عملیات عمرانی شهرداری در بافت تاریخی باز هم دردسرساز شد. این بار تنها اثر جهانی پایتخت در خطر قرار گرفته است. مأموران شهرداری درست در مجاورت کاخ گلستان، شروع به ساخت ادامه‌ی خط مترو ۱۵ خرداد کرده‌اند. قرار است از محل زیرگذر عبور کرده و در مترو را هم باز کنند. کارشناسان می‌گویند در صورت اجرای این پروژه نه تنها حریم منظری کاخ گلستان مخدوش می‌شود بلکه فرونشست زمین هم به بنای کاخ به شدت آسیب می‌رساند و از سوی دیگر خطر خروج از ثبت جهانی این بنا را تهدید می‌کند. مسئولان میراث‌فرهنگی تهران می‌گویند که این اقدام شهرداری بدون کسب مجوز از این اداره بوده، اما مسئولان شهرداری خلاف آن را ادعا می‌کنند.
زهرا احمدی‌پور، رییس سازمان میراث‌فرهنگی و معاون رییس‌جمهور در نامه‌ای به محمدقالیباف، شهردار تهران خواستار توقف فعالیت عمرانی در حریم این اثر تاریخی شده است. قالیباف تا امروز پاسخی به این نامه نداده است. فقط علی محمد سعادتی، قائم مقام شهرداری منطقه ١٢ درباره مكاتبات اخیر گفته است: «از نحوه هماهنگی میراث استان تهران با معاونت میراث كشور اطلاعی نداشتیم و این مسأله را وظیفه درون سازمانی می‌دانیم و اساساً وظیفه ما هماهنگی با اداره كل استانی بوده است.»
این نخستین بار نیست که فعالیت‌های عمرانی شهرداری، یک اثر تاریخی را تهدید می‌کند و مواردی که اقدامات شهرداری آثار تاریخی تهران را تبدیل به ویرانه کرده کم نیست. تئاتر شهر، یکی از این قربانیان این فعالیت‌هاست. اکنون سال‌هاست ورودی متروی چهارراه ولیعصر، تمام هویت و حریم منظری تئاتر شهر را مخدوش کرده، و هر روز با عبور هر قطار کالبد این عمارت اسیر پس‌لرزه‌ها می‌شود.
شهرداری تهران پیش از این نیز، مجوز بلندمرتبه‌سازی را به یکی از پاساژهای خیابان پانزده خرداد معروف به سرای دلگشا داده بود که این ساخت و ساز پیش از توقف، یکی از مهمترین موانع ثبت جهانی کاخ گلستان به شمار می‌رفت.
نامه چه بود؟
ارسال نامه به قالیباف، همواره آخرین چاره دوستداران میراث فرهنگی برای مقابله با اقدامات تخریبی شهرداری بوده. دوستداران میراث فرهنگی که از پیگیری‌های مدام اداری معمولا به جایی نمی‌رسند، بارها تصمیم گرفتند در موارد حساسی چون موضوع در خطر قرار گرفتن خانه «دایی جان ناپلئون» به شهردار تهران نامه سرگشاده بنویسند. حالا به نظر می‌رسد که برای رییس سازمان میراث فرهنگی هم برای برخورد با تخلفات شهرداری راهی جز نوشتن نامه قالیباف باقی نمانده. اینگونه است که نخستین نامه‌ی معاون رییس‌جمهور به قالیباف در ساعت ۲۳ روز دوشنبه ۲۰ دی نگارش و ارسال شده است.
«سید هادی قره سید رومیانی»، معاون حقوقی، مجلس و امور استان‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری می‌گوید که در این نامه به ثبت جهانی کاخ گلستان و ضرورت رعایت حریم این اثر تاریخی در پایتخت اشاره و همچنین آورده شده که به‌منظور حفاظت از حریم کاخ گلستان و حفظ منظر بصری این بنا، فعالیت‌های عمرانی در حریم کاخ گلستان متوقف شود.
بعد از ارسال نامه به شهردار تهران، نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی در محل انجام عملیات عمرانی در حریم کاخ گلستان مستقر شدند و فعالیت‌های عمرانی در این منطقه متوقف شده است.
بنا بر قوانین و مقررات یونسکو هر اثر ثبتی دارای حریم است و فعالیت‌های شهرداری‌ها نیز باید منطبق بر قوانین و مقررات میراثی باشد، بنابراین فعالیت‌های عمرانی در حریم کاخ گلستان تا زمان تدوین پیوست میراثی پروژه متوقف شده است.
شهرداری چه گفت؟
پس از ارسال نامه به شهرداری و توقف ساخت و ساز در حریم کاخ گلستان، مسئولان شهرداری مجبور به پاسخ‌گویی در این زمینه شدند. علی محمد سعادتی، قائم‌مقام شهرداری منطقه ۱۲می‌گوید:«همانگونه كه صادقانه هفته گذشته عرض كردم، طی جلسات حضوری كلیه طرح‌های این پروژه با حضور مدیركل محترم میراث تهران ارایه شده است.»
به گفته او، پروژه در عمق ١٢ تا ١٤ متری زیر زمین اجرا می‌شود و اتصال حركت پیاده (به صورت زیرگذر) دوسوی چهارراه گلوبندك را به یكدیگر برقرار می‌کند. در ضمن یك ورودی در سمت شرق و دو ورودی در سمت غرب چهارراه دسترسی به ایستگاه مترو را تسهیل می‌کند.
به این ترتیب پروژه تركیبی از افزایش ورودی‌های مترو و احداث زیرگذر پیاده در عمق منفی ١٢ متری زیر خیابان خیام است. البته پیش از این در سال‌های گذشته این بخش‌ها به منظور احداث تونل مترو و ایجاد ایستگاه خاك‌برداری شده بودند.
سعادتی می‌گوید: همانگونه كه در نامه مدیركل محترم نیز اشاره شده برای انجام بررسی‌های تكمیلی نقشه‌ها و مستندات برای معاونت سازمان میراث فرهنگی كشور ارسال شده است. در خصوص حریم كاخ گلستان باید عرض كنم كه پاسداری از آن را بر خود فرض می‌دانیم و از تامین تمهیدات لازم كوتاهی صورت نخواهد گرفت. كما اینكه در دوره مدیریتی جدید در منطقه ١٢ هیچ پروانه ساختمانی جدید (اعم از نوسازی، بهسازی و مرمت) بدون استعلام و تایید میراث تهران انجام نشده و بسیاری از اقدامات اجرایی، فنی و مرمتی هر چند در زمره وظایف شهرداری تهران نبوده است، دوشادوش همكاران در سازمان میراث فرهنگی از طریق این منطقه اقدام شده.
نکته مهم گفته‌های سعادتی افزون بر اینکه مدیر میراث‌فرهنگی تهران در جریان تمام ساخت‌و‌سازها بوده، این است: «در پایان از فرصت استفاده و درخواست می‌كنم كه توجه به مجموعه كاخ گلستان در قالب افزایش اعتبارات و رسیدگی‌های ساختمانی و مرمتی پیش از پیش پرداخته شود و اساساً این میراث جهانی نیازمند رسیدگی بیشتر از سوی سازمان میراث فرهنگی است.»
این بار شهرداری به سازمان میراث‌فرهنگی تذکر می‌دهد که به وظایف خود درست عمل کند چرا که کاخ گلستان نیازمند رسیدگی بیشتری از سوی این سازمان است.
کاخ جهانی
جالب اینجاست که در طی سال‌های گذشته، مدیر میراث فرهنگی تهران، تنها مسئولی است که از مدیران ارشد خود به دلیل ضعف مدیریت کارت زرد می‌گیرد و این بار هم به نظر می‌رسد که مسئولان شهرداری برای ساخت و ساز اطراف کاخ گلستان از او مجوز گرفته‌اند. این در حالی است که کاخ گلستان تنها اثر جهانی پایتخت است. این اثر به دنبال تلاش‌ها و صرف هزینه‌های بسیاری، یکشنبه ۲۳ ژوئن ۲۰۱۳ میلادی در سی و هفتمین اجلاس سالانه کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو در کامبوج در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.
پرونده کاخ گلستان که در سال ۲۰۰۷ به سازمان یونسکو ارسال شده بود بالاخره توانست در سی و هفتمین اجلاس سالانه رضایت کارشناسان میراث جهانی یونسکو را کسب کرده و در نهایت در فهرست میراث جهانی قرار بگیرد. تا قبل از این، اتفاقاتی از جمله مرتفع بودن ساختمان در کنار کاخ گلستان موجب شده بود تا دوستداران و کارشناسان میراث فرهنگی نگران ثبت آن شوند. با این حال پس از بررسی مسائل، کارشناسان یونسکو این کاخ را به عنوان شانزدهمین اثر تاریخی ایران در جهان ثبت کردند.
در همین زمینه
- «شاخ غول» شکست؛ کاخ گلستان نجات پیدا کرد
- سازمان میراث فرهنگی در پی توقف ساخت و ساز در حریم کاخ گلستان
- احتمال احداث ساختمانی مرتفع در حریم کاخ گلستان
- کاخ گلستان در فهرست یونسکو ثبت شد