شهزاده سمرقندی – این روز‌ها اصطلاح «فرهنگ فشار و یا فشار فرهنگی» را زیاد می‌شنویم و در شبکه‌های اجتماعی زیاد می‌خوانیم. به‌خصوص در روز‌هایی که خبرنگار بخش ازبکی بی‌بی سی جهانی در بازداشت به‌سر می‌برد و جامعه جهانی به‌ویژه روزنامه‌نگاران بریتانیایی تجمع‌های متعددی برگزار می‌کردند و آزادی او را می‌خواستند. امروز با شنیدن خبر آزادی این خبرنگار بسیاری نفس راحتی کشیدند، اما همزمان موج دیگر اعتراضات روزنامه‌نگاران بی‌بی سی جهانی خبرساز شد.
این نوع فشار برای جامعه مدنی غربی مثبت و سازنده مطرح می‌شود. اما در کشور‌های تازه‌بنیاد که بیست سال است از ساختار محدود جماهیر شوروی رها شده‌اند هنوز جاافتاده و شکل‌گرفته نیست. شاید از اینجاست که در بسیاری از جریان‌های سازنده‌ی دموکراتیک که در این کشور‌ها رخ داده فشار بیرونی به‌روشنی احساس می‌شود.
آیا «فرهنگ فشار» برای به‌دست آوردن یک جامعه مدنی تحت تأثیر فرهنگ جامعه‌ی گم و گور شده و یا فضا برای ایجاد این فرهنگ وجود دارد؟
در برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی «با همسایگان» از موضوعی می‌گویم که در شکل‌های مختلف این روز‌ها در رسانه‌ها مطرح است. به‌خصوص در رسانه‌ای قدیمی مثل بی‌بی سی جهانی که در شرایط کنونی گاه خود بر دولتی فشار می‌آورد و گاهی هم تحت فشار قرار می‌گیرد.
از تجمع کارمندان بی‌بی سی برای آزادی خبرنگار بخش ازبکی این شبکه تا تجمع ۲۴ ساعته‌ی این رسانه در اعتراض به بازخرید اجباری تعدادی از روزنامه‌نگاران بی بی سی در رأس رویداد‌های رسانه‌ای قرار گرفت.
فرهنگ فشار در جامعه ایران با اینکه با سرکوب‌های شدید رو‌بروست اما وجود دارد و شهروندان ایران آموخته‌اند دولت خود را تحت فشار قرار دهند تا به خواسته‌های خود برسند.
اما در دیگر کشور‌های فارسی‌زبان این فرهنگ گنگ و تیره است. با وجود تاریخ و زبان مشترک این سه کشور فارسی زبان برخورد متفاوت با عناصر دموکراتیک دارند و فرهنگ فشار در این سه کشور رنگ و شیوه متفاوتی دارد.
شاید دلیل اصلی آن را اسلام دانستن درست نباشد. چون افغانستان با اینکه جمهوری اسلامی است، به جمهوری غیراسلامی تاجیکستان شباهت بیشتری دارد. تاجیکستانی که حدود یک قرن با ساختار شوروی دست و پنجه نرم کرده و تا حال بعد از بیست سال فروپاشی این اتحاد هنوز نتوانسته سر پای خود بایستد و فرهنگ مقاومت مردم این کشور در طی حکومت شوروی به محافظه‌کاری شدیدی تبدیل شده که شکل گرفتن فرهنگ‌های جدید جامعه مدنی در آن سخت و دشوار شده است.
مهمان برنامه امروز «با همسایگان» داریوش رجبیان، روزنامه‌نگار تاجیک است که از هر سه کشور فارسی‌زبان تجربه دست اول دارد و در وبلاگ‌نوشته‌های خود اشاره‌های پراکنده اما متعددی از راه و روش‌های فرهنگ فشار و تأثیر آن بر روال دمکراسی می‌نویسد.
گفت‌و‌گو با داریوش رجبیان را می‌توانید از طریق فایل صوتی بشنوید
ایمیل گزارشگر:
[email protected]