پس از ورود ترامپ به کاخ سفید، طرفداران برجام امیدوار بودند که از اختلاف نظر میان ترامپ و تیلرسون، از یک سو، و از عدم توافق میان اروپا و آمریکا از سوی دیگر، برای حفظ توافق هسته‌ای بهره‌برداری کنند. این دو شکاف، اکنون اما حل و رفع شده است. آمریکا با اروپا بر سر افزودن مکمل موشکی به برجام به توافق رسیده، و تیلرسون از صحنه خارج شده است. حالا همه چیز مهیاست تا رئیس جمهور آمریکا قراردادی را پاره کند که آن را «بدترین توافق‌نامه تاریخ» می‌داند. ایران نیز چاره‌ای پیش روی خود نمی‌بیند جز آنکه میان برنامه موشکی و برجام یکی را انتخاب کند.
سرانجام دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در سه‌شنبه ۱۳ مارس رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه را درست ساعاتی پس از بازگشت او از سفر طولانی به آفریقا، از مقامش برکنار کرد. او نهمین عضو ارشد کابینه ترامپ است که مسیرش از ترامپ جدا می‌شد، رئیس جمهوری که در مورد او گفته می‌شود حکمرانی از فراز برج ترامپ و در میان حلقه نزدیکان مطیع و وفادار را به مدیریت در دفتر بیضی، محل کار رئیس جمهور، در کاخ سفید ترجیح می‌دهد.
مروان بشاره تحلیلگر ارشد الجزیره معتقد است که برکناری تیلرسون نتیجه فشار و کارزاری بین‌المللی از جانب کشورهای امارات متحده عربی، عربستان سعودی و اسرائیل، با صحنه‌گردانی جرد کوشنر، داماد ترامپ است.
شمی شالو نیز در هاآرتص نوشته است: «گناه اصلی وزیر امور خارجه آمریکا این بود که تا آن اندازه که ترامپ می‌خواست و می‌طلبید مطیع و خادم او نبود.» به زعم او، برکناری تیلرسون برای جهان شوک‌آور و برای اسرائیل خوشایند خواهد بود.
آنچه این روزها برای اسرائیل و عربستان سعودی اتفاقی خوش به حساب بیاید، برای ایران قطعاً رویدادی ناگوار است.
اختلاف بر سر برجام
اختلاف میان ترامپ و تیلرسون بر سر پرونده هسته‌ای ایران موضوع پنهان و جدیدی نیست. وزیر خارجه آمریکا علناً و عملاً نشان داده بود که در زمینه سیاست خارجی به خصوص توافق هسته‌ای با ایران با ترامپ اختلاف نظر دارد.
دو روز پس از آنکه ترامپ در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۷ اعلام کرد پایبندی ایران به برجام را تأیید نمی‌کند، رکس تیلرسون گفت ماندن در برجام به نفع آمریکا است؛ و به همین ترتیب، وقتی ترامپ در ۱۲ ژانویه برای آخرین بار تعلیق تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را تمدید کرد و آن را «آخرین شانس» اروپا برای برطرف کردن مشکلات برجام دانست، تیلرسون در دستورالعمل اجرایی‌اش برای سفارتخانه‌های آمریکا در پاریس، لندن، برلین و بروکسل موضعی نرم‌تر از ترامپ اتخاذ کرد و خواستار «تعهد» کشورهای اروپایی برای برطرف کردن نقایص برجام شد.
پس از خبر ملاقات ترامپ با رهبر کره شمالی، اکنون برکناری تیلرسون دومین خبر بد برای طرفداران برجام است، آن هم در شرایطی که کمتر از دوماه به تعیین تکلیف نهایی برجام باقی مانده است. حالا به جای تیلرسون، کسی پشت میز وزارت خارجه آمریکا نشسته است که از مخالفان سرسخت و جدی توافق هسته‌ای است.
برکناری وزیری که «وقتش را تلف می‌کرد»
دامنه اختلاف ترامپ و تیلرسون صرفاً محدود به موضوع پرونده هسته‌ای ایران نبود.
تنش میان آنها در پاییز به اوج خود رسید، زمانی که گزارشهایی منتشر شد مبنی بر اینکه تیلرسون در جمع برخی از وزرا و مقامات، ترامپ را یک «ابله» خوانده و گفته درصدد استعفا است. در ماه نوامبر نیز خبری منتشر شد حاکی از آنکه کاخ سفید طرحی را برای برکناری تیلرسون آماده کرده است.
در کنار برجام، بخش عمده‌ای از اختلافات آن دو به چگونگی برخورد با کره شمالی مربوط می‌شد. در ماه دسامبر، تیلرسون بر خلاف موضع‌گیری رسمی کاخ سفید مبنی بر توقف برنامه هسته‌ای پیونگ یانگ به عنوان شرط گفتگو، اعلام کرد واشنگتن بدون هیچ پیش‌شرطی آماده است تابا کره شمالی بر سر میز مذاکره بنشیند. کاخ سفید اما عملاً این پیشنهاد را تصدیق و تأیید نکرد.
چند ماه پیش‌تر، تیلرسون در پکن به خبرنگاران گفته بود که علی‌رغم تلاش آمریکا برای مذاکره مستقیم با کره شمالی، این کشور تمایلی به گفتگو نشان نداده است. یک روز پس از این اظهارنظر، ترامپ در توئیتی طعنه‌آمیز نوشت که «به رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه خارق العاده‌مان گفتم، که وقتش را برای مذاکره با این مرد کوچک موشکی [اشاره به کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی] تلف نکند.» در اوایل سال ۲۰۱۸، ترامپ توئیت مشابه دیگری را با کلمات «وقت تلف کردن»، «تیلرسون» و «کره شمالی» منتشر کرد.
در ماه ژوئن، بار دیگر اختلاف نظر آنها این بار بر سر بحران قطر آشکار شد. آخرین نمونه ناهماهنگی و اختلاف میان این دو به یک روز قبل از برکناری تیلرسون و به ماجرای جاسوس دوجانبه روس برمی‌گردد.
تیلرسون، که در مقایسه با ترامپ موضع خصمانه‌تری در قبال روسیه دارد، دوشنبه گذشته با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که واشنگتن با این ارزیابی مقامات بریتانیا موافق است که روسیه مسئول احتمالی مسمومیت جاسوس سابق و دوجانبه روس و دختر اوست. بیانیه وزیر خارجه سابق آمریکا در شرایطی منتشر شد که پیش‌تر، سارا سندرز، سخنگوی کاخ سفید، از اعلام اینکه مسکو مسئول این اتفاق است، اجتناب کرده بود.
پس از برکناری تیلرسون، اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه او حتی از طرح ترامپ برای ملاقات با رهبر کره شمالی بی‌خبر بوده، و با شنیدن این خبر در هفته گذشته، «غافلگیر» شده است.
فرجام برجام، پس از تیلرسون
پس از ورد ترامپ به کاخ سفید، طرفداران برجام امیدوار بودند که از اختلاف نظر میان ترامپ و تیلرسون، از یک سو، و از عدم توافق میان اروپا و آمریکا از سوی دیگر، برای حفظ توافق هسته‌ای بهره‌برداری کنند. این دو شکاف، اکنون اما حل و رفع شده است. آمریکا با اروپا بر سر افزودن مکمل موشکی به برجام به توافق رسیده، و تیلرسون از صحنه خارج شده است.
حالا همه چیز مهیاست تا رئیس جمهور آمریکا، قراردادی را پاره کند که آن را «بدترین توافق‌نامه تاریخ» می‌داند. ایران نیز چاره‌ای پیش روی خود نمی‌بیند جز آنکه میان برنامه موشکی و برجام یکی را انتخاب کند.
ایرانی‌ها روی پیمان‌های تجاری‌شان با اروپا و نقش بازدارنده سیاسی آنها در برهم خوردن توافق هسته‌ای حساب ویژه‌ای می‌کردند. تفاهم‌نامه ۲۰ میلیارد دلاری تحویل ۱۰۰ فروند هواپیمای ایرباس، قرارداد ۴.۸میلیارد دلاری توسعه فاز یازدهم میدان گازی پارس جنوبی با شرکت توتال، قرارداد ۶۶۰ میلیون یورویی با رنو و قرارداد ۴۰۰ میلیون یورویی پژو بخشی از قراردادهای تجاری است که پس از برجام میان ایران و فرانسه بسته شده است. رونق تجارت میان ایران و اروپا اما نتوانست مانع از چرخش سیاسی اروپا به سمت ترامپ شود.
انتخاب مردی که رژیم ایران را به داعش شبیه می‌داند
مایک پومپئو، جانشین تیلرسون در وزارت خارجه آمریکا، که تا پیش از این رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) بود، برخلاف سلفش در مسائل مربوط به روسیه، کره شمالی و ایران کاملاً دنباله‌رو ترامپ و وفادار به سیاست‌های اوست.
پومپئو، شش هفته پیش از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۶، مقاله‌ای در فارین پالیسی منتشر کرد تحت عنوان «دوستان نمی‌گذارند دوستانشان با ایران معامله کنند». او در این مقاله علیه سرمایه‌گذاری در ایران نوشت.
او در ماه اکتبر، یک روز پیش از آنکه ترامپ تصمیم‌گیری در مورد برجام را به کنگره واگذار کند، در سخنرانی‌ای در دانشگاه تگزاس، ایران را یک «دولت پلیسی شرور» و یک «تئوکراسی استبدادی» خواند، و آرمان‌ها و جاه‌طلبی‌های رهبران ایران را به آرمان‌های رهبران داعش تشبیه کرد. او پیش‌تر مقارن با مذاکرات برجام خواستار بمباران تاسیسأت هسته‌ای ایران شده بود.
همین سه روز پیش، پومپئو در برنامه تلویزیونی «پیش روی ملت»، ضمن اعلام صریح همکاری امنیتی نزدیک با اسرائیل برای جلوگیری از گسترش هژمونی ایران در خاورمیانه، در سخنانی که بوی برخورد نظامی از آن شنیده می‌شد، گفت: «انتقاد من به دولت اوباما این است که قراردادی را امضا کرد که به ایرانی‌ها امکان نقض و فرار از آن را می‌دهد (…) دولت جدید رویکرد بسیار قوی‌تر و بسیار خشن‌تری در قبال ایران دارد.»