جمعه، ۱۵ اردیبهشت − بیش از یک شبانه‌روز از انفجار معدن «یورت» گذشته است. تاکنون ۲۶ جسد از زیر آوار بیرون کشیده شده و ۷۳ مجروح به بیمارستان منتقل شده‌اند. امدادگران هنوز در تلاش‌اند به اتاقک استخراج زغال سنگ نزدیک شوند که در قعر معدن قرار دارد و محل محبوس شدن تعداد دیگری از کارگران است. اما پیش از آن که عملیات امدادرسانی پایان یابد و قربانیان از محل بیرون آورده شوند، گویا دو مساله روشن است: معدن یورت «در فهرست معادن کم‌ریسک کشور» قرار داشته، و حادثه ناشی از سهل‌انگاری کارگران است.
«هفته کارگر» به تازگی سپری شده است. همین چند روز پیش بود که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی به مناسبت «هفته کارگر» گفت به مشکلات کارگران واقف است. او از کارگران خواست اگر به کشور و امنیت آن علاقه دارند در انتخابات شرکت کنند. و یک روز بعد، ۱۱ اردیبهشت بود که روحانی بر مزار خمینی، خطاب به کارگران، ۲۹ اردیبهشت، روز برگزاری انتخابات را «روز تعیین سرنوشت» خواند و آنان را دعوت کرد به او رای دهند.
چهارشنبه ۱۳ اردیبهشت در فقدان حداقل امنیت و ایمنی محیط کار، و زیر سایه مسئولانی که هیچ علاقه‌ای به کارگران ندارند، معدن زغال‌سنگ «یورت» در آزادشهر منفجر و بر سر کارگران آوار شد.
صدور پیام‌های رهبران حکومت از رهبر گرفته تا رئیس‌جمهور و وزرا ادامه دارد. مقامات مختلفی از منطقه و بیمارستان‌هایی که مجروحان در آن بستری‌اند، بازدید کرده و با قربانیان حادثه عکس یادگاری گرفته‌اند. زمان زیادی به انتخابات ریاست جمهوری در ایران باقی نمانده است.
یک کارگر بازنشسته معدن «یورت» که برای کمک به کارگران در محل معدن حضور داشت، وضعیت غیرانسانی کار کارگران این معدن و مجهز نبودن آن به ابتدایی‌ترین امکانات ایمنی را به خبرنگاران توضیح داده و گفته است:«تاکنون هیچ مسئولی به این معدنچیان سر نمی‌زده ولی حالا که این اتفاق رخ داده تمامی مسئولان خود را به این مکان رسانده‌اند.»
انفجار در زمان تغییر شیفت
گزارش‌ها یک نقطه مشترک دارند: انفجار ناشی از گازهای متصاعد شده در درون معدن بوده و روز چهارشنبه ظهر رخ داده است.
علی نصیری، یکی از مسئولان معدن «یورت» گفته است انفجار در زمان تغییر شیفت رخ داده است. بنابراین، تعداد کارگران حاضر در محل بیش از کارگران یک شیفت بوده است. عده زیادی در پیرامون نقطه انفجار بوده‌اند. شدت انفجار بالا بوده و به احتمال زیاد تعدادی از کارگران حبس شده در همان لحظه اولیه انفجار جان باخته‌اند.
به گفته رضا مروتی معاون استاندار گلستان، کارگاه‌های استخراج در عمق ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ متری زمین قرار دارند و انفجار در عمق ۱۴۰۰ متری رخ داده. امدادگران آواربرداری می‌کنند تا به کارگاه استخراج دوم برسند.
اما ممکن است هیچگاه تعداد قربانیان مشخص نشود.
علی ربیعی وزیر کار در رابطه به تعداد کشته‌شدگان به خبرگزاری مهر گفته است: «یکی از دلایلی که نمی‌توانیم آمار دقیق را حدس بزنیم این است که به غیراز کارگران معدن تعدادی کارگر توسط پیمانکار به داخل معدن فرستاده شده و پیمانکار نسبت به آمار تردید دارد.»
مالکیت معدن
اخبار مغشوشی درباره مالکیت این معدن منتشر شده که وجه مشترک آنها خصوصی بودن معدن و مالکیت (لااقل بخشی از) آن توسط بسیج وابسته به سپاه پاسداران است.
سرقینی معاون معدنی وزیر صنعت گفته است: ۲۳ درصد سهام معدن زمستان یورت با واسطه متعلق به صندوق مهر اقتصاد ایرانیان و ۱۰ درصد متعلق به شرکت‌های تکادو و احیا سپاهان است و بقیه سهام آن نیز میان سایر سهامداران که از بازنشستگان معادن زغال منطقه هستند تقسیم شده است.
محمد رضا نعمت زاده، وزیر صنعت در اظهارات مشابهی معدن یورت آزادشهر را یک شرکت خصوصی خواند که سهامداران آن «علاوه بر پنج هزار کارمند بازنشسته معدن، شرکت سرب و روی وابسته به بسیج و یک شرکت وابسته به ذوب آهن اصفهان هستند.»
نورقلی‌پور نماینده کمیسیون صنایع ومعادن مجلس گفته است معدن توسط مالکان کنونی به پیمانکار واگذار شده است. روشن نیست که این پیمانکار وابسته به بسیج است یا نه.
کارگران «اهمال‌کار» در معدن‌های «کم‌ریسک»
گویا وزیر کار به محض بروز حادثه می‌دانست علت انفجار چیست. او که در هفته منتهی به روز جهانی کارگر و در سخنرانی‌های مختلف با ذکر اطلاعات و آمار و ارقامی تلاش کرده بود ثابت کند به حال کارگران دل می سوزاند، در فاصله کوتاهی از انفجار گفت علت بی‌احتیاطی کارگران بوده است.
ایلنا به نقل از او نوشت: «بازرسان کار نیم ساعت قبل از حادثه از محل معدن بازدید کرده بودند. بی‌احتیاطی موجب وقوع این حادثه شد. البته گاز متان هم قدرت انفجاری بالایی دارد.»
نوبت به وزارت صنعت رسید که نشان دهد مسئولیتی متوجه این وزارتخانه نیست.
جعفر سرقینی، معاون وزیر صنعت گفت در استفاده از استارتر لوکوموتیو «مسائل ایمنی مندرج در دستورالعمل‌ها» رعایت نشده است: «معدن زمستان یورت در بازرسی هایی که آذرماه سال گذشته انجام شده بود و بر اساس ارزیابی‌های میزان ریسک، در فهرست معادن کم ریسک کشور قرار داشت.»
به گفته سرقینی، معدن زمستان یورت آزادشهر علاوه بر گاز سنج‌های قبلی که به آن مجهز بوده به تازگی گازسنج‌های دیجیتال نیز تحویل گرفته بود.
محمدرضا نعمت زاده، وزیر صنعت در دیدار از کارگران مصدوم گفته است: «نشر گاز متان از برخی حفره‌های معادن وجود دارد و برای جلوگیری از حوادث ناشی از این گازها، دولت دستگاه‌های گازسنج زیادی خریداری و در اختیار معادن کشور قرار داده است.»
آنگونه که نعمت‌زاده عنوان کرده، وزارت صنعت ۶۶ فشار سنج در اختیار معدن یورت قرار داده است. حال آن که به فرض صحت داشتن این ادعا، داشتن فشارسنج الزاما به معنای استفاده از آن نیست. به گفته کارگران تراکم شدید گاز در حد انفجار، ناشی از کارنکردن فشارسنج‌هاست.
حوادث کار در ایران
هر روز ده‌ها حادثه کارگری در ایران رخ می‌دهد. آمار دولتی حاکی است که هر روز ۶ کارگر در اثر حوادث کار جان می‌دهند. برخی از حوادث در واحدها و کارگاه‌های کوچک رخ می‌دهد و توجهی جلب نمی‌کند. و این آمار در حال افزایش است.
اسفند ۹۵ سازمان پزشکی قانونی آمار فوت شدگان در اثر حوادث ناشی از کار را اعلام کرد که این آمار نسبت به سال قبل رشد ۴,۱ درصدی داشت.
نبود حداقل تجهیزات و ملزومات ایمنی محیط کار و البته عدم آموزش کارگران مهمترین دلیل سونامی حوادث کار در ایران است. اما رواج خصوصی سازی، و بی‌حقوق کردن کارگران با قراردادهای موقت، گسترش مناطق آزاد تجاری خارج از شمول قانون کار شرایطی را فراهم کرده‌اند که کارگران در شرایط غیرانسانی بکار گرفته شوند.
بیشتر بخوانید: از پلاسکو تا متروی قم: سونامی سوانح و انکار مسئولان
در حوادثی با ابعاد بزرگ هم نه کسی مسئولیت می‌پذیرد و نه دامن کسی لکه دار می‌شود. چه فاجعه سوختن تعداد نامشخصی کارگر در پلاسکو (متعلق به بنیاد مستضعفان)باشد در و چه ریزش تونل متروی قم (با پیمانکاری سپاه پاسداران). چه نشت آمونیاک در پتروشیی پردیس و چه انفجار لوله گاز در همدان.
نه کارفرمای اصلی، نه پیمانکار و نه نهادهای تصمیم‌گیرنده و سیاست‌گذار هیچیک پاسخگو نیستند.
آتش‌سوزی و ویرانی ساختمان پلاسکو با نزدیک به ۶۰۰ واحد تولید و توزیع و بیش از ۳ هزار کارگر زوایایی از ناامنی شرایط کار و بی‌پناهی کارگران پس از اینگونه حوادث را نشان داد.
بیشتر بخوانید: آتش خاموش شد، سرنوشت کارگران در ابهام است
کارگران:ایمنی معدن صفر
وزیر صنایع و معاون او گفته‌اند معدن یورت امن و مجهز به سیستم ایمنی پیشرفته بوده است.
یک کارگر بازمانده از حادثه درباره ایمنی معدن به تسنیم گفت:
«اين مسير تونل در گذشته نيز از ايمني مناسبي برخوردار نبود، ما بارها اين مسئله را به مسئولان معدن در شهرستان و استان اعلام کرده بوديم اما هيچ‌گونه عکس‌العملي از سوی آنها انجام نشده بود. تونل به صورت يک‌طرفه بسته است و وقتي انفجار صورت مي‌گيرد، همه موجودات زنده داخل تونل بر اثر گاز گرفتگي جان خود را از دست مي‌دهند. در محل کارگاه يک‌دستگاه گاز برای سنجش گاز در معدن وجود نداشت. بايد با ايمني صفر به کار خود ادامه ميداديم.»
یک کارگر بازنشسته معدن یورت به نام قلیچلی که برای کمک به کارگران در محل حاضرشده بود به خبرگزاری مهر گفته است پس از ورود به معدن، به کمک افرادی می‌رود که برای نجات دوستان و همکارانشان داخل معدن رفته‌اند اما این افراد به دلیل استنشاق گاز مونوکسید کربن فوت کرده‌اند.
قلیچلی درباره استانداردهای ایمنی معدن گفته است بارها به مسئولان گفته بودیم ولی رعایت نمی‌شد.
رامین نورقلی پور، نماینده مجلس شورای اسلامی نیز مبنا را بر اهمال‌کاری کارگران گذاشته و با این حال گفته است: وقوع این حادثه نمی‌تواند صرفا بخاطر اشتباه عامل انسانی رخ داده باشد و قدیمی بودن تجهیزات، یکی از عوامل اصلی انفجار معدن یورت به شمار می‌آید. مجموعه‌ای از عوامل دست به دست هم می‌دهند تا چنین اتفاقی رخ دهد.
نورقلی افزوده: درست است که علت اصلی انفجار، استفاده از باتری در داخل معدن بوده اما باید در نظر داشت که اگر تجهیزات معدن بروز و جدید بود، کارگران مجبور به استفاده از یک باتری برای پیشبرد کارشان نبودند.
اما به گفته رضا مروتی، معاون استاندار گلستان آنچه درباره علت حادثه عنوان می‌شود صرفاً گمانه‌زنی است. او به «شبکه خبر» گفت: «اما مسلم تراکم شدید گاز متان است در حجم بسیار بالا و احتمالا انفجاری رخ داده. و بعد غلظت بالای گاز منواکسید کربن.»
با این حال، وزیر کار یقین دارد که حادثه ناشی از اهمال کارگران است.
دستمزد کارگران
کارگران با دستمزدی پائین‌تر از حداقل دستمزد رسمی کار می کرده‌اند که این البته منحصر به کارگران این معدن نیست و در بسیاری از معادن که به دلیل دشواری و زیان‌بار بودن کارشان کارگران باید مزد بیشتری بگیرند و ساعات کمتری کار کنند، کارگران ساعات طولانی با مزد کم به کار اشتغال دارند.
جعفر قلیچلی کارگر بازنشسته معدن یورت گفته پایه حقوق کارگران ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان بوده و علاوه بر حقوق معوقه بیمه آنان نیز پرداخت نمی‌شده است.
تسنیم به نقل از یک کارگر شاغل در معدن یورت نوشته است که معدنچيان در دوکارگاه و در هر شيفت ۱۶ ساعته فعاليت ميکردند.
این کارگر در رابطه با دستمزدها گفته است: تنها حقوق ۷۳۰ تا ۷۷۰ هزار تومان براي يک کارگر معدن در نظر گرفته ميشد و ميزان آن امسال به ۸۰۰ هزار تومان رسيده است. از سال ۱۳۹۲ تاکنون مسئولان مربوط حقوق‌ها را به صورت کامل واريز نکردند و در هر سال سه تا چهار ماه از حقوق ما را نپرداختند. در هر سال سه ماه از بيمه ما را پرداخت ميکردند و براساس قانون نياز بود که اينها در طول سال ما را بيمه ميکردند و اين حق ما معدنچيان بود.
و یک کارگر دیگر بازمانده معدن یورت می گوید: ۱۷ تا ۱۸ ماه طلبکار هستيم و حقوق نگرفته‌ايم چرا که در هر سال سه تا چهار ماه از حقوق ما را پرداخت نکردند.
اما چطور امکان دارد کارگران در معدن با چنین دستمزد ناچیزی به کار گرفته شوند، و آیا این گفته کارگران واقعیت دارد؟
رامین نورقلی‌پور، نماینده کمیسیون صنایع ومعادن مجلس در پاسخ به این سوال گفته است: «بله، البته حقوق‌ها توسط پیمانکار پروژه پرداخت می‌شده و تعیین دستمزد بر اساس اشل کارگری است.»
به گفته نورقلی‌پور، «شرکت خصوصی مالک معدن یورت گلستان، اجرای پروژه بهره‌برداری معدن را به دست پیمانکار سپرده بود و برای پیمانکار هم امکان ندارد که بتواند از پس هزینه‌های سنگین تجهیز و به روزکردن تجهیزات معدن بربیاید.»
او در واکنش به سخنان کارگران مبنی بر تعویق دستمزدها گفته دستمزدهای معوقه کارگران مربوط به سال گذشته پرداخت شده و آنچه باقی مانده، مربوط به سال‌های ۹۳ و ۹۴ است.
تکرار سناریوی پلاسکو
علی ربیعی، وزیر کار از تشکیل کمیته‌های پیگیری «مسائل حقوقی و انسانی افراد» و «علت یاب» خبر داده و گفته است «معدن ۶ماه به منظور بررسی کارشناسانه علت حادثه انفجار و تجهیز و ایمن سازی آن تعطیل خواهد بود.»
او همچنین از بازماندگان آتش‌سوزی خواسته برای آینده نگران نباشند و وعده کمک به خانواده‌ها را داده.
رامین نورقلی‌پور، نماینده مجلس اما می‌گوید: «با توجه به محدودیتی که در حوزه سرمایه گذاری در معادن داریم به نظر نمی‌رسد در آینده نزدیک بتوانیم معادن را به راحتی تجهیز کنیم و از طرفی تعداد زیادی از این معادن قدیمی در کل کشور وجود دارد که ممکن است این اتفاق در آنها تکرار شده و جان تعداد زیادی از کارگران هموطنمان را به خطر بیندازد.»
محمد رضا نعمت زاده، وزیر صنعت نیز در این زمینه چندان خوش‌بین نیست و گفته است مشکلات معادن ذغال سنگ زیاد است: «ما سال گذشته جلساتی با بازاریان بخش خصوصی و ذوب آهن اصفهان داشتیم و قرار شد به منظور افزایش درآمد معدن، نرخ زعال سنگ را افزایش دهیم.»
او اما خطاب به کارگران گفته است: «با هماهنگی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم اینک امور بیمه کارگران مصدوم و خانواده‌های فوت شدگان در دست انجام است و خانواده‌ها از این بابت نگرانی نداشته باشند.»
درست مثل پلاسکو.
مسئولان «سربلند»
کارگرانی زنده بگور شدند، خانواده‌هایی داغدار و بی‌نان‌آور. تعداد قربانیان ممکن است هیچگاه مشخص نشود. اما یک مساله روشن است: کارگران جان به در برده بیکار شده‌اند.
کارگران از کار افتاده و خانواده‌های قربانیان باید منتظر عملی شدن وعده‌ها و نتیجه تحقیق کمیته‌هایی باشند که وزیر کار قول تشکیل‌شان را داده است. کار این کمیته‌ها روزی به پایان می‌رسد. ممکن است مهره‌های دست چندمی از شغل‌شان برکنار شوند.
خبر این فاجعه کارگری نیز همانند فجایعی چون ریزش تونل متروی قم، ساختمان پلاسکو و ده‌ها حادثه کوچک و بزرگ دیگر کارگری به زودی زیر آوار اخبار دفن می‌شود. مسئولانی که باید پاسخگو باشند، دامن‌شان لکه‌دار نخواهد شد. از این فاجعه نیز سربلند بیرون می‌آیند. آب از آب تکان نخواهد خورد.
بسیج شرکت هم دارد!؟
حسین / 05 May 2017