شقایق کمالی ـ پنج کتاب ترانه‌های محلی ایران برای پیانو به تنظیم سیاوش بیضایی در نیمه‌ی اول دهه‌ی ۷۰ ابتدا به‌وسیله‌ی انتشارات رودکی و سپس به‌وسیله‌ی انتشارات نوگان در ایران به چاپ رسیده است. این کتاب‌ها شامل چند سی دی از اجرای این ترانه‌ها نیز هستند.

نخستین کوشش‌های سیاوش بیضایی در زمین‌ی تنظیم ترانه‌های محلی برای پیانو به مجموعه‌ای متشکل از چند قطعه برای پیانو باز می‌گردد که در سال‌های نخستین دهه‌ی ۶۰ در بحبوحه‌ی انقلاب در ایران برای نخستین بار به چاپ رسید. پس از آن دفتر دیگری شامل ۴۶ ترانه در سال ۱۳۷۲ در ایران انتشار یافت و در ادامه‌ی آن در سال ۱۳۷۶ تنظیم‌های ترانه‌های محلی ایران در چهار دفتر شامل بیش از صد ترانه محلی به‌وسیله‌ی این آهنگساز تکمیل و منتشر شدند.

در کنار این تنظیم‌ها برخی از ترانه‌ها برای آنسامبل «ترانه‌های محلی ایران» یعنی برای پیانو، فلوت و آواز نیز آفریده شدند که خواندن ترانه‌ها را من به عنوان خواننده‌ی این گروه به عهده گرفتم. هدف از اجرای این ترانه‌ها معرفی فرهنگ موسیقی کشورمان ایران در خارج از مرزهای آن بود. به دنبال آن در سال ۱۹۹۵ میلادی انتشارات بین‌المللی موسیقی «بِرِن رای‌تر» نیز از میان این ترانه‌ها با موافقت آهنگساز ۱۸ ترانه از ساده‌ترین تنظیم‌ها را انتخاب کرده و در دفتری به نام «۱۸ ترانه ساده‌ی محلی ایرانی برای پیانو» منتشر کرد. بر روی جلد دفتر ترانه‌های محلی ایران چاپ این شرکت انتشاراتی می‌خوانیم: «۱۸ مینیاتور شاعرانه و رنگارنگ شرقی که ادبیات تدریس پیانو را غنی‌تر کرده است.»

ترانه‌های محلی ایران به تنظیم سیاوش بیضایی که در رده موسیقی هنری ایران قرار دارند در سال‌های گذشته پرفروش‌ترین کتاب‌های منتشرشده در زمینه‌ی ادبیات موسیقی ایرانی برای ساز پیانو بوده‌ است. دفا‌تر ترانه‌های محلی ایران مجموعه‌ای از زیبا‌ترین نغمه‌های برگزیده از گنجینه‌ی موسیقی نواحی گوناگون ایران است که آهنگساز با وسواس و تیزبینی هنرمندانه آن‌ها را انتخاب و با هارمونی و کنترپوان (علم چند صدایی‌نویسی) – که ریشه درفرهنگ موسیقی غربی دارد- استادانه تزیین کرده و آمیخته است. این ترانه‌ها را می‌توان به‌عنوان پلی میان دو فرهنگ موسیقی شرق و غرب به شمار آورد.

تنظیم‌های سیاوش بیضایی از تسلط کامل و همه‌جانبه‌ی او به موسیقی به‌عنوان زبان هنری خود و تکنیک نوازندگی ساز پیانو نشان دارد. برای تنظیم‌های این ترانه‌ها بیضایی با شهامت ازفرمول‌های کلیشه‌ای هارمونی گذاری که هنوز هم از طرف برخی آهنگسازان ایرانی ناشیانه و بطور مکانیکی به کار گرفته می‌شوند فاصله گرفته است. سبکی را که او به عنوان الگوی کار خود برای این تنظیم‌ها قرا داده است هارمونی سبک کلاسیک تا پسارمانتیک و گاهی هارمونی جاز است و در برخی تنظیم‌ها از کنترپوان که مشخصه‌ی سبک باروک است استفاده کرده است. بیشتر ترانه‌ها با یک مقدمه و یک قسمت میانی و پایانی تکمیل شده‌اند که ملودی محلی را مانند گوهری در میان گرفته و به حداکثردرخشش خود می‌رسانند. اضافه شدن این قسمت‌ها به ملودی اصلی محلی تنظیم‌های بیضایی را از تنظیم‌های دیگری که به ملودی تنها فرمول‌های هارمونیک بسیار ساده می‌افزایند متمامیز کرده است. دراین پنج مجموعه در کنار تنظیم‌های بسیار ساده که نواختن آن‌ها برای هنرجویان مبتدی نیز قابل اجراست تا قطعاتی ویرتوئوز برمی‌خوریم که نواختن آن‌ها تنها به‌وسیله‌ی نوازنگان پیانو با تکنیک پیشرفته قابل نواختن است.

سیاوش بیضایی با آفرینش این آثار درجه‌ی توقع دوستداران موسیقی هنری ایران و به‌خصوص نوازندگان پیانو را چنان ارتقاع داده است که با شناختن و یا نواختن این ترانه‌ها دیگر هر تنظیمی، به‌خصوص تنظیم‌های سرهم‌بندی شده، تکراری و ملال‌آور سلیقه‌ی آن‌ها را ارضاء نمی‌کند.

بی‌شک راهنمای حساسیت، دقت و وسواس سیاوش بیضایی در انتخاب و آفرینش تنظیم‌های ترانه‌های محلی توجه اساسی و تعهد او به فرهنگ موسیقی ایران و احساس مسئولیت جدی او در قبال این هنر بوده است و در این راه از غوغای خیل کم‌سوادان، افراد غیر حرفه‌ای و ناشی در زمینه موسیقی واهمه نداشته است.

شاید بتوان تنظیم این ترانه‌ها را راه حل سیاوش بیضایی برای آینده‌ی موسیقی ملی ایران دانست. او خود در مقدمه‌ی دفا‌تر ترانه‌های محلی ایران برای پیانو می‌نویسد: «موسیقی محلی ایران یکی از مهم‌ترین سرچشمه‌های ریشه‌یابی موسیقی گذشته ما و منبعی پربار در شکل‌گیری موسیقی نوین ایران است.»

بی‌شک بیضایی در برگزیدن نغمه‌های محلی – به عنوان ماده‌ی اولیه برای شکل‌گیری موسیقی ملی ایران- آهنگسازان اروپایی را مانند بلا بارتوک، بدریش اسمتانا، ادوارد گریگ و… که بنیانگذاران موسیقی ملی کشور خود به شمار می‌روند، سرمشق خود قرار داده است. آن‌ها نیز برای احیای موسیقی ملی کشورشان در آستانه‌ی ۱۹۰۰ میلادی که موج ملی‌گرایی در اروپا گسترش می‌یافت، برای جلوگیری از فراموش شدن نغمه‌های محلی کشورشان به جمع‌آوری گسترده و سیستماتیک و تدوین این گنجینه‌ها پرداخته و سپس در آثار هنری‌شان این نغمه‌ها را به‌کار بردند.

در مقدمه‌ی دفاتر ترانه‌ها سیاوش بیضایی می‌نویسد: «با اینکه موسیقی محلی به شکل اصیل‌اش اثری هنری در بالا‌ترین شکل ممکن است، پرداخت به اصطلاح هنری آن به منظور ایجاد آثاری نو، همواره در سراسر تاریخ موسیقی مورد توجه و علاقه‌ی آهنگسازان بوده است.»

آثار سیاوش بیضایی ادامه‌ی راه آهنگسازانی مانند خالقی، حنانه، صبا، دهلوی، مسعودیه، اصلانیان و … است راهی که در دهه‌های پیش از انقلاب در ایران آغاز گشته بود، ادامه‌ی راه ترقی‌خواهی در موسیقی ایران که با انقلاب در آن ابتدا وقفه‌ی ناگهانی سپس یک عقب‌گرد ناشیانه‌ی بازگشت به خود و به دنبال آن تأکید بر تنها یک نوع موسیقی از سوی رژیم ایران- و آن هم موسیقی به صورت سنتی آن – شکل گرفت.

اگرچه در گوشه و کنار شاهد اجرای ترانه‌های محلی تنظیم سیاوش بیضایی به اشکال مختلف هستم با این وجود به‌عنوان نوازنده و آموزگار ساز پیانو این ترانه‌ها را به خاطر پرداختن به نکته‌های گوناگون فن نوازندگی برای تدریس پیانو به هنرآموزان و هنرجویان این ساز و به نوازندگانی که قصد گسترش رپرتوار خود را با موسیقی سرزمینمان نیز دارند، توصیه می‌کنم. بدون شک ترانه‌های محلی ایران به تنظیم سیاوش بیضایی از جمله آثار ماندگار هنر موسیقی سرزمینمان است.

دی ماه ۱۳۸۹