استعفای علی جنتی، نمایش یک بن‌بست

سرنوشت علی جنتی، وزیر مستعفی وزارت ارشاد اسلامی مشخص نیست. طیف تندروی اصولگرایان او را متهم به تندروی و عبور از ارزش‌های اسلام و انقلاب می‌کنند و بخشی از اصلاح‌طلبان، در نقطه مقابل، او را به کندروی و عدم ایستادگی در مقابل سنگ‌اندازی‌ها.

در ظاهر مشکلات از لغو کنسرت‌ها در مشهد و تمکین علی جنتی به خواسته احمد علم الهدی، امام جمعه مشهد مبنی بر عدم برگزاری کنسرت در این شهر آغاز شده است. وزیر ارشاد اسلامی که ابتدا عنوان کرده بود از مواضع خود در مورد برگزاری کنسرت‌ها عقب‌نشینی نمی‌کند، در مدتی کوتاه اعلام کرد که از برگزاری کنسرت در شهر مشهد “به احترام” امام جمعه این شهر صرف نظر می‌کند. این مسئله رویارویی بی‌سابقه رئیس جمهوری ایران با وزیر ارشاد کابینه‌اش را در پی داشت و حسن روحانی در یک سخنرانی عمومی، او را مستقیم مورد خطاب قرار داد که “وزیر باید تابع قانون باشد و در برابر هیچ فشاری نباید کوتاه بیاید و عقب‌نشینی کند”.

با وجود آن‌که لغو کنسرت‌های مجوزدار از سوی قوه قضائیه مدت‌هاست که موجی از انتقاد را متوجه وزارت ارشاد و دولت به عنوان متولی امور فرهنگی و در این زمینه خاص، نهادی که مجوز برگزاری کنسرت صادر می‌کند، کرده اما اعتراض محمد یزدی و تشکل متبوع او یعنی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به برگزاری یک کنسرت در این شهر و استعفای مدیرکل ارشاد اسلامی شهر قم، ابعاد تازه‌ای به انتقادات و حملات به دولت بخشیده است. اما استعفای علی جنتی از وزارت ارشاد به چه معناست و آیا با استعفا و کنار رفتن وزیر فعلی این مشکلات حل خواهد شد؟ علی اصغر رمضان‌پور، معاون فرهنگی وزارت ارشاد اسلامی در دولت محمد خاتمی که سال‌ها تجربه حضور در این وزارتخانه را دارد به رادیو زمانه می‌گوید:

“استعفا به طور کلی نتیجه ضعف است و آخرین راه حل اما بهتر از تحمل ضعف و ماندن بدون توانایی ایفای مسئولیت است. برای آقای جنتی راهی به جز استعفا نمانده است. از این نظر او بهترین راه را برای مقابله با این ضعف انتخاب کرده است اما این استعفا تغییری در صورت مسئله نمی‌دهد. وزارت ارشاد به دلیل ممانعت نهادهای حکومتی از اجرای برنامه‌های خود، به بن‌بست رسیده و استعفای جنتی، نمایش این بن‌بست است اما نه رفتن او بن‌بست را برطرف می‌کند و نه فرد دیگری می‌تواند این بن‌بست را برطرف کند. بنا بر این اهمیتی ندارد که وزیر بعدی کیست مهم این است که آقای روحانی می‌تواند در سطح بالاتر از اعتبار وزارت ارشاد دفاع کند یا نه”.

راه حل بحران وزارت ارشاد

با گذشت ۳۸ سال از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ و روی کار آمدن حکومت جمهوری اسلامی، مبارزه با “تهاجم فرهنگی” همچنان دغدغه مقامات رده اول حکومت است و نوک تیز انتقادات در این زمینه متوجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌شود. این در حالی است که تنها ۱۶ درصد بودجه فرهنگی کشور، به وزارت ارشاد اسلامی اختصاص دارد. الیاس حضرتی، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی به خبرگزاری ایلنا گفته است: “در حالی که بخش اعظم بودجه فرهنگی در اختیار ارگان‌های دیگر قرار می‌گیرد، همه از وزارت ارشاد انتظار دارند و کسی از دبیرخانه ائمه جمعه، سازمان دفتر تبلیغات اسلامی، حوزه‌های علمیه، صدا و سیما و دیگر ارگان‌ها بازخواست نمی‌کند و همه صرفاً نسبت به عملکرد وزارت ارشاد انتقاد دارند.”

او خواستار انحلال وزارت ارشاد شده و گفته است: “تمامی وزرای فرهنگ و ارشاد در تمامی ادوار همواره درگیر این مشکلات بودند و این مسئله ناشی از عدم تناسب بودجه‌ریزی در بحث فرهنگ و اختیارات است.”

اما آیا همه مشکلات آنطور که الیاس حضرتی می‌گوید از عدم تناسب بودجه‌ریزی و اختیارات نشأت می‌گیرد؟ علی اصغر رمضان‌پور، معاون فرهنگی اسبق وزارت ارشاد اسلامی به رادیو زمانه می‌گوید:

“ریشه تنش در مدیریت در رده بالا در وزارت ارشاد، از تعیین وزیر گرفته تا تعیین معاونین، اختلاف بر سر سیاست فرهنگی در میان مقام‌های ارشد کشور است. در دوران ریاست جمهوری آقایان هاشمی رفسنجانی و خاتمی و روحانی، در حالی که برنامه‌ریزان و کارشاسان در وزارت ارشاد و رؤسای جمهوری از سیاست توسعه فرهنگی و برخورد همراه با تساهل دفاع کرده‌اند، آیتالله خامنه‌ای و نهادهای نزدیک به او همواره از این سیاست ناخشنود بوده‌اند. نتیجه این ناخشنودی تنش و بی‌ثباتی در بخش فرهنگ و فقدان امنیت حرفه‌ای در این حوزه بوده است. در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد سیاست فرهنگی مورد نظر رهبر جمهوری اسلامی به میزان زیادی اجرا شد اما نتیجه آن دور شدن وزارت ارشاد از اهل فرهنگ و هنر و تکیه بیش از پیش مردم و هنرمندان به خارج از کشور در زمینه‌های فرهنگی و هنری و رسانه‌ای بود. حتی سیاست معتدل‌تر روحانی نیز نتوانست این تنش را برطرف کند و عملاً با سازمان یافته‌تر شدن دخالت قوه قضاییه و نهادهای زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی در امور فرهنگی و هنری اعتبار عمومی و قدرت اجرایی وزارت ارشاد با پرسش و تردید جدی روبرو شد و امکان اعمال مدیریت مؤثر را از وزیر ارشاد گرفت. هیچ راه حلی برای این بحران به جز حل مسئله در سطح سیاسی در رده بالاتر از وزارت ارشاد وجود ندارد”.

وزرایی که عاقبت خوشی نیافتند

آیت‌الله‌ خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در دو سخنرانی عمومی، دو وزیر ارشاد اسلامی در دو دولت را به استعفا کشانده است. سخنرانی۲۳ تیرماه ۱۳۷۱ او مبنی بر اینکه “کاری که از لحاظ فرهنگی دشمن می‌کند نه تنها یک تهاجم بلکه یک شبیخون، یک غارت و یک قتل‌عام فرهنگی است. همه آحاد مؤمن در این کشور باید کاری بکنند که امید آمریکا و صهیونیست‌ها و بقیه قدرت‌های دشمن از جمهوری اسلامی به کل قطع شود. باید در مقابل انحرافی که ممکن است دشمن بر ما تحمیل بکند، بایستیم” محمد خاتمی، وزیر ارشاد کابینه اکبر هاشمی رفسنجانی را بعد از مدت‌ها ایستادگی در مقابل انتقادات تند و حملات گروه‌های تندرو، مستعفی کرد. موضع‌گیری رهبر جمهوری اسلامی در سال ۱۳۷۹ هم، استعفای عطالله مهاجرانی، وزیر ارشاد کابینه محمد خاتمی را به دنبال داشت. آیت‌الله خامنه‌ای گفته بود: “وزارت ارشاد در این دو سالی که ایشان در رأس این کار هستند، هیچ کار اسلامی به‌عنوان اسلامی ارائه نداد. امروز فاسدترین رمان‌ها منتشر می‌شود.”

دیگر وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی هم همچون روسای جمهور نظام جمهوری اسلامی عاقبت چندان خوشی نیافته‌اند. عبدالمجید معادیخواه، وزیر کابینه‌های محمدجواد باهنر، محمدرضا مهدوی کنی و میرحسین موسوی به دلیل اکران یک فیلم مورد حملات شدید گروه‌های تندرو قرار گرفته و در نهایت برکنار شد. ناصر میناچی، وزیر کابینه دولت موقت متهم به ارتباط با سفارت آمریکا ۲۴ ساعت بازداشت شد و دیگر وزاری ارشاد یعنی عباس دوزدوزانی در کابینه محمدعلی رجایی با تعطیلی وزارت ارشاد و تسویه کارکنان این وزارتخانه و عباس میرسلیم (وزیر کابینه اکبر هاشمی رفسنجانی)، محمد حسین صفارهرندی و محمد حسینی، وزرای کابینه محمود احمدی‌نژاد به دلیل بستن فضای فرهنگی کشور و سرکوب منافذ فرهنگی، نام خوشی از خود به جا نگذاشتند. در این میان علی لاریجانی از وزارت ارشاد به صدا و سیما رفت و اکنون بر مسند ریاست مجلس ایران نشسته و احمد مسجد جامعی حالا عضو شورای شهر است. در نگاهی کلی به وضعیت دوره‌های مختلف وزارت ارشاد و وزرایی که بر مسند این وزارتخانه نشستند می‌توان دریافت آنها که حداقل تلاش را برای تعامل با اهالی فرهنگ و باز کردن فضای فرهنگی کشور کردند از سوی مقامات حکومتی به خصوص رهبر جمهوری اسلامی طرد شدند و آنها که تلاش کردند در مقام وزارت ارشاد منویات آیت‌الله خامنه‌ای را پیش ببرند با نارضایتی عمومی و اهالی فرهنگ روبرو شدند. در چنین شرایطی و با توجه به اینکه ۷ ماه بیشتر به انتخابات ریاست جمهوری نمانده نوع تصمیم و رفتار حسن روحانی در قبال وزارت ارشاد می‌تواند در کسب یا از دست دادن رای حداقل بخشی از طبقه متوسط تأثیرگذار باشد.

چند نقطه عطف در دوران جنتی

نویسندگان ممنوع از قلم؛ عقب‌نشینی ارشاد در برابر نهادهای اطلاعاتی

تانگوی وزیر ارشاد با قوه قضائیه

وزیر ارشاد در آستانه استیضاح

اعتراض ۴۰۱ روزنامه‌نگار به سیاست‌های مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران

ساز کوک‌شده علی جنتی در قم

وزیر ارشاد درخواست توقیف فیلم‌ها را رد کرد

چگونه موسیقی در ایران به دعوای بین قوا تبدیل شد؟