کالای ایرانی بخر عنوان کمپین شکست خورده وزارت صنعت، معدن و تجارت جمهوری اسلامی در چهارسال نخست ریاست جمهوری حسن روحانی بود. پروژه‌ای بدون نتیجه که حالا علی خامنه‌ای سال ۹۷ را به این عنوان نامگذاری کرده است. وزارت صنعت دولت روحانی میلیاردها تومان برای ساخت برنامه‌های تلویزیونی و آگهی‌های تبلیغاتی در نشریات هزینه کرد، نتیجه اما افزایش واردات، کاهش صادرات و تداوم بحران رکود اقتصادی و ورشکستگی و تعطیلی واحدهای تولیدی بود.
حال سخنان رهبر جمهوری اسلامی در آغاز سال نو باردیگر حمایت از کالای ایرانی و توسعه بازارهای صادراتی را به حرف مشترک همه مسئولان نظام تبدیل کرده. پس از دستورالعمل معاون اول رئیس دولت مبنی بر ممنوعیت واردات کالای خارجی، خطیبان جمعه هم با تکرار سخنان خامنه‌ای، خواستار «فتح بازار کشورهای همسایه» شدند.
وزارت خارجه ایران با صدور بیانیه‌ای اعلام کرده «با تمرکز بیشتر بر تسهیل انعقاد قراردادهای اقتصادی دو و چند جانبه با همسایگان و اتحادیه‌های تجاری نظیر اوراسیا و اقتصادهای نوظهور و قدرت‌های بزرگ اقتصادی غیرمتخاصم» زمینه تحقق خواسته خامنه‌ای را فراهم می‌کند.
احمد علم‌الهدی نماینده ولی فقیه در مشهد از مسئولان اجرایی خواست برای فتح بازار عراق و سوریه برنامه‌ریزی کنند: «آن روزی که بنای کمک به عراق و سوریه بود عزیزان رزمنده ما ایثارگری کردند و ریشه دشمن و مزدوران داعشی را از میان بردند اما روزی که بنا است بازار این دو کشور کانون صادرات شود بایستی در صادرات به این کشورها سهم نداشته باشیم و دیگرانی که تکفیری‌ها را کمک کردند این بازار را تسخیر کنند؟».
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی با تکرار شعارهای چهار سال قبل در سخنرانی روز اول عید در مشهد درک و برداشت‌اش از مشکلات کشور و برنامه‌اش برای رفع آنها را پیش گذاشت.نکات اصلی تجویزی سخنرانی او عبارت بودند از تکثیر نسل، کار بیشتر، تشخیص ظرفیت‌ها و حمایت از کالای ایرانی. در این سخنرانی نه از ورشکستگی بانک‌ها، صنایع عمده، بیکاری فراگیر، بی‌کیفیتی نظام آموزش عالی و فرار مغزها خبری بود نه از بحران زیست‌محیطی و کمبود آب. از سخنرانی خامنه‌ای دو برداشت می‌توان داشت: خواست به هوادارانش و مدیران نظام این حس را بدهد که بحرانی در کار نیست، اوضاع خوب است و زیر کنترل. برداشت دیگر این است که ذهن او رابطه‌اش را با واقعیت به تمامی از دست داده است.در هر حال حمایت از کالای ایرانی به عنوان حکم رهبر نظام، دستور کار دولتیان شده است. مداحان در وصف آن می‌سرایند، و مدیران و مبلغان از نبوغ رهبر در دادن این رهنمود سخن می‌گویند. همه جا را دارند با شعار حمایت از کالای ایرانی پر می‌کنند. دلسوز ایرانی شده‌اند؟ این سیاست در ادامه سیاست‌های دیگری نظیر خصوصی‌سازی و تخصیص اعتبار و گشایش بانک است. آقازاده‌ها و خودی‌ها پول و اعتبار می‌گیرند برای تولید کالای ایرانی و حمایت از آن. نتیجه نهایی تسهیل و تسریع خاصه‌خرجی و غارتگری است. |
او همچنین از کسانی که به گفته او «غیرت دینی» و یا «غیرت ملی» دارند هم خواست جنس خارجی نخرند: «کسانی که دین دارند و متدین هستند غیرت دینی اقتضا نمی‌کند جنس خارجی خریداری شود. غیرت ملی هم اقتضا نمی‌کند کسانی که به این آب و خاک علاقه دارند جنس خارجی خریداری کنند.»
نماینده ولی فقیه در مشهد سخنان خامنه‌ای را «برنامه جامع و کامل اقتصادی» خواند که اگر به آن عمل شود «تنگناها» و «مشکل معیشتی مردم» رفع خواهد شد.
او گفت: « اگر دروازه را به روی کالای خارجی نبندند و اگر قراردادهای تجاری را به ۳۰ میلیارد دلار با یک کشور خارجی برسانند، مشکلی حل نمی‌شود».
علم‌الهدی در ادامه مشکل تولید داخلی را «قاچاق» و «چپاولگری» دانست اما درباره نقش نهادهای حکومتی و نظامی در قاچاق سازمان‌یافته کالا چیزی نگفت.
او فقط گفت: وقتی جنس خارجی قاچاق با نصف قیمت وارد می‌شود، نمی‌توان «به مردم گفت کالای ارزان خارجی نخر و کالای گران ایرانی بخر».
منابع دولتی ایران ارزش سالانه کالای قاچاق را ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار برآورد کرده‌اند. امیر خجسته رئیس فراکسیون مبارزه با مفاسد اقتصادی مجلس آذر ۹۶ گفته بود که بخش زیادی از کالای قاچاق از مبادی رسمی وارد می‌شود.
به گفته او روزانه ۳۳۰۰ کانتیر حامل کالای قاچاق از مبادی رسمی تحت کنترل گمرک به ایران وارد می‌شود.
مسعود کرباسیان وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران که پیشتر رئیس گمرک بود، این آمارها را تکذیب کرد و گفت: قاچاق کالا از مبادی رسمی صورت نمی‌گیرد.
دولت حسن روحانی در ادامه آنچه که کاهش سهم کالای قاچاق در بازار خواند، بهمن سال گذشته مبارزه با قاچاق کالا در مرزهای جنوبی ایران را به سپاه پاسداران واگذار کرد. این تفاهنمامه در حالی امضاء شد که سپاه پاسداران به قاچاق کالا متهم است.
محمود احمدی‌نژاد رئیس سابق اسلامی قبلا سپاه را «برادران قاچاقچی» خوانده بود. مهدی کروبی نیز هنگامی که ریاست ششمین دوره مجلس شورای اسلامی را به عهده داشت، سپاه را به دست داشتن در قاچاق کالا از بنادر خارج از نظارت گمرک متهم کرده بود.
فرمانده سپاه پاسداران چندی بعد کنترل برخی از بنادر و مبادی دریایی توسط نیروهای نظامی را پذیرفت و گفت ممکن است از این بنادر برای واردات کالاهای نظامی استفاده شود.
علم‌الهدی اما بدون اشاره به این وضعیت، گفت: «باز بودن دروازه‌های مملکت به روی قاچاق و چپاولگری در گمرک و آزاد کردن کشتی‌های عظیم در دروازه‌های گمرک مشکلات را ایجاد می‌کند».
کمیته ممنوعیت واردات کالای خارجی
همزمان با او، محمدحسن ابوترابی‌فرد در مراسم نمازجمعه تهران خواستار برنامه‌ریزی برای آنچه که «فتح بازار ۱۵ کشور همسایه» خواند، شد و گفت: « باید همه نهادها و دستگاه‌ها دستورالعملی برای زیرمجموعه خود صادر کنند تا به طور کلی خرید هر کالای غیرایرانی ممنوع شود».
او با بیان اینکه خرید کالای خارجی باید به اجازه کمیته متخصصی انجام شود، گفت: «در همه نهادها و دستگاه‌ها باید کمیته‌هایی در همه نهادها با حضور افراد متخصص و صاحب‌نظر تشکیل شود تا اگر مدیران اعلام کردند که نیاز به واردات کالای خارجی وجود دارد این نیاز را در کوتاه‌ترین زمان بررسی کرده و در صورت لزوم اجازه خرید را صادر کنند».
خطیبان جمعه دیگر شهرهای ایران هم با سخنانی مشابه با این دو، دولت را مسئول اصلی تحقق شعار سال اعلام شده از سوی خامنه‌ای دانستند و خواستار ایجاد محدودیت و ممنوعیت واردات کالای خارجی شدند.
پافشاری خطیبان جمعه بر صدور دستورالعمل ممنوعیت واردات کالای خارجی در شرایطی صورت می‌گیرد که بر اساس گزارش گمرک، میزان واردات کالا به ایران طی دو دهه گذشته همواره روند افزایشی داشته و اتاق‌های بازرگانی مشترک میان به کانون واردات تبدیل شده‌اند.
جمهوری اسلامی طی سال‌های گذشته با امضاء تفاهمنامه‌های جداگانه با ترکیه، روسیه و چین افزایش تجارت با این کشورها را از برنامه‌های اصلی خود اعلام کرده است.
عمده‌ترین کالای صادراتی ایران نفت و فرآورده‌های نفتی به شمار می‌رود. ارزش صادرات غیرنفتی جمهوری اسلامی در ۹ ماه نخست سال قبل ۳۱ میلیارد و ۶۴۰ میلیون دلار اعلام شده که حدود ۶ میلیارد دلار کمتر از واردات در مدت مشابه است. ارزش کالاهای وارداتی به ایران در پایان سه فصل نخست ۹۶، ۳۷ میلیارد و ۵۷۰ میلیون دلار گزارش شده است.
میزان واردات کالا در نه ماه نخست سال قبل ۱۸ درصد به نسبت سال ۹۵ افزایش یافته در حالی که میزان صادرات کالای غیرنفتی نزدیک به ۵ درصد کمتر شده است. در همین حال حدود ۵ میلیارد دلار از صادرات غیرنفتی را معیانات گازی تشکیل دهد که یک کالای نفتی است.