سمانه خلیلی- امبرتو اکو که نامش با “نام گل سرخ” در خاطر‌ها ماندنی شد، پنجمین رمان خود به نام “گورستان پراگ” را در آستانه هشتاد و دو سالگی منتشر کرد. این رمان هم همچون “نام گل سرخ” و “بائودولینو” رمانی تاریخی- تخیلی‌ست که در آن تخیل در بستر تاریخ ‌زاده می‌شود.

وقایع تاریخی با اشخاص واقعی، جنگ‌های آزادی‌خواهانه ایتالیا با گاریبالدی، جنگ ۱۸۷۱ آلمان و فرانسه، روز کمون پاریس، ماجرای دریفوس، سازمان‌های مخفی روسیه و آلمان و در کنار آن‌ها زیگموند فروید و الکساندر دوما، همه در اثر آخر او جمع هستند. رمانی که به گفته خودش تنها شخصیت اصلی‌اش خیالی‌ست.
 

امبرتو اکو را اغلب ما به عنوان یک رمان‌نویس می‌شناسیم، در حالی‌که رمان‌نویسی آخرین کاری‌ست که او انجام می‌دهد. اکو در وهله نخست یک فیلسوف و نشانه‌شناس و منتقد ادبی است با بیش از ۴۰ کتاب و مقاله علمی که از آن میان تنها پنج کتاب او از قلمرو رمان‌نویسی می‌آید. او از سال ۱۹۷۱ صاحب کرسی استادی در دانشگاه بولنیا شد و در سال ۲۰۰۷ هم خود را بازنشسته کرد. اکو نخستین رمانش را با عنوان “نام گل سرخ” در ۴۸ سالگی منتشر کرد و میلیون‌ها جلد از آن در سراسر جهان به فروش رفت. رمان‌های بعدی او هم خوانندگان بسیاری پیدا کردند. از اکو به جز ” به نام گل سرخ” و “بائودولینو” به تازگی رمان “آونگ فوکو” هم به فارسی ترجمه و منتشر شده است.
 

اکو در رمان اخیر‌ش “گورستان پراگ” همچون آثار قبلی به شیوه‌ای پست‌مدرنیستی ژانرهای ادبی تاریخی، تخیلی و جنایی را با هم می‌آمیزد. سیمون سیمونی شخصیت اصلی رمان یک ایتالیایی ساکن پاریس است که ظاهراً به بیماری اسکیزوفرنی مبتلاست. او گاهی دالا پیکولای کشیش است و گاهی سیمون سیمونی سمسار. برای همین هم به توصیه فروید شروع به نوشتن یادداشت‌های روزانه‌اش کرده است تا بفهمد کیست.
 

گورستان پراگ، تازه‌ترین رمان نویسنده نامدار ایتالیایی، امبرتو اکو. نویسنده در این رمان به پیامدهای جعل یک سند تاریخی با نام “پروتکل بزرگان یهود” می‌پردازد. داستان در پاریسِ قرن نوزدهم اتفاق می‌افتد و از منظر یک دیوانه روایت می‌شود.

سیمونی که معجونی از رذالت‌هاست در یک کوچه تاریک مغازه سمساری دارد با یک دالان که طرف دیگر آن آپارتمانی‌ست برای دلا پیکولا و یک فاضلاب در زیر مغازه برای اجسادی که می‌کشد. آپارتمان سیمونی تنها چند قدم با هتل زیگموند فروید فاصله دارد، ‌‌‌ همان هتلی که فروید در سال ۱۸۸۵ در آن به سر می‌برد و به کمک دکتر شارکو روی درمان بیماری هیستری کار می‌کرد.
 

تمام داستان در پاریس قرن نوزدهم می‌گذرد، با‌‌‌ همان خیابان‌ها و کوچه‌ها و میدان‌ها. اکو می‌گوید: من پاریس قدیم را از میلان که در آن زندگی می‌کنم بهتر می‌شناسم، برای همین رمان از آنجا آغاز می‌شود. اما نام‌های خیابان‌ها تغییر کرده‌اند، برای همین او در چند صفحه اول کتاب جغرافیای محل و نام‌های خیابان‌ها و از آ میان نام خیابان‌هایی را که تغییر کرده‌اند به‌طور کامل توصیف می‌کند. او همین کار در رمان تاریخی- تخیلی – پلیسی “نام گل سرخ” هم انجام داده است، و نقشه‌ای کامل از کتابخانه و صومعه‌ای را که جنایت‌ها در آن رخ می‌دهند، ضمیمه کتاب کرده است. با این‌حال خواننده با نقشه‌ای در دست، باز در هزارتوی روایت‌های اکو گم می‌شود.
 

سیمونی یک جاعل حرفه‌ای و یک ضد یهود سرسخت است. او بعضی روز‌ها جایش را به دالا پیکولا می‌دهد که در اتاق سیمونی از خواب بیدار می‌شود، در حالی‌که چیزی به خاطر نمی‌آورد و تنها دست‌نوشته‌هایی را که نوشته شده‌اند می‌بیند و آن‌ها را می‌خواند. پس سیمونی جعل و جنایت می‌کند و دالا پیکولا توطئه و موعظه. سیمونی جاسوسی می‌کند و با پلیس مخفی آلمان و روسیه در ارتباط است. او‌‌‌ همان فرد نا‌شناس در ماجرای دریفوس است که در سال ۱۸۳۹ اطلاعات نظامی و تسلیحاتی مهم فرانسه را به وابسته نظامی سفارت آلمان- شوارتز کوپن – رد می‌کرد. اما بعد از فاش شدن این جریان، آلفرد دریفوس افسر یهودی ارتش فرانسه متهم به جاسوسی برای آلمان می‌شود و سرانجام او را به جزیره شیطان تبعید می‌‌کنند، غافل از آنکه متهم اصلی سیمون سیمونی، شخصیت داستان اکوست.
 

البته سیمونی همان شخصی هم هست که در جعل “پروتکل بزرگان یهود” دست داشته است. ‌‌‌ همان جزوه ضد یهود که در آغاز قرن بیست در سرتاسر اروپا به سرعت منتشر شد. این کتاب درباره نقشه‌های پنهانی یهودیان برای حکومت بر جهان است. پروتکل، نویسنده یا گردآورنده مشخصی ندارد، اما احتمال داده می‌شود که به دستور پیترو راچفسکی Pjotr Ratschkowski رئیس پلیس مخفی روسیه در پاریس نوشته شده باشد که بعد در یکی از روزنامه‌های روسیه چاپ شد. پس از انقلاب روسیه، مهاجران روسی ضد بلشویک نسخه‌هایی از پروتکل را با خود به اروپا بردند و از آنجا به آمریکا و سایر نقاط دنیا. ترجمه عربی آن هم در سال ۱۹۲۰ منتشر شد. حزب نازی بار‌ها نسخه‌های مختلفی از پروتکل را چاپ و منتشر کرد و در تبلیغات ضد یهود خود از آن بسیار استفاده کردند. در سال ۱۹۲۱ روزنامه تایمز لندن با مدارکی نشان داد که پروتکل یک سرقت ادبی ناشیانه است از کتاب موریس ژولی Maurice Joly طنز‌پرداز فرانسوی به نام “گفت‌وگوی ماکیاولی و مونتسکیو در برزخ” (۱۸۶۴) و رمان “بیاریتز” هرمان گودشه Hermann Goedsche نویسنده پروسی( ۱۸۶۸). در رمان گودشه نمایندگان ۱۲ قوم یهودی برای پیشبرد طرحی برای تسلط بر جهان با هم در گورستان پراگ قرار می‌گذارند و در آنجا با هم ملاقات می‌کنند.

سیمونی، راوی “گورستان پراگ” نوشته امبرتو اکو: هرگاه می‌خواهم دست به قلم ببرم، شرمندگی همه وجودم را فرامی‌‌گیرد. مثل این است که به فرمان کسی، فرض کنید یک یهودی آلمانی‌تبار یا اتریشی‌تبار ناگزیر باشم خودم را برهنه کنم. نه. خدا آن روز را نیاورد! (عکس: نمایی از دروازه گورستان یهودیان در پراگ)

اکو در “گورستان پراگ” درباره این سند جعلی و پیامدهای آن می‌نویسد: ” تحریف و سندسازی دغدغه همیشگی من بوده است و “پروتکل خاخام‌های یهود” به عنوان بزرگ‌ترین سندسازی رخ داده در تاریخ، بیشتر از همه مورد توجه‌ام بود.(…) این تنها جعل تاریخ نیست(…) من یک کتابخانه کتاب دارم که همه جعلی هستند(…) اما |پروتکل‌های خاخام‌های یهود” جعلی‌ست که نتایج فاجعه‌بار داشته است. “
اکو در یکی از مصاحبه‌هایش درباره “گورستان پراگ” می‌گوید: “قصد من در این کتاب تحلیل روانکاوانه سیمونی جاعل نیست، بلکه بررسی شرایط و حال و هوای اروپای اواخر قرن نوزدهم است که چطور احساسات ضد یهودی در آن بسط پیدا کرد و منتشر شد. قهرمان داستان من بیشتر با افکار و بحث‌های ضد یهود مشغول است تا با خود یهودیان و در همان حال خودش را برای درمان به دست فروید یهودی می‌سپارد. این منطق قدرت‌هاست که برای جمع کردن و متحد کردن توده‌های زیر دستشان در پی دشمن‌تراشی هستند، و گرنه چهره‌های بیماری همچون سیمون سیمونی تنها وسیله‌ای هستند برای سندسازی و واقع‌نمایی این دروغ‌ها.” 

“گورستان پراگ” که نویسنده‌اش برای جمع‌آوری مدارک و مستندات تاریخی آن هشت سال زمان صرف کرده است، سال ۲۰۱۰ به ایتالیایی منتشر شد و امسال ترجمه آلمانی و فرانسه آن به دست خوانندگان رسید و همچون آثار قبلی نویسنده در صدر جدول پرفروش‌ها قرار گرفت.

در همین زمینه:

::مقالات سمانه خلیلی در رادیو زمانه::