سایت «کلمه» در طول حدود دو سال پس از دهمین انتخابات بحث‌برانگیز ریاست جمهوری در خرداد سال ۱۳۸۸ تبدیل به یک رسانهٔ مرجع اخبار رهبران جنبش سبز مردم ایران شده است.
پس از فراخوان ۲۵ بهمن و آغاز حصر خانگی میرحسین موسوی، مهدی کروبی، زهرا رهنورد و فاطمه کروبی، به‌ویژه پس از خبر انتقال رهبران جنبش به زندان حشمتیه و تکذیب آن از سوی این سایت و در پی آن انتشار نامهٔ دختران موسوی دربارهٔ دیدار با والدینشان، اعتراضات و انتقاداتی را در فضای رسانه‌ای متوجه گردانندگان این سایت کرد.

در گفت‌وگو با محمدرضا یزدان‌پناه، روزنامه‌نگار در پاریس از او پرسیده‌ام: ارزیابی شما از انتقادات مطرح شده نسبت به سایت «کلمه» چیست؟

محمدرضا یزدان‌پناه: حجم بالا و گسترهٔ وسیع انتقادات و اعتراضات به سایت کلمه ناشی از بی‌دقتی گردانندگان این سایت در انتشار اخبار بسیار مهم مربوط به رهبران جنبش سبز است. فضای رسانه‌ای داخل ایران به‌خصوص دربارهٔ نیرو‌ها و شخصیت‌های مرتبط با جنبش سبز متأثر از سانسور بی‌سابقه در روند گردش آزادانهٔ اطلاعات است که توسط دولت ایران صورت می‌گیرد و به اندازهٔ کافی مه‌آلود و مشوش است. در چنین شرایطی رسانه‌ای به اهمیت سایت کلمه نباید مجالی برای ارتکاب اشتباه در اطلاع‌رسانی در خصوص مسائل یاد شده داشته باشد.

تا حدود زیادی به نظر طبیعی می‌رسد که تکذیب خبری مثل انتقال رهبران جنبش سبز به زندان، حتی اگر با نیت ارزشمندی مثل جبران اشتباه اولیه صورت گرفته باشد، می‌تواند به شکل‌گیری برخی گمانه‌زنی‌های بدبینانه‌ مانند آنچه در روزهای گذشته شاهد بودیم منجر شود که برخلاف خواستهٔ مسئولان سایت کلمه نه تنها به جبران اشتباه اولیه نینجامد، بلکه نتیجهٔ نامناسب‌تری هم به دنبال داشته باشد.

من مثالی می‌زنم. می‌گویند در بازی فوتبال اگر داور یک مسابقهٔ فوتبال در یکی از تصمیم‌های خودش دچار اشتباه شود، آیا این حق را دارد که این اشتباه اولیه را با اشتباه دیگری جبران کند یا نه؟ به‌عنوان مثال اگر به اشتباه یک ضربهٔ پنالتی برای تیم بگیرد، آیا می‌تواند برای جبران این اشتباه یک ضربهٔ پنالتی اشتباه دیگر را به نفع تیم متضررشده اعلام کند؟ پاسخ این پرسش از منظر منطقی، منفی‌ است. زیرا در این صورت ما به جای یک با دو اشتباه روبه‌رو هستیم و این مسئله‌ای است که به نظر می‌آید گردانندگان سایت کلمه در دو هفتهٔ اخیر چندان توجه‌ای به آن نداشته‌اند.

در پیوند با ریتم کاری سایت کلمه در فرایند انتشار خبر انتقال میر حسین موسوی و مهدی کروبی و همسرانشان به زندان حشمتیه و بعد تکذیب آن و سپس انتشار نامهٔ دختران موسوی، چه نکاتی در خلال انتشار این سه مطلب از سوی منتقدان مطرح می‌شود؟

باید به این مسئله توجه کرد که مهم‌ترین مشخصهٔ آقای موسوی که باعث اقبال گستردهٔ مردمی به ایشان شد، صداقت آقای موسوی بود. سایت کلمه هم بسیار تلاش کرد تا این وجه مشخصهٔ آقای موسوی را در روند اطلاع‌رسانی خودش نمایندگی کند و تا حدود بسیار زیادی هم در این مدت فعالیت موفق بوده است. منتهی در هفته‌های گذشته این سایت نتوانسته است به خوبی از پس اصل رعایت صحت خبر برآید که مهم‌ترین اصل در اطلاع‌رسانی رسانه‌ای است. ناچار به تکذیب خبر اولیهٔ خودش دربارهٔ زندانی شدن رهبران جنبش سبز شد و این مسئله به علت اهمیت فوق‌العاده‌ای که داشت، باب بدبینی‌ها را در‌بارهٔ این سایت باز کرد.

واقعیت امر این است، در شرایطی که حتی فردی مثل آقای واحدی که مشاور آقای مهدی کروبی هستند، انتشار تعدادی از اخبار روزهای اخیر در سایت کلمه را مشکوک عنوان می‌کنند و بعد از طرف دیگر سایت کلمه هم به جای پاسخ‌گویی منطقی و مستدل، رویهٔ خودش را که سکوت در برابر انتقادات است ادامه می‌دهد، بدبینی برخی از افراد که از آقای واحدی به رهبران جنبش سبز دور‌تر هستند قابل درک می‌شود، اگرچه شاید قابل تأیید نباشد.

در این میان برخی از همراهان جنبش سبز ابهاماتی را مطرح کرده‌اند؛ به‌عنوان مثال دربارهٔ کنترل سایت کلمه توسط نیروهای امنیتی و اطلاعاتی ایران، که به‌هر صورت خیلی منصفانه و حرفه‌ای هم نبود. به‌هر صورت نمی‌شود گفت که وب سایت کلمه در اختیار نیروهای امنیتی ایران است، حتی با استدلالی که خود منتقدانشان مطرح می‌کنند. به این دلیل که خود آقایانی که این ابهام اولیه را مطرح کردند، در مسئله‌ای که گفتند اشاره کرده بودند که با برخی از گردانندگان این سایت آشنایی داشتند و به همین علت می‌توانستند صحت و سقم این مسئله را قبل از اینکه به شکل علنی مطرحش کنند، از خود این آشنایان خودشان جویا شوند.

چقدر این خطا‌ها را ناشی از فقدان آشنایی و دانش گردانندگان سایت به مسائل فنی روزنامه‌نگاری و خبررسانی می‌دانید؟

به نظر من این مسئله خیلی مؤثر است. سایت کلمه در واقع رسانه‌ و ارگان یک جریان سیاسی است و تحریریهٔ آن، آن طور که من شنیده‌ام، در ماه‌های گذشته به طور متعدد دچار تغییر و تحولاتی شده که به علت مسائل امنیتی بوده است. چنین رسانه‌ای، با مشخصات خاصی که سایت کلمه دارد، مانند یک روزنامهٔ حرفه‌ای یا یک رسانهٔ حرفه‌ای نیست که انتشار اخبار خودش را به شکلی فارغ از محاسبه‌های سیاسی یا اجتماعی صورت دهد.

بالاخره سایت کلمه برای انتشار اخبار به علت شرایط خاصی که رهبران جنبش سبز دارند، چه از لحاظ امنیتی و چه از لحاظ سیاسی، باید محاسبات و معادلات زیادی را در روند تصمیم‌گیری‌های خودش دخالت دهد و ممکن است در این محاسبات و در این معادلات و لحاظ کردن‌‌ها، اصول حرفه‌ای خبررسانی و در واقع اصول درستی که باید توسط هر رسانه‌ای رعایت شود، چندان لحاظ نشود و آسیب‌های کنونی را برای سایت کلمه به دنبال داشته است. فکر می‌کنم مناسب‌ترین راهکار برای پایان این مباحث غیر مفید و غیرسازندهٔ کنونی، توضیحات روشن و شفاف سایت کلمه و نشان‌دادن ارادهٔ این سایت برای اطلا‌ع‌رسانی دقیق و صحیح دربارهٔ رهبران و نیروهای فعال در جنبش سبز باشد.‌‌ همان طور که تا الان نیز همین طور بوده است.

شایعه‌پراکنی

در ادامه به سراغ سیدکوهزاد اسماعیلی، فعال سیاسی در پاریس و مدافع عملکرد سایت «کلمه» رفتم. از او پرسیده‌ام: علت ابهام و سردرگمی در انتشار برخی اخبار مربوط به وضعیت رهبران جنبش سبز در سایت «کلمه» چیست؟

سیدکوهزاد اسماعیلی: بعد از تجمع اعتراضی روز ۲۵ بهمن فشار‌ها بر آقایان موسوی و کروبی، رهبران جنبش سبز افزایش پیدا کرد تا جایی که ایشان رسماً در بازداشت خانگی قرار گرفتند و این بازداشت خانگی با اطلاعی که مدیران سایت کلمه از منابع مطلع به دست آوردند، تبدیل شده بود به یک بازداشتگاه رسمی. یعنی تغییر مکان بازداشت ایشان از خانه به زندان فوق‌ امنیتی نیروهای مسلح در پادگان حشمتیه تهران که زیر نظر نیروی زمینی ارتش است. اتفاقی که بعد از این افتاد، این بود که یک هفتهٔ پیش یکی از فرزندان مهندس موسوی با شرط و شروط توسط نیروهای امنیتی به خانه‌ای در خیابان پاستور برده شد و ملاقات کوتاهی با آقای موسوی و خانم رهنورد انجام دادند.

با توجه به اینکه برای فرزندان آقای موسوی مهم بود که از سرنوشت ایشان به مردم اطلاع بدهند، چند روز پیش نامه‌ای خطاب به مردم نوشتند و این خبر را اعلام کردند. در‌‌ همان روزی که فرزندان آقای موسوی با ایشان دیدار کردند، سایت کلمه اصلاحیهٔ این خبر را منتشر کرد و تأکید کرد که ایشان در حشمتیه نیستند، اما بازداشت آن‌ها همچنان ادامه دارد. به عقیدهٔ من بسیاری از انتقادهایی که صورت گرفته، به جز چند مورد، بلاوجه است. چون خیلی از این‌ها انتقاد نیست، بلکه شایعه‌پراکنی‌هایی غیر مسئولانه است. اینکه مثلاً بگویند این نامه جعل شده است، یا بگویند سایت کلمه به کنترل نیروهای امنیتی حاکمیت درآمده است، این‌ها ادعاهای بدون دلیلی است که تنها و تنها اعتماد هواداران جنبش سبز و اعضای راه سبز امید را می‌تواند خدشه‌دار کند. این شایعه‌پراکنی‌ها تنها کسی را که می‌تواند خوشحال کند، حاکمیت است و لاغیر.

ولی به نظر می‌رسد سایت کلمه هم از یک تیم خبری حرفه‌ای، که دارای دانش فنی کار روزنامه‌نگاری باشند، کم بهره است. آیا چنین نقصی را شما نیز می‌بینید؟

اتفاقی که در جنبش سبز افتاده این است که نقادی در آن جریان دارد. رهبران جنبش سبز به طور مرتب براین امر تأکید دارند که آن‌ها هم مورد نقد قرار گیرند. پس سایت کلمه جای خودش را دارد، اما روال کاری که سایت کلمه در طول دو سال اخیر به نمایش گذاشته است، مسئولیت‌پذیری، نقدپذیری و شفاف‌سازی است و به نوعی یک سایت خبری نیست. سایت جنبش سبز ایران است، سایت رهبران جنبش سبز ایران است.

همانطور که آقای اردشیر امیرارجمند، مشاور ارشد آقای موسوی هم تأکید کرده‌اند، این سایت دارد در داخل ایران، در شرایط فوق‌ امنیتی به روز می‌شود و هرکدام از مدیران این سایت با خطر جانی مواجه هستند. ممکن است در چنین شرایطی مشکلاتی بروز کند، ممکن است خطاهایی صورت گیرد، اما این خطا‌ها عموماً نشان داده شده که یک استثناست. یعنی یک قاعده در فضای خبررسانی ایران نیست.