فرشاد محمدی – مقبول فدا حسین سرشناس‌ترین نقاش هندوستان، پنج‌شنبه هفته گذشته در سن ۹۵ سالگی در لندن درگذشت. او را اغلب با عنوان «پیکاسوی هند» می‌شناختند. آثارش ترکیبی از کوبیسم و کلاسیک هندی بود.
او از آثار پل سزان و هانری ماتیس فرانسوی الهام می‌گرفت و آموزه‌های مکتب‌های مدرن اروپا را بر هنر حماسی و بومی کشورش منطبق می‌کرد و ترکیبی از مبارزه، خوشبینی، افسانه و افتخار را به تصویر میکشید و این خصوصیت، او را در میان نقاشان معاصر هند ممتاز و یگانه کرده بود و در نهایت موجب شد هنر مدرن هند وارد بازار جهانی شود.
مقبول فدا حسین در زندگی هنری‌اش ده‌ها جایزه‌ی بین‌المللی را نیز از آن خود کرد و آثار او میلیون‌ها دلار در سطح جهان فروش داشت. «ماهابراتا: نبرد گانا و جامونا» اثر حماسی او در سال ۲۰۰۸ در حراجیِ کریستی به قیمت یک میلیون و ششصد هزار دلار به فروش رفت.
از بمبئی تا همنشینی با پابلو پیکاسو
مقبول فدا حسین سپتامبر ۱۹۱۵ در یکی از شهرک‌های اطراف بمبئی به‌دنیا آمد. در کودکی مادرش را از دست داد. وقتی ۱۷ سال داشت در مسابقه‌ای که برای نقاشی پرتره رنگ روغن برگزار شده بود، مدال طلا گرفت و به این ترتیب پدرش را راضی کرد او را به هنرستان بفرستد. او کارش را در سال‌های دهه‌ی ۱۹۳۰ با نقاشی تجاری و کشیدن پوستر برای سینما شروع کرد و در اواخر سال‌های دهه‌ی ۱۹۴۰ میلادی به عنوان یک هنرمند تثبیت‌شده، شناخته شد.
در سال ۱۹۴۷ به گروه «هنرمندان مترقی» زیر نظر فرانسیس نیوتن سوزا، از هنرمندان مطرح هندوستان پیوست. این آشنایی مقدمات شهرتش در سطح جهانی را فراهم آورد. در سال ۱۹۵۲ نخستین نمایشگاه انفرادی‌اش را در زوریخ برپا کرد و مدتی بعد یک جایزه هنری معتبر از دولت هند را به‌دست آورد.
از دهه ۱۹۵۰ تاکنون آثار مقبول فدا حسین در دور‌ترین نقاط جهان به‌نمایش درآمده‌است. پادما شری، پادما بوشان و پادما ویبوشان نام برخی از بزر‌گ‌ترین جوایز هند هستند که او توانسته آنها را از آن خود کند.
مقبول فدا حسین دوستی نزدیکی با شاهرخ‌خان ستاره‌ی سینمای هند داشت. در سال ۱۹۶۷ فیلمی با عنوان «از چشمان یک نقاش» ساخت که ببر نقره‌ای جشنواره برلین را از آن خود کرد. در بی‌ینال سائوپائولو در سال ۱۹۷۱ در کنار پابلو پیکاسو جزو میهمانان ویژه‌ی این بی‌ینال بود.
زندگی کولی‌وار اما سرزنده و پرکار مقبول فدا حسین
پیکاسوی هندوستان زندگی اسرارآمیزی داشت. لباس پوشیده به تن می‌کرد و با پای برهنه در محافل هنری حاضر می‌شد. یک نی نازک را به‌دستان لرزانش می‌گرفت و نقاشی میکشید. هیچ وقت یک استودیو نداشت و بوم نقاشی‌اش گاهی کف اتاق هتلش بود و زمان تخلیه اتاقش مجبور به پرداخت خسارت می‌شد.
آنجولی الا منون، هنرمند پیشرو هندی، در مورد او به شبکه‌ی جهانی «بی‌بی‌سی» گفت: «او بی‌قرار بود، اغلب می‌گفت هیچ‌وقت اتاق خوابی نداشت که در آن بخوابد. خانه‌به‌دوش و کولی بود.»
همچنین پرویز هراتی منتقد هنری ساکن تهران درباره‌ی دیدارش با مقبول فدا حسین در موزه هنرهای مدرن دوحه نوشت: «ظاهرش به طرز عجیبی شبیه مرتاضان هندی بود: پابرهنه، دارای ظاهر بی‌پیرایه و بی‌آلایش، با موهای سفید و ریش بلند. می‌گفتند شیعه است. تنها فرصت گپی کوتاه و دوستانه با او برایم فراهم شد. یادم می‌آید به زندگی کولی‌وار خود اشاره و افتخار کرد.»
مقبول فدا حسین از هنرمندان پرکار محسوب می‌شد. رویترز نوشته است که از او ۲۵ هزار اثر هنری به‌جا مانده است اما خود او در مصاحبه‌ای با بی‌بی سی مدعی شده بود که ۶۰ هزار نقاشی در طول عمرش کشیده است.
اس کالیداس، منتقد هنری در این‌باره گفته است: «او می‌توانست هر جا نقاشی کند، در خیابان‌ها، در آتلیه. او سرزنده بود، فکر و بدن چابکی داشت. به سرعت فکر می‌کرد و به سرعت نقاشی میکشید. هیچ وقت کسی را ندیده‌ام که تند‌تر از او نقاشی بکشد.»
پیکاسوی هند در تبعید
در سال ۱۹۹۶ زمانی که ۸۱ سال عمرداشت و در سرزمین مادریش ساکن بود، برخی پیروان افراطی آیین هندوییسم آثار او را به عنوان آثاری ضد فرهنگ هندی قلمداد کردند. او پس از سال‌ها زحمت با مشکلات حقوقی روبرو شد و با اینکه به‌خاطر کشیدن تابلوی مادر هند (Mother India) علناً عذرخواهی کرد، با تهدیدهایی جانی روبرو بود.
نقاشی مادر هند، زن برهنه‌ای را نشان می‌داد که روی زمین زانو زده بود و هند را خلق می‌کرد.
فوریه ۲۰۰۶ دادگاهی در هند او را به اتهام «جریحه‌دار کردن احساسات مردم» محکوم کرد و خواستار بازداشت او شد. او نهایتاً در تبعیدی خودخواسته قرار گرفت و شهروند افتخاری کشور قطر شد.
پس از پذیرفتن شهروندی قطر بسیاری از سیاستمداران سعی کردند حق آزادی این هنرمند در هند را به او برگردانند و او باز هم شهروندی هندی به‌شمار آید، اما این اتفاق نیفتاد.
در سال ۲۰۰۸، دادگاه عالی هند اعلام کرد که نقاشی‌های مقبول فدا حسین هرزه‌نگاری نیستند و «برهنگی» در تاریخ و پیکرنگاری هند مرسوم بوده است.
سپس تلویزیون رسمی دهلی نو در گزارشی اعلام کرد که مقبول فدا حسین عمیقاً خواهان بازگشت به وطنش است اما از خطر دستگیری و درگیری احتمالی می‌هراسد. خود او نیز در مصاحبه‌ای تلویزیونی در سال ۲۰۱۰ گفت: «خیلی پیر شده‌ام که بخواهم با چنگ و دندان با این افراد مبارزه کنم، به ابزار و امکاناتی که برای آثارم لازم است رسیده‌ام. مرز‌ها معنایی برای هنرمندان و آثارشان وجود ندارد و این آثار می‌توانند بر فرهنگ هند تاثیر بگذارند.»
مقبول فدا حسین نهایتاً صبح روز پنج‌شنبه ۹ ژوئن ۲۰۱۱ در سن ۹۵ سالگی در لندن درگذشت. او مدتی در بیمارستان بستری بود و قرار بود به زودی مرخص شود اما وضعش رو به وخامت گذاشت.
پس از مرگ مقبول فدا حسین بسیاری از چهره‌های شاخص هنری و سیاسی از جمله رئیس جمهور و نخست وزیر هند مرگ او را «ضایعه اسفناک ملی» خواندند.
rohash shad
کاربر مهمانabbas-razavi / 18 June 2011