بخش فرهنگ زمانه – پاییز در غرب فصل نمایشگاه‌های کتاب است. رویدادهای نمایشگاه کتاب گوتنبرگ در سوئد که سپتامبر هر سال در شهر گوتنبرگ برگزار می‌شود و از آن به‌عنوان مهم‌ترین نمایشگاه کتاب در کشورهای اسکاندیناوی یاد میکنند، معمولاً در رسانه‌های فارسی‌زبان بازتاب چندانی نمی‌یابد. امسال اما در حاشیه این نمایشگاه کانون فرهنگی “بهنما” یک همایش مهم ادبی با شرکت تنی چند از نویسندگان شناخته‌شده ایران هم برگزار می‌کند.
با غلام‌حسین ساعدی و نمایش “دعوت”
همزمان با برگزاری بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب گوتنبرگ در سوئد، کانون فرهنگی بهنما از ۲۳ تا ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۱ جشنواره‌ای برگزار می‌کند با عنوان “شب‌های هنر و ادب ایران”. در این جشنواره نویسندگان شناخته‌شده‌ای از ایران حضور دارند. جواد مجابی، نویسنده و شاعر، امیر حسن چهل‌تن، نویسنده، محمد شمس لنگرودی، شاعر و پژوهشگر، همچنین منصور کوشان، نویسنده و نمایش‌نامه‌نویس و ژیلا مساعد، شاعر در بخش فرهنگ و ادب این جشنواره به‌داستان‌خوانی و شعرخوانی می‌پردازند.
“شب‌های هنر و ادب ایران” شبی هم به بزرگداشت غلام‌حسین ساعدی، نویسنده و نمایش‌نامه‌نویس اختصاص داده است. در این شب، جواد مجابی درباره وجوه گوناگون شخصیت ساعدی سخنانی خواهد گفت و سپس قرار است که امیر حسن چهل‌تن درباره ساعدی به‌عنوان “نویسنده‌ای که قدر نبوغ خود را ندانست” و در مقطعی از تاریخ ایران به سیاست و طرفداری از مبارزات چریکی روی آورد و از داستان‌نویسی و نمایش‌نامه‌نویسی غافل ماند و این نکته را بارها در برخی نامه‌ها و مقالاتی که از او به جای مانده یادآور شده، سخنانی ایراد کند. منصور کوشان نمایشنامه‌های غلام‌حسین ساعدی را بررسی و تحلیل می‌کند و پوپک مجابی به “صداها و نواها” در آثار ساعدی می‌پردازد. سپس یکی از مهم‌ترین نمایشنامه‌های غلامحسن ساعدی با عنوان “دعوت” به کارگردانی سوسن فرخ‌نیا روی صحنه به نمایش گذاشته می‌شود.
جواد مجابی، نویسنده و شاعر
در نمایش‌نامه “دعوت” غلام‌حسین ساعدی سرگردانی دختری را نشان می‌دهد که ظاهراً به یک ضیافت دعوت شده و پس از آنکه با شوق بسیار خود را برای شرکت در این ضیافت آماده می‌کند، در پایان به یاد نمی‌آورد که به کجا دعوتش کرده‌اند. این نمایش‌نامه تاکنون بارها روی صحنه رفته و یک بار هم در آخرین روز بیست و سومین جشنواره تئاتر فجر به کارگردی میترا خواجه‌ئیان در تالار خورشید در تئاتر شهر تهران روی صحنه رفت.
شب‌های گوتنبرگ
عباس کامرانی، مدیر بنیاد “بهنما” و برگزارکننده همایش “شب‌های هنر و ادب ایران” در گفت‌و‌گو با رادیو زمانه به تأکید به این نکته اشاره می‌کند که “شب‌های هنر و ادب ایران” در چارچوب برنامه‌های نمایشگاه کتاب گوتنبرگ برگزار نمی‌شود. کامرانی می‌گوید: “دولت سوئد از نظر مالی برای برگزاری این همایش هیچگونه کمکی به ما نکرد و ما هم اصولاً درخواست کمک مالی نکردیم. بلکه تلاش ما این بود که این همایش به‌طور مستقل برگزار شود.”
کامرانی در همین گفت‌و‌گو به همزمانی “شب‌های هنر و ادب ایران” با نمایشگاه کتاب گوتنبرگ اشاره می‌کند و می‌گوید در روزهایی که نمایشگاه کتاب برگزار می‌شود، هر شب نویسندگان از سراسر جهان داستانخوانی دارند و فضای شب‌های گوتنبرگ بسیار فرهنگی‌ست. ما هم می‌خواستیم در چنین فضایی جشنواره را برگزار کنیم.”
کامرانی در ادامه می‌افزاید: “حضور یک اتفاق فرهنگی در سطح نمایشگاه کتاب گوتنبرگ نقطه ملاقات مهمی‌ست و همزمانی نمایشگاه کتاب گوتبرگ با جشنواره در مجموع به سود ادبیات ایران است.”
۱۶ کتاب از مجموعه ادبیات معاصر ایران
یکی دیگر از مهم‌ترین برنامه‌های “شب‌های هنر و ادب ایران” معرفی ۱۶ کتاب از مجموعه ادبیات معاصر ایران است. شکرالله منظور استاد دانشگاه گوتنبرگ در محل نمایشگاه کتاب این آثار را تحلیل و معرفی خواهد کرد. معرفی این کتاب‌ها با توجه به سیاست‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از این جهت اهمیت دارد که معمولاً در میان کتاب‌سازی‌ها و آمارسازی‌هایی که از زمان دولت نهم در ایران مرسوم شده، تأثیرگذارترین و مهم‌ترین آثار ادبیات خلاق ناشناخته می‌مانند.
عباس کامرانی، مدیر “بهنما”
عباس کامرانی، مدیر بنیاد “بهنما” می‌گوید یکی از مهم‌ترین هدف‌های این بنیاد مبارزه با سانسور و مقابله با سیاست‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی‌ست که توسط اداره کتاب اعمال می‌گردد.
بنیاد “بهنما” سال گذشته چهار عنوان کتاب از علی اشرف درویشیان، پوران فرخزاد و محمد بهارلو منتشر کرده است. یکی از کتاب‌هایی که “بهنما” منتشر کرده،”داستان‌های داغ” از علی اشرف درویشیان است. این کتاب شش سال در وزارت ارشاد معطل ماند و سرانجام مجوز نگرفت.
علی اشرف درویشیان در همان زمان که کتابش مجوز نگرفت، گفت: “مجموعه داستان‌های داغ شامل ۱۶ داستان کوتاه است. بررس‌های ارشاد در بررسی نخست گفتند هشت داستان باید از این مجموعه حذف شود، نپذیرفتم. اصرار آنها در بررسی دوم این بود که باید چهار داستان از کتاب برداشته شود، بازهم نپذیرفتم. در نهایت هم کتاب در ارشاد معلق مانده است.»
پوران فرخزاد هم همزمان با انتشار اثر پژوهشی‌اش درباره شاعران ایرانی با عنوان “نشانه‌های مغانه در ادبیات فارسی” اطلاع داده بود که دو مجموعه داستانش با نام‌های “باغ پریان” و “کاسنی شیرینی” در خارج از ایران منتشر شده‌اند و به خبرگزاری مهر در این‌باره گفته بود: «این اتفاق مایه خوشحالیم نیست. من برای مردم کشورم می‌نویسم و دوست دارم آنها کتاب‌هایم را بخوانند که متأسفانه این امکان فراهم نشده است.”
و شش عنوان کتاب دیگر و کتاب‌های دیگر
امسال هم “بهنما” مجدداً برای مقابله با سانسور برای نخستین بار آثاری از جواد مجابی، پوران فرخزاد و منصور کوشان را منتشر می‌کند و از این کتاب‌ها که در ایران موفق به دریافت مجوز نشده‌اند در نمایشگاه کتاب گوتنبرگ رونمایی خواهد کرد.
پوران فرخزاد، و یک خانواده شعر
“چالش‌های ادبیات ایران” و “آینه‌های زمان” از منصور کوشان، “شعر امروز خیابان” و “وطن روی کاغذ” دو مجموعه شعر از جواد مجابی، “سه‌گانه” از پوران فرخزاد که منتخبی‌ست از اشعار سه شاعر خانواده فرخزاد، پوران، فریدون و فروغ و همچنین کتابی با عنوان “لحظات ایرانی” از کارین منظور از کتاب‌هایی‌ست که امسال در غرفه “بهنما” در نمایشگاه کتاب گوتنبرگ رونمایی می‌شود. “لحظات ایرانی” خاطرات زنی‌ست سوئدی که به مدت ۱۲ سال در ایران زندگی کرده است.
عباس کامرانی، مدیر “بهنما” می‌گوید هدف این بنیاد از برگزاری جشنواره “شب‌های هنر و ادب ایران” در حاشیه نمایشگاه کتاب گوتنبرگ این است که هنر و فرهنگ ایران را به مخاطبان فارسی‌زبان که به برخی آثار ادبیات خلاق دسترسی ندارند فراهم کند.
نمایشگاه کتاب گوتنبرگ و ادبیات آلمانی‌زبان
از نمایشگاه کتاب گوتنبرگ که در سال ۱۹۸۵ تأسیس شده، هر سال بیش از صد هزار نفر دیدن میکنند. تأکید این نمایشگاه بیشتر بر کتاب کودک، ادبیات آفریقا و کتاب‌های جیبی است.
نمایشگاه کتاب گوتنبرگ هر سال در محل “نمایشگاه و همایش سوئد” ( Swedish Exibition & Congress) برگزار می‌شود. این نمایشگاه به دلیل بحران اقتصادی سال گذشته با رکود مواجه بود، اما امسال کارشناسان پیش‌بینی میکنند که رونق سابق را به‌دست آورد. انتشارات “آلفابتا” از مهم‌ترین ناشران اسکاندیناوی اعلام کرده است که به‌خاطر برگزاری نمایشگاه کتاب گوتنبرگ در مجموع ۲۰ درصد افزایش فروش داشته است.
نمایشگاه کتاب گوتنبرگ
امسال بیست و هفتمین دوره نمایشگاه کتاب گوتنبرگ با موضوع ادبیات کشورهای آلمانی‌زبان برگزار می‌شود و در حالی‌که ناشران آلمانی بیشتر بر ادبیات جوان آلمان تأکید دارند و نویسندگان مهاجر ترک‌تبار و عرب در مرکز توجه قرار گرفته‌اند، بازدیدکنندگان از نمایشگاه کتاب گوتنبرگ امید دارند بتوانند در این فرصت با نویسندگان شناخته‌شده‌ای مانند گونتر گراس، الفریده یلینک، پتر هاندکه و گونتر والرف دیدار داشته باشند و در داستان‌خوانی‌های آنان شرکت کنند.