیاء را به موزه متروپولیتن هدیه داد.
اثر دیگر همان طور که مشاهده می‌کنید فرشی‌ست آبی در زمینه قرمز. این فرش در قرن نوزدهم در ترکیه بافته شده است. اندازه آن حدود دو متر در ۱۸۲ سانتی‌متر است. جیمز مک مولان James V. McMullan بین سال‌های ۱۸۹۶ تا ۱۹۷۳زندگی می‌کرد. او یکی از گردانندگان بزرگ موزه بود که در زمینه فرش تحصیل و مطالعه می‌کرد. این فرش در سال ۱۹۷۳ از سوی وی در میان ۱۲۰ فرش و اشیاء ارزشمند به موزه هدیه شد. علاقه او به فرش مربوط به دوران کودکی است که در محله فقیرنشین براونز در نیویورک زندگی می‌کرد. این خانه‌ها با فرش‌های شرقی پوشانده شده بود. او در سال ۱۹۶۵ کاتولوگی از ۲۰۰ فرش خود منتشر کرد که امروز در موزه‌های سراسر جهان یافت می‌شود.
کاوش‌های باستان‌شناسی
در گالری‌های موزه اسلامی ۱۲۰۰ شیء متفاوت از کشورهای عربی، ترکیه، ایران و آسیای مرکزی در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است. این آثار تنها بخشی از دو هزار موردی است که موزه در اختیار دارد. اما این همه آثار هنری چگونه به این کشور آمریکای شمالی آمده است؟
بخش هنرهای اسلامی موزه متروپولیتن از دو منبع آثارش را تهیه می‌کند: کاوش‌های باستان‌شناسی و هدایای کلکسیونرها یا کسانی که گردآورنده آثار هنری هستند. شیلا کنبی در مورد تأمین آثار هنری از محل کاوش‌های باستان‌شناسی می‌گوید:
شیلا کنبی – در سال ۱۹۳۰ موزه متروپولیتن به دولت ایران برای کنکاش در منطقه نیشابور پیوست. این موضوع خیلی غیر طبیعی نیست. دانشگاه‌های مختلف مثل پنسیلوانیا و یا موزه هنری بوستون باستان‌شناسانی را قبلاً به ایران برای اکتشافات باستان‌شناسی فرستاده بودند. جنگ جهانی دوم توقفی در این کاوش‌ها ایجاد کرد. بعد از جنگ اما این کاوش‌ها در سال ۱۹۴۷ به پایان رسید. بخش بزرگی از این اکتشافات در ایران ماند و ما تنها بخشی را به آمریکا و به این موزه منتقل کردیم.
رقص دراویش
برگی از آلبوم کورکیان به نام “رقص دراویش”. این اثر در هند در قرن هفدهم میلادی در دوران مغول بین سال‌های ۱۵۲۶ تا ۱۸۵۸ ساخته شده است. “رقص دراویش” با جوهر، آبرنگ و طلا بر روی کاغذ نوشته شده است. اندازه آن ۳۹ تا ۲۷ سانتی‌متر است.
هاکوب کورکیان ( Hagop Kevorkian) باستان‌شناس ارمنی و گردآورنده آثار هنری، بین سال‌های ۱۸۷۲ تا ۱۹۲۸ در نیویورک زندگی می‌کرد. او اشیاء وارداتی از ایران و ترکیه را به بازارهای هنری معرفی کرد. وی به ویژه به نقاشی علاقه داشت و پس از مرگش بنیادی به نام او برای پشتیبانی از آثار هنرهای اسلامی تشکیل شد.
سبزپوشان
“سبزپوشان” نام اتاقی‌ست که در نیشابور پیدا شده و دیوار‌هایش از گچ و آکنده به کنده‌کاری است. شیلا کنبی درباره این اثر می‌گوید:
شیلا کنبی – اتاق سبزپوشان دوباره از روی تصاویر جنگی که در کاوش‌ها پیدا شده در موزه بازسازی شد و ما آن‌ها را از روی اصل آن که چیده شده بود، بازسازی کردیم. مشخصاً ممکن است که بخشی از این آثار از اتاق‌های دیگر هم آمده باشد. اهمیتش در این واقعیت نهفته که اتاقی با دکوراسیون کامل پیدا شود، این موضوع برای ما روشن می‌کند که مردم آن زمان چگونه زندگی می‌کردند، چه درجه بالایی از کیفیت دکوراسیون و رضایت برایشان وجود داشت. حدس زده می‌شود که این اتاق مربوط به قرن دهم بوده و در دوران سلطنت سامانی ساخته شده.
همانطور که پیش از این هم گفتیم یکی از راه‌های تأمین اشیاء هنری، هدایای کلکسیونرها به موزه متروپولیتن است. برای مثال بخش تصاویر پرندگان و حیوانات که متعلق به قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی در ایران است.
بشقاب مملو از پرندگان و حیوانات
این بشقاب از سوی ادوارد مور (Edward C. Moore ) به موزه هدیه شد. وی از آنجا که خود صاحب کلکسیون جواهرات بود، سلیقه خاصی در جمع‌آوری اشیاء داشت. این بشقاب که از سرامیک ساخته شده در ابتدا نقش‌های پرندگان و حیوانات بر روی آن نقش بسته و سپس با شیشه بی‌رنگ روی آن پوشانده شده. این بشقاب در قرن ۱۷ و ۱۸ در ایران ساخته شده.
ادوارد مور خود هنرمند بود و آثار جمع‌آوری شده او بیشتر از سرامیک و شیشه ساخته شده که از مناطق سوریه، مصر و ایران جمع‌آوری شده است. در میان دو هزار شی‌ءیی که بین سال‌های ۱۸۹۱ تا ۱۹۰۸ در اختیار داشت، ۴۰۰ تای آن به دنیای هنرهای اسلامی تعلق داشت.
۱۵ گالری هنرهای اسلامی در موزه متروپولیتن برای عموم در نیویورک دایر است.
ایمیل گزارشگر:
pantea. bahrami@yahoo. com
در همین زمینه:
::برنامه‌های رادیویی پانته‌آ بهرامی در رادیو زمانه::